Tiến sĩ Filippo Giorgi, Trung tâm Vật lý lý thuyết Quốc tế Abdus Salam (Italia), thành viên Hội đồng Sơ khảo Giải thưởng VinFuture khuyến cáo:
Hà Nội cần phải có giải pháp chuyển đổi sử dụng xe điện, tìm cách giảm nhiệt độ tại đô thị để ứng phó với những vấn đề ô nhiễm không khí tại Việt Nam.
"Hà Nội cần phải có giải pháp chuyển đổi sử dụng xe điện, tìm cách giảm nhiệt độ tại đô thị"
Tiến sĩ Filippo Giorgi đã có những chia sẻ riêng với phóng viên Báo Nhân Dân để hiến kế một số giải pháp giúp Hà Nội thoát ra khỏi tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng này.
Phóng viên: Trong suốt thời gian gần mười ngày ở Hà Nội, ông có cảm nhận được Hà Nội của chúng tôi đang ở mức ô nhiễm nghiêm trọng không?
Tiến sĩ Filippo Giorgi: Tôi nghĩ tình trạng ô nhiễm không khí ở Hà Nội khá nghiêm trọng. Chỉ cần hít thở thôi cũng có thể cảm nhận được. So với một số thành phố ở châu Âu, tình trạng ô nhiễm ở đây cao hơn nhiều. Vì vậy, theo tôi, ô nhiễm không khí cần được đặt lên hàng đầu trong các ưu tiên.
Thí dụ, tôi nhận thấy Hà Nội thường có sương mù, nhưng sương mù này không chỉ là hiện tượng tự nhiên mà phần lớn do bụi mịn, các hạt ô nhiễm trong không khí.
"Ô nhiễm là “kẻ giết người thứ ba” sau ung thư và bệnh tim mạch"
Điều này còn làm mặt trời ít khi hiện rõ, chứng tỏ mức độ ô nhiễm cao. Đây là vấn đề lớn, bởi ô nhiễm là “kẻ giết người thứ ba” sau ung thư và bệnh tim mạch. Theo báo cáo của WHO, mỗi năm có khoảng 6-8 triệu người tử vong do các bệnh liên quan đến ô nhiễm hô hấp và tim mạch.
Ngoài ô nhiễm, nhiệt độ cao và độ ẩm cao cũng là vấn đề đáng quan ngại. Khi nhiệt độ vượt 35 độ C và độ ẩm cao, cơ thể khó hạ nhiệt, ảnh hưởng đến tim mạch. Ở quê tôi, khi trời nóng, độ ẩm thấp hơn nên cơ thể dễ chịu hơn. Nhưng ở đây, nóng và ẩm cùng lúc khiến cơ thể khó thích nghi, tạo thêm áp lực sức khỏe.
Vì vậy, ô nhiễm không khí và nhiệt độ cực đoan là hai vấn đề lớn cần ưu tiên giải quyết.
Phóng viên: Thưa ông, biến đổi không khí tác động thế nào tới tình trạng ô nhiễm? Việc cảnh báo sức khỏe người dân với biến đổi khí hậu được triển khai như thế nào tại châu Âu?
Tiến sĩ Filippo Giorgi: Theo đánh giá của chúng tôi, biến đổi khí hậu có tác động tới tình trạng ô nhiễm. Khi nhiệt độ tăng lên, nồng độ các tiền chất làm ô nhiễm không khí cũng tăng lên trong khí quyển. Thí dụ ở, châu Âu, khi nhiệt độ tăng lên, hàm lượng ozon tăng nhiều lên trong khí quyển, dẫn đến bụi mịn nhiều hơn không khí ô nhiễm hơn.
Trong những ngày đó, chúng tôi đều nhận được cảnh báo ở yên trong nhà, hạn chế ra ngoài. Các nước ở châu Âu có biện pháp kiểm soát ô nhiễm đều phải có biện pháp cân nhắc với biến đổi khí hậu vì tình trạng này làm ô nhiễm nặng lên.
