80 năm văn hóa đồng hành cùng dân tộc

Trong dòng chảy 80 năm kể từ mùa thu năm 1945, ngành Văn hóa luôn đồng hành cùng sự nghiệp cách mạng vẻ vang của Đảng và dân tộc. Ngay từ buổi đầu cách mạng còn trong gian khó, khi non sông chưa giành được độc lập, Đảng ta đã xác định vị trí, vai trò đặc biệt của văn hóa và đặt văn hóa ở vị trí trọng yếu trong chiến lược đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước. Đề cương về Văn hóa Việt Nam năm 1943, do Tổng Bí thư Trường Chinh khởi thảo đã xác lập hệ tư tưởng, nguyên tắc, phương pháp luận và định hướng chiến lược cho nền văn hóa Việt Nam.

Trong diễn văn kỷ niệm 80 năm thành lập ngành (28/8/1945-28/8/2025), Bộ trưởng Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nguyễn Văn Hùng cũng đã khẳng định: Sau khi Đề cương về Văn hóa Việt Nam được ra đời, sự nghiệp cách mạng văn hóa dân tộc đã thực sự bước vào giai đoạn lịch sử, trở thành một bộ phận hữu cơ, đồng hành và phục vụ trực tiếp cho sự nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc giành độc lập tự do. Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, văn hóa trở thành vũ khí sắc bén trên mặt trận tư tưởng, góp phần hiệu triệu, đoàn kết toàn dân đứng lên giành độc lập năm 1945 với cuộc Cách mạng Tháng Tám long trời lở đất, mở ra kỷ nguyên mới cho dân tộc.

Khí thế cách mạng của những năm tháng ấy, hào hùng ấy còn lưu dấu mãi trong âm hưởng các ca khúc: Tiến quân ca (Văn Cao), Diệt phát xít (Nguyễn Đình Thi), Mười chín Tháng Tám (Xuân Oanh)...

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước (1954-1975), các tác phẩm văn học, nghệ thuật sôi nổi phản ánh cuộc sống chiến đấu, lao động sản xuất ở miền bắc và ý chí quật cường đấu tranh của đồng bào miền nam. Với phong trào “Tiếng hát át tiếng bom”, những trang viết, lời ca bám sát hơi thở của cuộc sống của các văn nghệ sĩ đã thôi thúc quân và dân ta giành thắng lợi, giải phóng miền nam, thống nhất đất nước với đại thắng mùa Xuân năm 1975.

Có thể nói, trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, văn hóa, thông tin thực sự là một vũ khí tinh thần sắc bén, góp phần khơi dậy lòng yêu nước nồng nàn, hun đúc ý chí đấu tranh kiên cường và xây dựng niềm tin mãnh liệt vào thắng lợi cuối cùng của cách mạng. Lực lượng văn nghệ sĩ, báo chí cách mạng đã hòa mình vào thực tiễn chiến đấu, “lấy bút làm gươm”, “lấy nghệ thuật làm vũ khí”. Các văn nghệ sĩ, nhà báo thực sự trở thành những “chiến sĩ trên mặt trận văn hóa-tư tưởng”.

Sau ngày đất nước thống nhất (1975), Việt Nam bước vào thời kỳ phục hồi và tái thiết với muôn vàn khó khăn hậu chiến. Trong bối cảnh ấy, văn hóa tiếp tục khẳng định vị trí là nguồn lực tinh thần to lớn, góp phần hàn gắn những vết thương chiến tranh, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân, khơi dậy khát vọng kiến thiết một đất nước hòa bình, ấm no, hạnh phúc. Trên khắp mọi miền, các thiết chế văn hóa được củng cố, bộ máy Ngành Văn hóa-Thông tin được tăng cường. Phong trào xây dựng đời sống văn hóa cơ sở lan tỏa sâu rộng tới từng nhà máy, xí nghiệp, lâm trường, cơ quan, làng xã… trở thành điểm tựa tinh thần và môi trường nuôi dưỡng con người mới xã hội chủ nghĩa.

