Nhân kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống của ngành, chúng tôi tìm gặp lại một số cán bộ, chiến sĩ tham gia chi viện cho chiến trường miền nam năm xưa. Những chiến sĩ với tên tuổi và bí danh đã trở thành huyền thoại, là nỗi khiếp sợ của Mỹ-ngụy năm nào, nay nhiều người đã về với tiên tổ, nếu còn sống ít nhất cũng đã ngoài 70 tuổi. Có người mắt đã mờ, chân đã chậm, đi lại khó nhọc nhưng khi kể về những ngày tuổi trẻ, những ngày “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước” vẫn hừng hực khí thế như thời ra trận.

Năm nay đã bước sang tuổi 96, Thiếu tướng, Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Phan Văn Lai từng có 12 năm đi chi viện miền nam và bám trụ ở chiến trường Trị Thiên Huế (1/1964 - 5/1976). Ông từng kinh qua các chức vụ Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Xây dựng lực lượng Công an nhân dân, Chánh Thanh tra Bộ Công an và hiện nay đang là Trưởng Ban Liên lạc cán bộ Công an chi viện chiến trường miền nam thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Trò chuyện với chúng tôi, ông hồi tưởng lại: Sau Hiệp định Geneva, ở miền nam, Mỹ thay chân Pháp, âm mưu biến miền nam thành thuộc địa kiểu mới và căn cứ quân sự của Mỹ nhằm chia cắt lâu dài nước ta. Quán triệt sâu sắc mục tiêu, nhiệm vụ chiến lược của Đảng, ngay từ đầu năm 1955, đồng chí Trần Quốc Hoàn, Bộ trưởng Công an (lúc bấy giờ) đã quyết định thành lập Tổ cán bộ miền nam chuyên làm nhiệm vụ tiếp đón cán bộ miền nam tập kết, sau đó đổi tên thành Bộ phận cán bộ miền nam, Phòng Công tác An ninh miền nam để quán xuyến toàn bộ các mặt công tác an ninh liên quan đến công tác chi viện cho chiến trường miền nam.

Với tinh thần “Tất cả vì miền nam ruột thịt”, Bộ trưởng Trần Quốc Hoàn cùng Đảng đoàn, lãnh đạo Bộ Công an đã phát động phong trào “tất cả vì giải phóng miền nam”, “vì thống nhất đất nước”, “mỗi người làm việc bằng hai”… trở thành cuộc vận động chính trị sâu rộng và liên tục trong toàn lực lượng Công an nhân dân sẵn sàng tham gia chi viện cho chiến trường miền nam.

Thiếu tướng Phan Văn Lai cho biết: “Công tác chi viện cho an ninh miền nam được đẩy mạnh khi Ban An ninh Trung ương Cục có điện số 235/NB Ngày 9/10/1961 gửi Bộ Công an đề nghị chi viện cán bộ, giúp an ninh miền nam nhanh chóng có đủ lực lượng để hình thành bộ máy an ninh các cấp”.

Ông vẫn nhớ như in lớp học đầu tiên được Bộ Công an đào tạo, lựa chọn: “Năm 1961, Đảng đoàn và lãnh đạo Bộ Công an chọn gần 300 cán bộ, bao gồm cả người miền bắc và miền nam về Trường Công an Trung ương bồi dưỡng kiến thức và sức khỏe. Đây là lớp cán bộ trung, cao cấp đầu tiên của Lực lượng Công an nhân dân do Bộ Công an trực tiếp tổ chức, quản lý, bồi dưỡng, rèn luyện để chi viện cho chiến trường miền nam. Lớp học được Bộ trưởng Trần Quốc Hoàn và Lãnh đạo Bộ nhiều lần đến thăm, động viên, dặn dò. Và ngày 21/2/1962, đoàn cán bộ trung, cao cấp đầu tiên ở nhiều lĩnh vực nghiệp vụ, bao gồm 233 đồng chí, đã được lựa chọn và cử vào chi viện khắp chiến trường miền nam. Theo thống kê, lực lượng Công an nhân dân đã chi viện 11.294 đồng chí cho chiến trường miền nam, góp phần xây dựng bộ khung cán bộ tăng sức, tăng lực tạo điều kiện để an ninh miền nam hoàn thành nhiệm vụ”.

Lực lượng công an chi viện cho chiến trường miền nam lúc bấy giờ đều là cán bộ, đảng viên, được tuyển chọn kỹ, có phẩm chất chính trị tốt, trình độ chuyên môn nghiệp vụ giỏi, đã trải qua công tác công an ở Bộ và các đơn vị, địa phương. Trong đó, có 8.038 cán bộ công an nhân dân và 3.256 cán bộ công an nhân dân vũ trang.