Chúng tôi cho rằng, Việt Nam cũng theo cách tiếp cận này, kiểm soát ô nhiễm cũng cần phải xem ảnh hưởng tới biến đổi khí hậu. Thí dụ, ở châu Âu, chúng tôi đang xem xét quy định nghiêm ngặt hơn về việc sử dụng xe ô-tô.
Phóng viên: Ông có khuyến cáo gì đối với các nhà khoa học Việt Nam trong việc nghiên cứu các giải pháp để có thể giải quyết được tình trạng ô nhiễm?
Tiến sĩ Filippo Giorgi: Theo tôi, để giải quyết các vấn đề môi trường ở Hà Nội, các nhà nghiên cứu cần tập trung vào hai hướng chính.
Thứ nhất là giảm thiểu ô nhiễm không khí do lượng xe máy chạy xăng quá lớn. Cụ thể, cần xây dựng các mô hình đánh giá lượng phát thải của xe máy, xác định các loại chất ô nhiễm, nồng độ, chu trình di chuyển và tác động của chúng tới môi trường. Những nghiên cứu này sẽ giúp hiểu rõ mức độ tác động của xe máy và từ đó đưa ra các giải pháp kiểm soát ô nhiễm hiệu quả.
Theo tôi, việc thay thế xe máy cũ là rất quan trọng. Tất nhiên, cần có nguồn tài chính và các chính sách khuyến khích để người dân đổi xe, từ đó cải thiện chất lượng không khí đáng kể, vì xe máy là nguyên nhân gây ô nhiễm nặng nhất, hơn cả ô-tô.
Thứ hai là giảm nhiệt độ đô thị, vốn liên quan nhiều đến kỹ thuật và quy hoạch đô thị. Hà Nội có thể học hỏi các giải pháp từ các thành phố khác, như Singapore, nơi khí hậu nóng nhưng việc phát triển các tòa nhà xanh, trồng cây trên mái, tạo bóng mát và mặt nước đã giúp giảm nhiệt hiệu quả. Ở các trung tâm thương mại hay các tòa nhà lớn, có thể phủ xanh toàn bộ công trình, trồng cây trên mái và tăng diện tích mặt nước, công viên để hạ nhiệt đô thị. Ngoài ra, các giải pháp tạm thời nhưng hiệu quả như dựng tấm bạt che nắng ở các khu vực đi bộ công cộng, như tại Tây Ban Nha hay Bồ Đào Nha, cũng giúp người dân tránh nắng trực tiếp.
Việc kết hợp kiểm soát ô nhiễm không khí và hạ nhiệt đô thị là ưu tiên hàng đầu để nâng cao chất lượng sống cho người dân.
Mục tiêu cuối cùng là làm cho thành phố trở nên mát mẻ và dễ chịu hơn, tạo thêm không gian xanh, bóng mát và mặt nước cho người dân. Điều này đặc biệt quan trọng khi Hà Nội có khí hậu nóng ẩm, với ngưỡng nhiệt lý tưởng để sinh hoạt khỏe mạnh là ban ngày tối đa 35 độ C và ban đêm 25 độ C. Vượt ngưỡng này sẽ gây ra nhiều vấn đề sức khỏe, đặc biệt là tim mạch. Do đó, việc kết hợp kiểm soát ô nhiễm không khí và hạ nhiệt đô thị là ưu tiên hàng đầu để nâng cao chất lượng sống cho người dân.
Phóng viên: Với việc kiểm soát ô nhiễm thì sao, bài học nào của thế giới mà Việt Nam có thể học tập?
Tiến sĩ Filippo Giorgi: Các nước châu Âu khi xây dựng các biện pháp kiểm soát ô nhiễm đều tính đến tác động của biến đổi khí hậu, bởi đây là một trong những nguyên nhân khiến ô nhiễm trở nên nghiêm trọng hơn.