“Đối với ngành văn hóa, tôi cho rằng vận hội mới luôn song hành cùng thách thức mới. 80 năm xây dựng và trưởng thành, giúp chúng ta rút ra được nhiều bài học quý giá. Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn xác định văn hóa là một trong những trụ cột của cách mạng nước nhà, là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển”- Bộ trưởng Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nguyễn Văn Hùng nhấn mạnh.

Trong buổi làm việc với Tổng Giám đốc UNESCO, Tổng Bí thư Tô Lâm cũng đã khẳng định: “Việt Nam có được cơ đồ phát triển như ngày nay chính nhờ kiên trì lấy văn hóa làm nền tảng cho sự phát triển. Do đó, bất cứ sự thay đổi lớn nào về thể chế, bộ máy hành chính… cũng phải đặt văn hóa vào vị trí trung tâm, coi trọng yếu tố con người, coi trọng bản sắc dân tộc”.

Sắp xếp lại giang sơn là cơ hội để văn hóa vươn tầm cao mới

Đất nước vừa bước vào “cuộc cách mạng sắp xếp lại giang sơn”, kiến tạo nền tảng phát triển mới, đòi hỏi sự đổi mới mạnh mẽ ở mọi lĩnh vực, trong đó văn hóa giữ vai trò tiên phong trong việc nâng tầm trí tuệ, bồi dưỡng nguồn nhân lực và lan tỏa sức mạnh mềm quốc gia.

Đánh giá về vấn đề này, Bộ Trưởng Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nguyễn Văn Hùng cho biết, “sắp xếp lại giang sơn” là cơ hội để văn hóa Việt Nam vươn lên tầm cao mới. Khi không gian hành chính được mở rộng, không gian văn hóa cũng được mở rộng, tạo điều kiện để lan tỏa các giá trị văn hóa ra liên vùng, liên tỉnh. Mặt khác, việc tinh gọn bộ máy sẽ giúp ngành văn hóa hoạt động hiệu quả hơn, giảm chồng chéo, giảm thủ tục trung gian, từ đó phục vụ người dân và cộng đồng tốt hơn.

Mục tiêu của cuộc cải cách bộ máy này là xây dựng một chính quyền kiến tạo, chủ động phục vụ nhân dân, giải quyết kịp thời vấn đề của người dân và doanh nghiệp, gần dân, sát dân, bám cơ sở. Quan điểm đó cũng chính là kim chỉ nam để đội ngũ những người làm văn hóa trong giai đoạn hiện nay đổi mới tư duy, xóa bỏ tâm lý cục bộ địa phương, chung tay vì sự phát triển chung, đưa văn hóa phục vụ thiết thực cho nhân dân, góp phần phát triển đất nước.

Việc sáp nhập các tỉnh, thành và thực hiện chính quyền địa phương hai cấp ít nhiều đã ảnh hưởng trực tiếp đến bộ máy tổ chức và nhân sự ngành văn hóa ở các địa phương. Cụ thể, nhiều Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch; Sở Văn hóa-Thể thao; Sở Du lịch sẽ tổ chức hợp nhất hoặc điều chỉnh tùy theo đặc điểm của từng địa phương. Cả nước hiện có 29 tỉnh, thành phố thành lập Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch và 5 tỉnh, thành phố (thành phố Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, thành phố Huế, tỉnh Ninh Bình và tỉnh An Giang) đang tiến hành mô hình Sở Văn hóa–Thể thao và Sở Du lịch, công tác quản lý nhà nước về văn hóa, thể thao và du lịch ở cấp huyện trước kia nay chuyển về cấp xã, phường và đặc khu.

