(Ảnh: Báo Nhân Dân)

(Ảnh: Báo Nhân Dân)

Khai thác không gian ngầm là xu hướng tất yếu của các đô thị trung tâm, nơi có mật độ dân cư và phương tiện rất cao. Nếu được khai thác hiệu quả, không gian ngầm chính là giải pháp cho khu vực trung tâm của đô thị, giúp giải tỏa áp lực, đáp ứng được nhu cầu về hệ thống giao thông động và tĩnh, hạ tầng kỹ thuật như điện, nước, viễn thông…

Phát triển không gian ngầm, hiện thực hóa quy hoạch ngầm của Hà Nội đang bước vào một giai đoạn mới với bệ đỡ là quy định đặc thù tại Luật Thủ đô năm 2024, cùng với đó là các chính sách, quy định triển khai thi hành luật.

QUY HOẠCH CÓ NHƯNG KHÓ TRIỂN KHAI

Chậm phát triển không gian ngầm, hệ lụy dễ thấy đối với thành phố đó là thiếu trầm trọng bãi đỗ xe tại khu vực trung tâm.

Để khắc phục tình trạng này, tại đồ án Quy hoạch chung không gian xây dựng ngầm đô thị trung tâm thành phố Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050, Hà Nội đã lên kế hoạch cho 78 bãi đậu xe ngầm ở khu vực nội đô thuộc địa bàn các quận cũ là: Hoàn Kiếm, Ba Đình, Đống Đa, Tây Hồ. Các công trình bãi đậu xe ngầm được quy hoạch xây dựng tối đa năm tầng ngầm. Mặc dù đồ án này đã được phê duyệt từ tháng 3/2022, nhưng khi đi vào thực hiện thì quá nhiều rào cản, vướng mắc.

Thành phố đã lên kế hoạch đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư xây dựng các bãi đậu xe ngầm tại khu vực trung tâm, nhưng kế hoạch này chưa thể thực hiện vì vướng nhiều vấn đề như: việc tính tiền sử dụng đất tại cùng một địa điểm đối với phần đất trên bề mặt và phần ngầm; cấp quyền sử dụng đất đối với công trình độc lập mà chủ sở hữu không có bề mặt; xác định quyền và cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho các công trình ngầm. Hệ thống pháp luật về đất đai, đầu tư, xây dựng, quản lý và sử dụng tài sản công… đều chưa theo kịp. Ngay cả việc sử dụng, vận hành không gian ngầm thuộc các tuyến đường sắt đô thị đang được triển khai cũng thiếu quy định hướng dẫn.

Hà Nội chưa khai thác hết tiềm năng, lợi thế để phát triển không gian ngầm nhằm chia sẻ "gánh nặng" với hạ tầng mặt đất do nhiều yếu tố - đây là đánh giá của Tiến sĩ, Kiến trúc sư Đào Ngọc Nghiêm, nguyên Giám đốc Sở Quy hoạch-Kiến trúc Hà Nội. Trong đó nổi bật là điều kiện dữ liệu phục vụ công tác quy hoạch còn thiếu; thể chế, chính sách, pháp luật về khai thác phát triển không gian ngầm, bảo đảm tính đồng bộ với hệ thống pháp luật về đất đai, xây dựng, quy hoạch chưa đầy đủ; thiếu các hướng dẫn, quy định, tiêu chuẩn quy hoạch không gian ngầm, các quy định sở, ban ngành liên quan...

Theo Tiến sĩ, Kiến trúc sư Trần Ngọc Chính, Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam, muốn phát triển không gian ngầm tốt thì phải có quy hoạch thật tốt, trong đó phải nhìn nhận, bao quát được các vấn đề thực tiễn thuộc về hạ tầng không gian ngầm.

Có thể thấy, phát triển không gian ngầm đô thị là nhu cầu tất yếu trong quá trình đô thị hóa. Điều này đòi hỏi sự quan tâm, vào cuộc của các cấp, ngành, doanh nghiệp nhằm tăng năng lực công nghệ và tài chính để thực hiện các dự án xây dựng đô thị ngầm, đáp ứng nhu cầu phát triển đất nước trong giai đoạn mới.