Khi triển khai các giải pháp giảm ô nhiễm, cần tính đến yếu tố biến đổi khí hậu.
Tôi cho rằng Việt Nam cũng có thể áp dụng cách tiếp cận tương tự. Khi triển khai các giải pháp giảm ô nhiễm, cần tính đến yếu tố biến đổi khí hậu, ví dụ như việc siết chặt quy định về sử dụng xe ô-tô động cơ đốt trong, nhằm giảm thiểu tác động kép từ ô nhiễm và biến đổi khí hậu.
Khu phức hợp Kampung Admiralty Singapore 11 tầng có công viên cộng đồng trên sân thượng, vườn rau ăn được và khu vực thu gom nước mưa kết hợp ở các tầng sáu đến chín. (Ảnh: straitstimes.com)
Khu phức hợp Kampung Admiralty Singapore 11 tầng có công viên cộng đồng trên sân thượng, vườn rau ăn được và khu vực thu gom nước mưa kết hợp ở các tầng sáu đến chín. (Ảnh: straitstimes.com)
Khu phức hợp Jewel Changi nổi bật với không gian xanh mát của cây cỏ và thác nước Rain Vortex, cao gần 40m và là thác nước trong nhà cao nhất thế giới. (Nguồn: imagekit.io)
Khu phức hợp Jewel Changi nổi bật với không gian xanh mát của cây cỏ và thác nước Rain Vortex, cao gần 40m và là thác nước trong nhà cao nhất thế giới. (Nguồn: imagekit.io)
Những mái hiên che nắng cho một con phố ở Seville, Tây Ban Nha. (Nguồn: Ayuntamiento de Sevilla)
Những mái hiên che nắng cho một con phố ở Seville, Tây Ban Nha. (Nguồn: Ayuntamiento de Sevilla)
Các mái hiên trên đường San Juan ở Badajoz. (Ảnh: lacronicabadajoz.com)
Các mái hiên trên đường San Juan ở Badajoz. (Ảnh: lacronicabadajoz.com)
Những thảm cây xanh thuộc khu tổ hợp Namba Green Parks ở thành phố Osaka, Nhật Bản. (Ảnh: JERDE)
Những thảm cây xanh thuộc khu tổ hợp Namba Green Parks ở thành phố Osaka, Nhật Bản. (Ảnh: JERDE)
Khi nói về biến đổi khí hậu và thời tiết, có hai phương diện cần lưu ý: dự báo thời tiết và xây dựng kịch bản
Phóng viên: Năm nay Việt Nam phải đối mặt với tình trạng thời tiết cực đoan với mưa, bão, lũ lụt kéo dài. Liệu chúng ta có giải pháp nào để dự báo được trước những vấn đề thời tiết này không?
Tiến sĩ Filippo Giorgi: Khi nói về biến đổi khí hậu và thời tiết, có hai phương diện cần lưu ý. Thứ nhất là dự báo thời tiết. Thí dụ, khi có một cơn bão sắp vào Việt Nam, khoảng 1-2 tuần trước, chúng ta cần quan trắc và dự báo để xác định hướng đi, cường độ, khu vực ảnh hưởng của bão. Hiện nay, Việt Nam có thể sử dụng các mô hình khí tượng quốc tế, như mô hình của châu Âu. Tuy nhiên, dữ liệu từ các mô hình này chủ yếu phản ánh điều kiện ở châu Âu, nên để áp dụng chính xác cho Việt Nam, cần thêm một bước xử lý dữ liệu.
Trong bước này, các nhà nghiên cứu có thể sử dụng trí tuệ nhân tạo để chuyển đổi thông tin và điều chỉnh dự báo phù hợp với điều kiện khí hậu đặc thù của Việt Nam. Đây là phương pháp cơ bản nhưng quan trọng để nâng cao độ chính xác của dự báo thời tiết tại Việt Nam
Điều bạn có thể làm là tính toán hoặc đánh giá xem một số loại hiện tượng có thể trở nên mạnh hơn, gây thiệt hại nhiều hơn.
