Đại hội lần thứ VI Đảng Cộng sản Việt Nam (năm 1986) là bước ngoặt lịch sử, mở ra công cuộc Đổi mới toàn diện tư duy quản lý và điều hành kinh tế, giúp đất nước thoát khỏi khủng hoảng, chuyển mình mạnh mẽ trên mọi lĩnh vực. Đặc biệt, ngành tài chính đã thực hiện bước chuyển đổi tư duy mang tính lịch sử từ xóa bỏ bao cấp đến hiện đại hóa toàn diện. Đáng kể là hệ thống thuế được cải cách sâu rộng, Luật Ngân sách Nhà nước ra đời. Kho bạc Nhà nước được thành lập, trở thành ngân hàng trung ương của Chính phủ trong quản lý thu hiệu quả. Lần đầu tiên Việt Nam đàm phán tái cơ cấu nợ nước ngoài, mở cửa tiếp nhận nguồn vốn ODA và vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), khơi thông dòng chảy tài chính quốc tế. Chính sách tài khóa được xác lập là một trong hai công cụ điều tiết vĩ mô trọng yếu song hành cùng chính sách tiền tệ. Song hành, ngành kế hoạch và đầu tư đóng vai trò xây dựng chiến lược phát triển, thu hút FDI, mở cửa và hội nhập.

Nhìn lại chặng đường 80 năm hình thành, xây dựng và phát triển, đặc biệt là trong gần 40 năm Đổi mới, ngành tài chính đã khẳng định vị thế “huyết mạch” của nền kinh tế, đồng hành và đóng góp trực tiếp vào những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử của đất nước. Phát biểu tại lễ kỷ niệm 80 năm, Bộ trưởng Tài chính Nguyễn Văn Thắng nhấn mạnh, ngành tài chính đã luôn nỗ lực, cố gắng đạt được nhiều thành tựu nổi bật, góp phần quan trọng vào những thành tựu chung của cả nước.

Dấu ấn đầu tiên chính là sự đổi mới tư duy và xây dựng tầm nhìn chiến lược cho từng giai đoạn phát triển của đất nước. Từ tư duy kế hoạch hóa tập trung, ngành tài chính đã tiên phong tham mưu chuyển đổi sang mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, chủ động mở cửa, hội nhập, kiến tạo hệ sinh thái phát triển mới. Đặc biệt, việc đưa khoa học-công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trở thành động lực chính đã tạo ra bước nhảy vọt về chất lượng tăng trưởng. Nhờ đó, giai đoạn 2021-2025, nền kinh tế tăng trưởng bình quân khoảng 6,3%/năm, thuộc nhóm cao nhất thế giới; riêng năm 2025 phấn đấu đạt mức 8,3-8,5%, với GDP bình quân đầu người khoảng 5.000 USD, đưa Việt Nam gia nhập nhóm quốc gia có thu nhập trung bình cao.

Cùng với đó, ngành tài chính cũng ghi dấu ấn với việc hoàn thiện và đổi mới chính sách tài khóa, bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô. Từ những ngày đầu cách mạng, khi ngân khố quốc gia gần như trống rỗng, ngành đã cùng nhân dân “thắt lưng buộc bụng”, gây dựng Quỹ Độc lập, phát hành giấy bạc Cụ Hồ, tạo dựng nền tảng cho ngân khố quốc gia. Trải qua chiến tranh, tái thiết và Đổi mới, chính sách tài khóa ngày càng phát triển, vừa thúc đẩy tăng trưởng, vừa phân bổ, sử dụng hiệu quả các nguồn lực.

Đến nay, thu ngân sách nhà nước đạt khoảng 2 triệu tỷ đồng mỗi năm, trong đó chi đầu tư phát triển chiếm 32% tổng chi, bảo đảm nguồn lực cho các công trình trọng điểm như 3.000km đường bộ cao tốc và 1.700km đường ven biển, vượt chỉ tiêu Đại hội XIII. Bội chi duy trì ở mức 3,3–3,4% GDP, nợ công khoảng 37% GDP, trong ngưỡng an toàn; xếp hạng tín nhiệm quốc gia ở mức triển vọng ổn định. Đặc biệt, trong giai đoạn Covid-19, ngành tài chính đã thể hiện rõ bản lĩnh, khi cùng Chính phủ triển khai các gói miễn, giảm, gia hạn thuế, phí, tiền sử dụng đất với tổng giá trị hơn 1,1 triệu tỷ đồng, hỗ trợ doanh nghiệp và người dân vượt qua khó khăn, qua đó khẳng định tính nhân văn và linh hoạt của chính sách tài khóa.

Không chỉ vậy, ngành tài chính còn là “người lính xung kích” trong tham mưu, xây dựng thể chế, góp phần định hình môi trường đầu tư kinh doanh minh bạch, thuận lợi. Hàng loạt bộ luật quan trọng được trình Quốc hội thông qua, như Luật Ngân sách nhà nước, Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư, Luật Đấu thầu, Luật Quản lý sử dụng vốn nhà nước tại doanh nghiệp… tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho nền kinh tế nhiều thành phần phát triển, khơi thông dòng chảy nguồn lực và hội nhập sâu rộng với thế giới.

Bước sang kỷ nguyên phát triển mới, ngành tài chính gánh vác trách nhiệm nặng nề hơn khi từ ngày 1/3/2025 đã được hợp nhất với Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bảo hiểm Xã hội Việt Nam và tiếp nhận chức năng quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp. Đây là cải cách thể chế mang tính lịch sử, tạo ra một “siêu bộ” điều phối chiến lược, vừa hoạch định, vừa thực thi chính sách tài chính-kế hoạch-đầu tư-an sinh, nhằm khắc phục chồng chéo, tăng hiệu quả quản lý và sử dụng nguồn lực quốc gia.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng, đây là bước tiến lớn về tổ chức bộ máy nhằm tăng cường tính thống nhất trong điều hành, giảm chồng chéo, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực quốc gia. Trong kỷ nguyên mới, với cấu trúc tổ chức hợp nhất và tầm nhìn dài hạn, ngành tài chính được kỳ vọng tiếp tục giữ vững ổn định vĩ mô, khơi thông mọi nguồn lực, dẫn dắt chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, để mỗi bước tăng trưởng đều đi kèm nâng cao chất lượng sống của nhân dân. Đó cũng là cách đẹp đẽ nhất để tri ân quá khứ, nâng đỡ hiện tại và mở đường cho tương lai vì một Việt Nam hùng cường, thịnh vượng.

Tuy nhiên, hiện nay bối cảnh thế giới đầy biến động, kinh tế chậm lại, cạnh tranh địa chính trị, biến đổi khí hậu và cách mạng công nghệ đặt ra yêu cầu ngành tài chính không chỉ quản lý ngân khố, mà còn phải kiến tạo, dẫn dắt sự phát triển. Tại Lễ kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập ngành tài chính mới đây, Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ rõ, ngành tài chính không chỉ là trụ cột trong chính sách tài chính quốc gia mà còn là lực lượng tiên phong trong đổi mới và phát triển kinh tế, được cộng đồng trong và ngoài nước đánh giá cao.