KHUYẾN KHÍCH ĐẦU TƯ KHAI THÁC KHÔNG GIAN NGẦM

Tại Nghị quyết số 433/NQ-HĐND, Hội đồng nhân dân thành phố Hà Nội đã thông qua việc Ban hành Danh mục các công trình ngầm được khuyến khích đầu tư xây dựng trên địa bàn thành phố Hà Nội (đợt 1) nhằm triển khai thi hành khoản 3 điều 19 Luật Thủ đô năm 2024.

Đây là bước triển khai cụ thể hóa Luật Thủ đô năm 2024 nhằm đáp ứng yêu cầu cấp bách về phát triển không gian ngầm tại Thủ đô trong bối cảnh quỹ đất trên mặt đất ngày càng hạn chế; góp phần giảm tình trạng ùn tắc giao thông, ngập úng cục bộ, thiếu bãi đỗ xe và công trình công cộng tại khu vực nội đô; đồng thời, tạo hành lang pháp lý để kêu gọi đầu tư, đặc biệt là các công trình quy mô lớn, đa chức năng, có tính lan tỏa như metro ngầm, bãi đỗ xe ngầm, trung tâm văn hóa ngầm…

Nghị quyết đã xác lập rõ các nhóm chức năng, giúp các cơ quan, tổ chức, nhà đầu tư dễ dàng tiếp cận, nghiên cứu và triển khai dự án; khuyến khích hình thức đối tác công-tư, chú trọng nguồn vốn ngoài ngân sách để huy động vốn, công nghệ và kinh nghiệm triển khai, thúc đẩy cạnh tranh, sáng tạo trong thi công, vận hành.

Hà Nội xác định 12 nhiệm vụ để phát triển đô thị thông minh. (Ảnh: Báo Nhân Dân)

Hà Nội xác định 12 nhiệm vụ để phát triển đô thị thông minh. (Ảnh: Báo Nhân Dân)

Danh mục các loại công trình ngầm được khuyến khích đầu tư xây dựng trên địa bàn thành phố Hà Nội bao gồm 5 loại hình:

- Công trình phục vụ phát triển hệ thống đường sắt đô thị (bao gồm tuyến đường sắt đô thị ngầm, nhà ga ngầm và các công trình ngầm khác liên quan).

- Công trình ngầm kết nối các công trình ngầm khác với nhau (kết nối ga đường sắt đô thị ngầm, công trình công cộng ngầm, bãi đỗ xe ngầm, lối vào tầng hầm của các công trình thương mại, dịch vụ, khách sạn, nhà hàng, văn hóa, thể dục thể thao...).

- Công trình phục vụ hệ thống giao thông đô thị giải quyết các vấn đề cấp bách của đô thị (bao gồm hầm chui đường bộ, đường bộ ngầm, bãi đỗ xe ngầm).

 - Công trình hạ tầng kỹ thuật ngầm (cung cấp năng lượng, phục vụ chiếu sáng công công, viễn thông, cấp nước, thoát nước và xử lý nước thải, quản lý chất thải rắn, vệ sinh công cộng, an toàn môi trường).

 - Công trình dịch vụ công cộng ngầm có chức năng văn hóa, thể thao, thương mại, phát triển du lịch.

Phối cảnh một đoạn tuyến đường sắt đô thị số 5, Văn Cao-Hòa Lạc.

Phối cảnh một đoạn tuyến đường sắt đô thị số 5, Văn Cao-Hòa Lạc.

Tại Nghị quyết số 433/NQ-HĐND, Hội đồng nhân dân thành phố Hà Nội đã thông qua việc Ban hành Danh mục các công trình ngầm được khuyến khích đầu tư xây dựng trên địa bàn thành phố Hà Nội (đợt 1) nhằm triển khai thi hành khoản 3 điều 19 Luật Thủ đô năm 2024.

Danh mục các công trình ngầm được khuyến khích đầu tư xây dựng trên địa bàn thành phố Hà Nội (đợt 1), bao gồm: danh mục các dự án đầu tư xây dựng hệ thống đường sắt đô thị ngầm, gồm 8 tuyến có tổng chiều dài khoảng 320,25km, 191 nhà ga, trong đó có 81,2km đi ngầm và 68 ga ngầm.

