NHỮNG CẢNH BÁO KHÔNG THỂ XEM NHẸ

Là địa phương có tốc độ đô thị hóa nhanh nhất cả nước, Thành phố Hồ Chí Minh bên cạnh những thành tựu về kinh tế–xã hội cũng phải đối mặt với nhiều hệ lụy, trong đó ô nhiễm không khí.

Ô nhiễm không khí, nhất là bụi mịn, đã ở mức đáng báo động. Các nghiên cứu và kết quả quan trắc chỉ ra rằng, nguồn phát thải đến từ nhiều lĩnh vực, chủ yếu gồm: Giao thông vận tải; sản xuất công nghiệp; hoạt động xây dựng; sinh hoạt nông nghiệp–dân sinh (đốt sinh khối, đốt rác tự phát…). Trong đó, hoạt động giao thông đường bộ được xác định là nguồn phát thải lớn nhất, chiếm khoảng 63% tổng lượng PM2.5 của thành phố (số liệu đo trước sáp nhập).

Kết quả quan trắc từ năm 2020 đến nay cho thấy, tại khu vực có mật độ giao thông cao, nồng độ bụi tổng, bụi PM10 và PM2.5 thường xuyên vượt ngưỡng cho phép từ 1,5 đến 2 lần. Sau hợp nhất, tổng số phương tiện cá nhân của thành phố khoảng 12,7 triệu chiếc–một con số khiến bài toán ô nhiễm không khí trở nên phức tạp hơn với nhiều thách thức mới.

Nhiều năm qua, tình trạng sương mù quang hóa, các lớp bụi lơ lửng buổi sáng sớm và những ngày chỉ số AQI chạm ngưỡng đỏ, cam, thậm chí tím… đã trở thành mối quan ngại lớn đối với người dân. Kết quả quan trắc từ Sở Nông nghiệp và Môi trường cho thấy, chất lượng không khí của thành phố thường biến động theo giờ, theo mùa. Mùa khô luôn ghi nhận mức độ ô nhiễm cao nhất, đặc biệt vào giai đoạn cuối và đầu năm.

Đối với tác động tiêu cực lên sức khỏe con người, bụi mịn nói riêng và ô nhiễm không khí nói chung, các chuyên gia y tế cảnh báo: Ô nhiễm bụi mịn gây ra nhiều tác hại nghiêm trọng cho sức khỏe, bao gồm các bệnh hô hấp như hen suyễn, viêm phế quản mãn tính và ung thư phổi; các bệnh tim mạch như nhồi máu cơ tim, đột quỵ, cao huyết áp; các vấn đề về não bộ như suy giảm trí nhớ, tăng nguy cơ mắc bệnh Alzheimer và Parkinson.

Ngoài ra, bụi mịn còn ảnh hưởng đến da, hệ miễn dịch và có thể làm trầm trọng thêm các bệnh mãn tính khác. Không chỉ gây bệnh, ô nhiễm không khí còn kéo theo nhiều hệ lụy kinh tế–xã hội. Người dân phải đối mặt chi phí điều trị tăng cao, nguy cơ nhập viện thường xuyên, trong khi hệ thống y tế đô thị vốn đã phải gánh áp lực lớn từ các bệnh mãn tính. Báo cáo của World Bank cho thấy Việt Nam mất 5–7% GDP/năm do ô nhiễm không khí, và Thành phố Hồ Chí Minh chiếm tỷ lệ lớn trong đó.

GIAO THÔNG: “MẮT XÍCH” QUAN TRỌNG TRONG GIẢM Ô NHIỄM

Sau hợp nhất, Thành phố Hồ Chí Minh có khoảng 12,7 triệu phương tiện đang lưu thông. Đây là con số vượt xa sức chứa của nhiều tuyến đường và là nguyên nhân chủ yếu gây ra bụi mịn. Việc ùn ứ, tắc nghẽn giao thông càng khiến bụi mịn trở nên trầm kha hơn.

Hệ thống xe buýt hiện hữu cũng phát thải một lượng lớn khí nhà kính nếu không chuyển đổi kịp thời. Theo thống kê năm 2024, lượng phát thải CO₂ của hệ thống xe buýt là 553.000 tấn.