Thời gian qua, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cũng đã nhận được báo cáo, ý kiến từ các địa phương phản ánh khó khăn trong công tác nhân sự và phân công nhiệm vụ chuyên môn về văn hóa sau sáp nhập. Nhiều đồng chí lãnh đạo, cán bộ văn hóa lâu năm ở cấp huyện đã được điều động sang vị trí công tác mới. Không ít địa phương lúng túng khi nhiệm vụ quản lý nhà nước về văn hóa ở cấp quận/huyện trước đây chuyển giao về cấp xã, trong khi xã, phường chưa có đủ cán bộ chuyên trách hoặc vị trí việc làm tương đương. Thực tế, nhiều địa phương phản ánh tình trạng lực lượng cán bộ văn hóa ở cơ sở vừa thiếu, vừa chưa được đào tạo đầy đủ, địa bàn quản lý lại rộng hơn; điều này dẫn tới không ít khó khăn trong công tác thanh tra văn hóa hoặc quản lý di tích, danh thắng sau sáp nhập.

Trước thực trạng đó, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã chủ động hướng dẫn các đơn vị ở địa phương tham mưu cấp có thẩm quyền “tái cấu trúc” hệ thống quản lý ngành sau sáp nhập một cách khoa học. Với phương châm “Bộ hướng dẫn, Sở đồng hành vì một sứ mệnh chung”, bộ đã khuyến nghị các địa phương thống nhất mô hình tổ chức sở theo hướng tinh gọn, bảo đảm hiệu lực, hiệu quả, đồng thời ổn định nhân sự phù hợp đặc thù vùng miền và thực tiễn phát triển. Song song với đó, bộ đề nghị các địa phương chủ động rà soát, cập nhật chức năng, nhiệm vụ của từng cơ quan, đơn vị văn hóa cho phù hợp với mô hình chính quyền hai cấp theo đúng quy định của Chính phủ.

Bộ cũng đã biên soạn và phát hành “Cẩm nang hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ phân cấp cho Ủy ban nhân dân cấp xã trong lĩnh vực Văn hóa, Thể thao và Du lịch” để cán bộ cơ sở thuận tiện tra cứu quy định và triển khai nhiệm vụ hiệu quả.

Bên cạnh đó, bộ còn tổ chức các lớp tập huấn toàn quốc để bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý văn hóa cho cán bộ cấp xã - điều cần thiết khi nhiều nhiệm vụ quản lý nhà nước được chuyển về cơ sở. Đồng thời, Bộ đang tham mưu Chính phủ ban hành nghị định thay thế quy định về thanh tra văn hóa sau sáp nhập, nhằm tạo cơ sở pháp lý để các địa phương thực thi nhiệm vụ thông suốt, hiệu quả, không bị gián đoạn.

Đổi mới mạnh mẽ, vững bước trong kỷ nguyên mới

Cùng với nhịp đập sôi động của cả nước, trong kỷ nguyên mới đòi hỏi văn hóa và những người làm văn hóa cần phải đổi mới mạnh mẽ, sáng tạo và hội nhập sâu rộng hơn… Nhưng câu hỏi đặt ra là trong kỷ nguyên mới, văn hóa phải đổi mới như thế nào và cần có những chiến lược phát triển gì để bắt nhịp được với yêu cầu của thời đại, xứng đáng là một trong những trụ cột góp phần quan trọng để thúc đẩy và thực hiện thắng lợi các mục tiêu phát triển đất nước từ nay đến năm 2045 - dấu mốc quan trọng kỷ niệm 100 năm thành lập nước?

Với tư cách là tư lệnh ngành, qua những phát biểu gần đây, Bộ Trưởng Nguyễn Văn Hùng cho rằng: Trước hết, văn hóa cần một tầm nhìn chiến lược dài hạn, gắn chặt với các mục tiêu phát triển quốc gia đến năm 2045 - thời điểm chúng ta kỷ niệm 100 năm thành lập nước. Điều này đòi hỏi phải đặt văn hóa ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội và quốc phòng-an ninh trong mọi chương trình, kế hoạch phát triển. Mỗi quyết sách kinh tế phải tính đến tác động văn hóa. Mỗi dự án hạ tầng, đô thị, công nghiệp phải ẩn chứa tinh thần và giá trị Việt Nam.