Danh mục đầu tư xây dựng hầm giao thông đường bộ, bãi đỗ xe ngầm và công trình công cộng ngầm, gồm 85 công trình, trong đó có 5 hầm chui đường bộ, 78 bãi đỗ xe ngầm và 2 công trình công cộng ngầm.

Danh mục các tuyến phố hạ ngầm hệ thống đường dây, cáp viễn thông, điện lực và các công trình hạ tầng kỹ thuật dùng chung, gồm 95 tuyến phố hạ ngầm hệ thống đường dây, cáp viễn thông, điện lực và các công trình hạ tầng kỹ thuật dùng chung.

Việc ban hành danh mục công trình ngầm khuyến khích đầu tư xây dựng phân loại theo nhóm chức năng, quy mô, khu vực ưu tiên sẽ giúp thành phố cụ thể hóa phạm vi, tiêu chí, cấp phép dự án; thống nhất chính sách ưu đãi, khuyến khích liên doanh công-tư (PPP); tối ưu hóa nguồn lực, tránh trùng lặp và lãng phí.

GA C9 PHÍA ĐÔNG HỒ HOÀN KIẾM, CHỐT PHƯƠNG ÁN 4 TẦNG HẦM

Sở Quy hoạch-Kiến trúc thành phố Hà Nội vừa có thông báo gửi Ủy ban nhân dân phường Hoàn Kiếm về hồ sơ Quy hoạch tổng mặt bằng tỷ lệ 1/500 khu vực TOD phía đông hồ Hoàn Kiếm và nhà ga C9, do Ủy ban nhân dân phường đề xuất.

Quy hoạch tổng mặt bằng, tỷ lệ 1/500 khu vực TOD phía đông hồ Hoàn Kiếm và nhà ga C9, tại phường Hoàn Kiếm, có các nội dung chính, như diện tích 26.333m2; phạm vi nghiên cứu có phía bắc giáp dân cư phường Hoàn Kiếm (trước đây là phường Lý Thái Tổ); phía nam một phần giáp phố Trần Nguyên Hãn; phía đông giáp phố Lý Thái Tổ; phía tây một phần giáp phố Đinh Tiên Hoàng.

Nhà ga C9 xây dựng dưới đường Đinh Tiên Hoàng, đoạn từ Quảng trường phía đông hồ Hoàn Kiếm đến phía trước trụ sở Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội.

Đáng chú ý, trong phạm vi quảng trường-công viên, nghiên cứu bố trí xây dựng công trình ngầm (3 tầng hầm), tối ưu hóa diện tích sử dụng, với chức năng làm  bãi đỗ xe, không gian văn hóa, trung tâm thương mại và lối đi bộ kết nối với các khu vực chung quanh.

Nhà ga C9 - ga hồ Hoàn Kiếm xây dựng ngầm 4 tầng dưới đường Đinh Tiên Hoàng với kích thước điển hình khoảng 171,5 x 19m, khối công trình phụ trợ, lối lên, xuống số 1 bố trí ở phía bắc quảng trường-công viên Đông hồ Hoàn Kiếm, khối công trình phụ trợ, lối lên xuống số 2 bố trí ở phía nam, dọc theo đường Trần Nguyên Hãn.

CÔNG TRÌNH NGẦM - YÊU CẦU CAO

Việc ban hành danh mục công trình ngầm khuyến khích đầu tư xây dựng phân loại theo nhóm chức năng, quy mô, khu vực ưu tiên sẽ giúp thành phố cụ thể hoá phạm vi, tiêu chí, cấp phép dự án; thống nhất chính sách ưu đãi, khuyến khích liên doanh công-tư (PPP); tối ưu hóa nguồn lực, tránh trùng lặp và lãng phí; đòi hỏi cấp bách về phát triển bền vững và cải thiện chất lượng sống; nâng cấp hệ thống thoát nước theo chiều sâu; kêu gọi đầu tư vào công trình ngầm - đặc biệt là công trình có tác động lan tỏa (văn hóa, thương mại, giao thông) sẽ góp phần giải quyết ùn tắc, ngập úng, giảm phát thải giao thông và nâng cao năng lực cạnh tranh của Thủ đô.

Tuy nhiên, vấn đề nhiều chuyên gia đã lưu ý đó là công trình ngầm có yêu cầu cao về sự đồng bộ trong kết nối, vốn đầu tư lớn, đòi hỏi sự cẩn trọng, khoa học trong cả quá trình từ lập dự án, lên phương án và triển khai thi công.