Không chỉ chi viện cán bộ, chiến sĩ; công an miền bắc còn chi viện hàng chục tấn thuốc tân dược, dụng cụ y tế, hàng trăm tấn vũ khí, hàng chục tấn đạn, máy móc thông tin liên lạc cùng nhiều lương thực, thực phẩm, nhu yếu phẩm khác cho an ninh miền nam.

Vượt qua mưa bom bão đạn, các cán bộ chiến sĩ công an miền bắc vào chi viện cho miền nam chủ yếu bằng 3 hướng: Tuyến đường chính và phổ biến nhất là đi theo đường Trường Sơn, đi bộ từng đoàn nhỏ, lẻ và bí mật. Hai là đi theo đường biển bằng tàu Không số và ba là đi máy bay qua Camphuchia rồi đi bộ vào miền nam. Đi đường biển và máy bay chủ yếu dùng cho cán bộ cao cấp.

“Ban đầu, trong việc lựa chọn, tìm nguồn cán bộ chi viện cho chiến trường miền nam, Bộ ưu tiên số một cho những cán bộ quê ở miền nam tập kết ra bắc đã qua đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ. Nhiều đồng chí còn được gửi đi tận Liên Xô (cũ) để đào tạo. Sau đó là đến các cán bộ công an ưu tú đã được rèn luyện qua nhiều thử thách”, Thiếu tướng, Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Phan Văn Lai chia sẻ.

Theo Đại tá, Thạc sĩ, Nhà giáo ưu tú Nguyễn Trọng Doãn, Ủy viên Ban Liên lạc Công an chi viện chiến trường miền nam trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Bộ Công an, người đã từng có hơn 5 năm chiến đấu ở chiến trường miền nam, hơn một vạn cán bộ, chiến sĩ công an chi viện cho miền nam lúc bấy giờ bao gồm cán bộ từ 10 lĩnh vực nghiệp vụ khác nhau.

Đầu tiên, cần thiết nhất là đội ngũ cán bộ trung, cao cấp để củng cố, xây dựng  bộ máy lãnh đạo từ Trung ương Cục miền nam đến các khu, tỉnh, huyện, thị xã… trong toàn miền nam. Cụ thể, số cán bộ từ phó công an huyện, thị trở lên có 1 thứ trưởng; 3 cục trưởng; 7 phó cục trưởng; 25 trưởng phó ty; 870 trưởng, phó phòng; trưởng, phó huyện, thị xã.

Tiếp đến là lực lượng thu thập tin tức về địch gồm điệp báo và thám mã; lực lượng cán bộ cơ yếu và thông tin, bảo đảm mạch máu thông tin liên lạc cho lãnh đạo chỉ huy bí mật, thông suốt, kịp thời. Ngoài ra, còn có các lực lượng công an vũ trang bảo vệ căn cứ, bảo vệ lãnh đạo và trinh sát vũ trang làm nhiệm vụ diệt ác, trừ gian, tiêu diệt những tên ác ôn có nhiều nợ máu với nhân dân ngay trong lòng các đô thị lớn; lực lượng quản lý vùng giải phóng; quản lý các trại giam và các lực lượng giáo viên đào tạo cán bộ; y tá, bác sĩ chữa bệnh…

Đánh giá về vai trò của lực lượng công an chi viện cho chiến trường miền nam, tại Hội nghị Công an toàn quốc lần thứ 30 vào tháng 12/1975, đồng chí Cao Đăng Chiếm, nguyên Phó ban Thường trực Ban An ninh Trung ương Cục miền nam đã từng khẳng định: “Một trong những nguyên nhân thắng lợi của lực lượng An ninh miền nam là sự chi viện toàn diện của lực lượng công an nhân dân, của Đảng, đoàn và lãnh đạo Bộ Công an”.

Tổng kết công tác chi viện An ninh miền nam, Thiếu tướng, Anh hùng Lực lượng vũ trang Phan Văn Lai cho biết thêm: Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, công tác chi viện an ninh miền nam là một quốc sách mang tầm chiến lược của Đảng đoàn và lãnh đạo Bộ Công an. Có thể nói đây là lực lượng chi viện sớm nhất, đông nhất, kịp thời nhất, ưu tú và tinh thông nghiệp vụ nhất, giúp kiện toàn bộ máy an ninh miền nam từ Trung ương cục miền nam đến các huyện, thị…

Ông khẳng định: “Lực lượng chi viện có đầy đủ bản lĩnh chính trị và nghiệp vụ để đấu tranh với kẻ thù là bọn tình báo, gián điệp, cảnh sát Mỹ-ngụy có tiềm lực mạnh hơn ta gấp nhiều lần, được đào tạo rất bài bản, lại được trau dồi ý chí chống đối cách mạng một cách quyết liệt và có rất nhiều mưu mô thâm độc, xảo quyệt và tàn bạo ở miền nam. Lực lượng an ninh chi viện cùng với lực lượng an ninh tại chỗ nêu cao tinh thần chiến đấu kiên cường, dũng cảm hy sinh và đã lập được rất nhiều chiến công và thành tích xuất sắc, góp phần quan trọng vào chiến thắng vĩ đại 30/4/1975”.