Thứ hai, phải thúc đẩy mạnh mẽ công nghiệp văn hóa và các ngành sáng tạo, coi đây là mũi nhọn mới của nền kinh tế. Cùng với việc hoàn thiện thể chế, chính sách ưu tiên, Nhà nước cần khuyến khích xã hội hóa, hợp tác công-tư, huy động nguồn lực của cả cộng đồng cho sáng tạo văn hóa. “Chúng ta sẽ khai thác tối đa sức mạnh của công nghệ số, trí tuệ nhân tạo, thực tế ảo… để quảng bá di sản, sản phẩm nghệ thuật và thương hiệu quốc gia ra thế giới, biến văn hóa thành một “sức mạnh mềm” có khả năng chinh phục bạn bè quốc tế”- Bộ trưởng Văn hóa, Thể thao, Du lịch Nguyễn Văn Hùng khẳng định.

Thứ ba, chiến lược văn hóa mới phải lấy con người làm trung tâm. Đầu tư cho văn hóa là đầu tư cho con người Việt Nam phát triển toàn diện - có tri thức, kỹ năng, bản lĩnh và nhân cách. Muốn vậy chúng ta phải tập trung xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, đề cao chuẩn mực đạo đức, lối sống văn minh; đồng thời tôn vinh, đãi ngộ và bảo vệ đội ngũ văn nghệ sĩ, trí thức, nghệ nhân - những người trực tiếp sáng tạo và lan tỏa giá trị văn hóa.

“Bước vào giai đoạn phát triển mới, tôi kỳ vọng mỗi cán bộ, công chức, viên chức ngành văn hóa sẽ là một ngọn cờ đổi mới sáng tạo trên lĩnh vực của mình. Trước hết, cần không ngừng học hỏi, trau dồi để am hiểu sâu sắc về văn hóa, về truyền thống lịch sử, văn hóa của địa phương và đất nước, vì đó là nền tảng để tham mưu, quản lý, tổ chức hoạt động hiệu quả. Bên cạnh đó, mỗi cán bộ, nghệ sĩ trong ngành cần nuôi dưỡng khát vọng cống hiến cho nền văn hóa dân tộc. Hơn ai hết, chúng ta hiểu văn hóa là hồn cốt, là sức mạnh nội sinh của dân tộc Việt Nam. 80 năm qua, lớp lớp thế hệ trí thức, văn nghệ sĩ, cán bộ văn hóa đã âm thầm cống hiến, dựng xây nên một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc, làm rạng danh dân tộc. Tiếp nối truyền thống vẻ vang đó, thế hệ hôm nay càng phải ra sức phấn đấu hơn nữa để văn hóa thực sự trở thành sức mạnh mềm, trở thành nguồn lực quan trọng trong công cuộc xây dựng đất nước phồn vinh, hạnh phúc” - Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng nhấn mạnh.

Ngoài ra, Bộ trưởng Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho rằng, hội nhập quốc tế về văn hóa phải được tiến hành một cách chủ động và bản lĩnh. “Chúng ta sẵn sàng học hỏi tinh hoa nhân loại, hợp tác sâu rộng với các quốc gia, nhưng không hòa tan; sẵn sàng giới thiệu tới thế giới một Việt Nam vừa hiện đại, sáng tạo, vừa thấm đẫm chiều sâu lịch sử và bản sắc dân tộc”.

Với một chiến lược văn hóa đổi mới toàn diện, đồng bộ và bám sát yêu cầu của thời đại, đội ngũ ngành văn hóa đã sẵn sàng “hành quân” trong khí thế mới, quyết tâm mới, chúng ta hoàn toàn có thể hy vọng và tin tưởng rằng trong kỷ nguyên mới, văn hóa sẽ tiếp tục “soi đường” dẫn dắt nhịp phát triển, góp phần quan trọng đưa đất nước ta vững bước tiến lên kỷ nguyên mới - kỷ nguyên của những kỳ tích phát triển mới, giàu mạnh, văn minh, thịnh vượng.

Tổ chức sản xuất: NAM ĐÔNG
Nội dung và Trình bày : KIM THOA
Ảnh: Thành Đạt và Bộ VHTTDL cung cấp
Ngày xuất bản: 27/8/2025