Hình ảnh đồ họa hầm chui tại nút giao Giải Phóng-Kim Đồng.

Hình ảnh đồ họa hầm chui tại nút giao Giải Phóng-Kim Đồng.

Theo Thạc sĩ Lê Hồng Hạnh, Viện Chính sách công, Học viện Chính sách và Phát triển, Hà Nội cần có quy định riêng về độ sâu ngầm cho mỗi khu vực.

Việc xác định độ sâu ngầm giúp Nhà nước phân định rạch ròi ranh giới quyền sử dụng đất hay sở hữu công trình ngầm của cá nhân, tổ chức, so với phần thuộc sở hữu của Nhà nước. Nếu thiếu khung pháp lý quy định về yếu tố trọng điểm này sẽ dẫn đến sự kìm hãm quá trình phát triển không gian ngầm, hoặc sẽ gây ra rất nhiều sự chồng chéo cũng như xung đột giữa các chủ thể trong quan hệ pháp luật đất đai.

Phối cảnh không gian ngầm đa năng.

Phối cảnh không gian ngầm đa năng.

Kiến trúc sư Trần Huy Ánh, Ủy viên thường vụ Hội Kiến trúc sư Hà Nội cho rằng, những công trình ngầm có thể tham gia hạn chế úng ngập đô thị và lưu trữ nước phòng khô hạn, thậm chí còn tích hợp nhiều chức năng khác như bãi đỗ xe, trung tâm dịch vụ thương mại, hạ tầng ngầm (đường dây , đường ống , trạm biến thế), vận chuyển hàng hoá, vận chuyển đất cho các công trình đào ngầm hay vận chuyển rác thải từ trung tâm ra bên ngoài.

Về quy hoạch khu vực TOD phía đông hồ Hoàn Kiến, kiến trúc sư Trần Huy Ánh cho rằng, thay vì đào 3 tầng hầm đỗ xe, tổ chức các dịch vụ thương mại tại Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục, cách đó gần 200m lại đào tiếp ga ngầm C9, nên tích hợp cả tuyến phố ngầm dài 2km nối ga ngầm C9 với C10 và nối thông với ga ngầm S3 của tuyến đường sắt đô thị số 3.1. Tổ hợp ngầm đa năng đòi hỏi nguồn vốn đầu tư rất lớn, vận hành phức tạp, thách thức này sẽ tạo ra động lực đổi mới sáng tạo trong hiện đại hóa hạ tầng thành phố Hà Nội, thích ứng với những thách thức gia tăng của biến đổi khí hậu và cạnh tranh kinh tế toàn cầu.

Không gian ngầm đa năng sẽ giải cứu thiếu hụt không gian phát triển trong khu vực trung tâm đô thị, đồng thời giảm suất đầu tư do tích hợp.

Không gian ngầm đa năng sẽ giải cứu thiếu hụt không gian phát triển trong khu vực trung tâm đô thị, đồng thời giảm suất đầu tư do tích hợp.

Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội Dương Đức Tuấn cho rằng, không gian ngầm cần được đa dạng hóa về chức năng, từ hoàn thiện mạng lưới giao thông ngầm (tuyến metro, hầm chui cơ giới, hầm đi bộ) để giảm xung đột giao thông mặt đất và kết nối thông suốt giữa đường sắt đô thị, xe buýt với lối đi bộ, đến xây dựng bãi đỗ xe ngầm tập trung tại các khu trung tâm, nhà ga, bệnh viện, trường học nhằm giải quyết tình trạng thiếu chỗ đỗ, giảm chiếm dụng vỉa hè; đồng thời khai thác không gian dưới lòng đất cho trung tâm thương mại, văn hóa và các dịch vụ công cộng, vừa tạo điểm nhấn đô thị, vừa tối ưu hóa quỹ đất hiện hữu.

Ngày xuất bản: 6/10/2025
Tổ chức thực hiện: Kiều Hương - Ngọc Thanh - Xuân Bách
Nội dung: Minh Thu
Trình bày: Diệc Dương
Ảnh: Thanh Tú, Quang Thái, Hữu Chánh, Sóng Hữu

Trở về nhandan.vn