Trong số hơn 1 vạn cán bộ, chiến sĩ công an chi viện cho chiến trường miền nam, có đủ các lứa tuổi. Lực lượng công an vũ trang tinh thông võ thuật và vũ khí cùng các cán bộ thông tin cơ yếu thì chủ yếu là cán bộ trẻ. Những cán bộ trung, cao cấp, có nhiều kinh nghiệm công tác công an thì lớn tuổi hơn.

Giai đoạn đầu, lực lượng chi viện chủ yếu là các đồng chí quê gốc miền nam, sau này số đồng chí quê gốc miền bắc lại nhiều hơn. Giai đoạn trước năm 1965, khi chi viện cho chiến trường miền nam, các cán bộ, chiến sĩ phải thay tên, đổi họ, lấy bí danh, giấu gia đình, vợ con mục đích vào chiến trường bằng các lý do như: “đi học tập nước ngoài”, “đi công tác đặc biệt”… Trong không khí “cả nước ra trận”, không ít đồng chí vì chưa đủ tuổi ra chiến trường đã tự ý khai tăng tuổi để được đầu quân... Mỗi cán bộ, mỗi chiến sĩ tham gia chi viện là một câu chuyện, một hoàn cảnh, một kỷ niệm đầy xúc động và tự hào về một thời tuổi trẻ.

Trong ký ức của vị tướng anh hùng có 12 năm ở chiến trường Phan Văn Lai, hình ảnh chị em gái làm công tác báo vụ làm việc đến kiệt sức, bị bệnh tật vào trạm xá chữa bệnh khi chỉ còn 25-30kg, thân hình như một đứa trẻ con, nhưng vẫn xung phong ra trận, hết bệnh lại miệt mài truyền các tín hiệu thông tin an ninh quan trọng của quốc gia là những kỷ niệm xúc động không thể nào quên.

Đặc biệt, câu chuyện của bác Cách khi mới 18 tuổi không có lấy một bộ quần áo lành lặn, ở nhà toàn phải mặc quần áo vá. Mẹ thương con trai vất vả, nài nỉ ở lại nhà thêm một năm để may cho cái quần xanh-xi-lơm và cũng là để xem có cô nào vừa mắt dấm trước, bởi nhà có hai đứa con trai thì anh cả cũng đã tham gia chiến trường không biết sống chết ra sao… Nhưng chí làm trai đã quyết, bác lên đường ở cái tuổi “đang xanh” không muốn vướng bận bất cứ điều gì.

Ngoài lực lượng tham gia trực tiếp vào quá trình chiến đấu, để nâng cao chất lượng cán bộ an ninh miền nam, trong kháng chiến chống Mỹ, Bộ Công an cũng đã chi viện các giáo viên có trình độ của Trường Công an Trung ương để thành lập trường tại Ban An ninh Trung ương Cục và Ban An ninh khu V, đồng thời hướng dẫn an ninh các khu, tỉnh, thành phố mở lớp bồi dưỡng nghiệp vụ cho cán bộ, chiến sĩ an ninh tại chỗ.

Trong 11 năm, Trường tại Trung ương Cục đã đào tạo được 70 khóa với hơn 5.000 học viên. Ban An ninh các khu, tỉnh, thành phố mở lớp bồi dưỡng được 15.463 cán bộ an ninh tại chỗ. Số cán bộ được đào tạo, bồi dưỡng đã phát huy tốt trên các mặt công tác và trưởng thành nhanh chóng, trở thành nguồn bổ sung cán bộ, cán bộ lãnh đạo rất quan trọng cho Ban An ninh các cấp.

Đại tá, nhà giáo ưu tú Nguyễn Trọng Doãn cho biết: “Những lớp học đặc biệt trong rừng thời kháng chiến chống Mỹ được bố trí chương trình, nội dung cũng như thời gian hết sức đặc biệt. Không chỉ ngắn gọn, thiết thực mà thời gian học thì vô cùng linh hoạt. Hễ giặc thôi càn, bom thôi dội lúc nào là học lúc đó... Đây là hình thức giáo dục độc đáo và sáng tạo của lực lượng công an nhân dân Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước”.