Nếu số lượng tuyến xe tăng lên 300 tuyến với hơn 3.600 xe vào 2030 mà không chuyển đổi sang năng lượng sạch, phát thải có thể vượt 838.000 tấn CO₂/năm.

Mục tiêu Thành phố đặt ra: từ 2025–2030, sẽ thay thế hơn 1.500 xe buýt cũ và đầu tư mới khoảng 1.400 xe, hướng tới 100% xe buýt chạy điện hoặc năng lượng xanh vào năm 2030.

NỖ LỰC CỦA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Để triển khai hiệu quả các giải pháp phòng ngừa, thích ứng, Thành phố Hồ Chí Minh đang tập trung triển khai công tác kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí gắn với Chương trình giảm ô nhiễm môi trường giai đoạn 2020-2030 và Kế hoạch tăng cường kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí, nhất là công tác kiểm soát ô nhiễm bụi PM10 và PM2.5.

Cùng với đó là nâng cao năng lực quan trắc, dự báo, cảnh báo chất lượng môi trường không khí. Tổ chức các khóa bồi dưỡng nguồn nhân lực về quản lý chất lượng song song với công tác tuyên truyền, vận động nhân dân hạn chế phát sinh khí thải, đặc biệt là biết cách nhận biết, dự phòng, bảo vệ sức khỏe trong điều kiện không khí bị ô nhiễm.

Thành phố cũng đề ra mục tiêu tăng cường mảng xanh tại các khu dân cư, cơ quan, trường học, hộ gia đình trên địa bàn. Thành phố cũng ưu tiên nguồn lực tài chính, đa dạng hóa nguồn lực cho hoạt động quản lý chất lượng môi trường không khí. Thực hiện các giải pháp hợp tác quốc tế và nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực quản lý chất lượng môi trường không khí. Ngoài ra, thành phố cũng triển khai đồng bộ với các giải pháp cắt thải khí nhà kính và nhiều kế hoạch, chương trình khác về ứng phó với biến đổi khí hậu, giảm phát thải các-bon, phát triển công viên và cây xanh công cộng giai đoạn 2020-2030...

Về cơ chế chính sách, thành phố tập trung tháo gỡ các rào cản, vướng mắc để triển khai đầu tư, nâng cao năng lực quan trắc môi trường phục vụ công tác dự báo, cảnh báo và ứng phó tình trạng ô nhiễm không khí. Tăng cường kiểm soát ô nhiễm không khí trong lĩnh vực giao thông thông qua đẩy nhanh tiến độ các dự án đầu tư phát triển hạ tầng giao thông công cộng, tăng cường kiểm soát phát thải, kiểm soát khí thải phương tiện giao thông. Triển khai các giải pháp phòng ngừa, giảm thiểu phát thải khí thải, kiểm soát hiệu quả bụi, khí thải phát sinh từ hoạt động xây dựng, nông nghiệp, dân sinh, sản xuất, kinh doanh. Ngoài ra, thành phố còn chú trọng nghiên cứu ứng dụng mô hình trí tuệ nhân tạo phục vụ công tác dự báo, cảnh báo ô nhiễm không khí.

Ô nhiễm không khí không thể giải quyết trong một ngày, nhưng mỗi bước đi đúng đắn đều mang ý nghĩa quan trọng. Cùng với cả nước, Thành phố Hồ Chí Minh đang đứng trước thời điểm mang tính bản lề: Hoặc tiếp tục đối mặt với ô nhiễm ngày càng nghiêm trọng, hoặc chuyển sang mô hình phát triển bền vững, xanh và nhân văn hơn.

Để làm được điều đó, cần sự quyết tâm mạnh mẽ của chính quyền, trách nhiệm của doanh nghiệp và sự chung tay của mỗi người dân. Khi cả cộng đồng cùng hành động, bầu trời của Thành phố Hồ Chí Minh sẽ dần trong trẻo hơn, như một biểu tượng của khát vọng sống xanh, phát triển bền vững và tương lai tươi sáng của một đô thị năng động bậc nhất cả nước.