Để bảo đảm công tác khám, chữa thương, chữa bệnh trong điều kiện chiến tranh, Bộ Công an cũng đã chi viện hàng trăm cán bộ y, bác sĩ cùng hàng chục tấn thuốc tân dược đủ hình thành Bệnh xá Trung ương Cục miền nam và năm 1973 chuyển thành một Bệnh viện. Đội ngũ y, bác sĩ phải làm việc trong hoàn cảnh chiến trường hết sức khó khăn. Vừa chữa bệnh vừa phải trồng sắn, đi tải gạo trong rừng và tham gia đánh địch càn quét. Trong hoàn cảnh thiếu thốn thiết bị, dụng cụ cũng như cơ sở vật chất, các đồng chí vẫn tìm mọi cách khắc phục khó khăn, đưa ra các sáng kiến để cải thiện việc khám chữa bệnh, như tạo ra “dịch truyền” từ lấy nước mưa hứng bằng ni-lon. Ngoài chữa bệnh, mỗi thầy thuốc còn là những chiến sĩ sẵn sàng bảo vệ bệnh nhân, che chắn cho bệnh nhân trong những trận càn hay trước bom đạn, pháo kích của địch.

Ra đi mà không hẹn ngày về, các cán bộ, chiến sĩ luôn sắt son một niềm tin về ngày toàn thắng, bắc- nam sum họp một nhà. Có lẽ vì thế nên dù có phải trải qua hoàn cảnh khắc nghiệt, ác liệt của cuộc chiến, phải ăn củ rừng, nước suối, ốm đau bệnh tật không đủ thuốc điều trị; bị địch bắt, phải đối phó với nhiều thủ đoạn tra khảo, hình thức tra tấn vô cùng dã man của địch, những người chiến sĩ cách mạng công an nhân dân vẫn không hề sợ hãi hay băn khăn, do dự... về con đường và lý tưởng mình đã chọn.

Trong cuốn hồi ký viết ở tuổi 96, Thiếu tướng, Anh hùng Phan Văn Lai đã chia sẻ: “Tôi còn sống được đến hôm nay và gia đình tôi được hạnh phúc như ngày hôm nay là nhờ hồng phúc của tổ tiên, của cha mẹ; sự nuôi dưỡng của những vùng quê thân thương và sự yêu thương, che chở của đồng đội, đồng bào…”.

Hơn lúc nào hết trong khó khăn, gian khổ “tình đồng chí, nghĩa đồng bào” lại càng được phát huy và thể hiện rõ ràng nhất. Trong trận càn tháng 5/1968 ở xã Phú Phong (cũ), ông Lai đã được các bà La Thị Giáng và bà Lê Thị Hạnh nuôi giấu và che chở. Sau đó, do bị lộ, ông lại phải tìm cách vượt qua vòng vây của địch để về cơ sở ở thôn Mong A (xã Phú Cường nay là xã Vinh Thái) và được gia đình ông Hoàng Sa nuôi giấu ở dưới hầm.

Nhớ lại khoảng thời gian này, ông Lai không khỏi xót xa: “Càng nghĩ tôi lại càng xúc động và cảm phục tấm lòng của ông bà Hoàng Sa đã phải chịu trận đòn tra khảo, đánh đập dã man của kẻ thù. Chúng còn hăm dọa bắn bỏ, đốt nhà nếu không chịu chỉ hầm bí mật nuôi giấu Việt Cộng, nhưng ông bà vẫn một lòng, một dạ, cam chịu cực hình để bảo vệ cho chúng tôi. Nhờ tình cảm, sự kiên trung của những người dân bình dị, mộc mạc mà rất đỗi can đảm ấy, chúng tôi vượt qua được hiểm nguy, sống và hoàn thành nhiệm vụ cho đến ngày chiến thắng”.

Trong cuộc chiến đấu sinh tử với kẻ thù, lực lượng Công an chi viện đã có 909 đồng chí hy sinh anh dũng, 46 đồng chí bị địch bắt, tù đày, tra tấn dã man vẫn giữ vững khí tiết cách mạng. Hàng trăm đồng chí bị thương tật, nhiễm chất độc da cam, mắc các bệnh hiểm nghèo, do di chứng chiến tranh... Những mất mát hy sinh lớn lao đó đã góp phần quan trọng làm nên Đại thắng mùa Xuân năm 1975, giải phóng hoàn toàn miền nam thống nhất đất nước.