Tiến sĩ Filippo Giorgi
Như các bạn biết, dự báo thời tiết không thể vượt quá 7–10 ngày. Điều này chỉ dùng để dự đoán, thí dụ như một cơn bão sẽ đổ bộ ở đâu, sức mạnh ra sao. Nếu muốn biết khí hậu tương lai, đó là một vấn đề hoàn toàn khác. Bạn sẽ không thể biết chính xác khi nào và ở đâu xảy ra các hiện tượng cực đoan.
Hai là, nhưng điều bạn có thể làm là xây dựng kịch bản - mặc dù không gọi là “dự đoán” chính xác - là tính toán hoặc đánh giá xem một số loại hiện tượng có thể trở nên mạnh hơn, gây thiệt hại nhiều hơn, hay liệu một khu vực nào đó trong cả nước sẽ gặp nhiều hiện tượng hơn khu vực khác, hay sẽ có nhiều đợt nắng nóng, lũ lụt, hạn hán hơn.
Bạn không thể biết chính xác thời gian và địa điểm, nhưng bạn có thể biết số lượng sự kiện có thể thay đổi, hoặc thiệt hại có thể nhiều hay ít hơn.
Thực tế, Việt Nam đã bắt đầu làm việc này. Bạn có thể sử dụng các kịch bản dự báo biến đổi khí hậu trong tương lai xem vùng nào bị lũ hay hạn hán. Đây không phải là dự đoán chính xác mà là các tình huống (scenarios), dựa trên cách biến đổi khí hậu toàn cầu và tình hình khí hậu quanh Việt Nam. Trên thế giới có rất nhiều mô hình thực hiện việc này, vì vậy sẽ có những kết quả khác nhau. Bạn có thể đánh giá độ không chắc chắn giữa các mô hình khác nhau.
Chúng tôi phát triển mô hình khu vực ở Na Uy và hiện đang được sử dụng ở Việt Nam để giảm tỷ lệ phân giải (downscale), từ đó cung cấp thông tin chính xác hơn về tác động địa phương của các biến đổi quy mô lớn.
Bạn có thể kết hợp mô hình toàn cầu với mô hình khu vực. Thí dụ, chúng tôi phát triển mô hình khu vực ở Na Uy và hiện đang được sử dụng ở Việt Nam để giảm tỷ lệ phân giải (downscale), từ đó cung cấp thông tin chính xác hơn về tác động địa phương của các biến đổi quy mô lớn.
Qua đó, bạn có thể đánh giá những thay đổi chung, liệu các hiện tượng có trở nên mạnh hơn, gây thiệt hại nhiều hơn, hay các đợt nắng nóng kéo dài hơn, nhưng không thể biết chính xác khi nào và ở đâu. Đây là vấn đề dự đoán, và nó rất khác so với dự báo ngắn hạn. Như tôi đã nói, sau 10 ngày, bạn không nên tin vào dự báo thời tiết. Thí dụ, nếu bạn đi du lịch và nhìn thấy dự báo sau một tuần, đừng tin hoàn toàn vào nó.
Chúng ta không thể dự báo khi nào sẽ xảy ra một trận lụt tương tự, chẳng hạn trong 10 ngày tới hay vào năm sau. Nhưng về nguyên tắc, chúng ta có thể nói rằng khả năng sẽ có nhiều trận lụt như vậy hơn trong tương lai.
(Ảnh: BẢO MINH)
(Ảnh: BẢO MINH)
(Ảnh: Thành Đạt)
(Ảnh: Thành Đạt)
Để làm rõ, hãy lấy thí dụ về trận lụt ở Việt Nam thời gian gần đây. Chúng ta không thể dự báo khi nào sẽ xảy ra một trận lụt tương tự, chẳng hạn trong 10 ngày tới hay vào năm sau. Nhưng về nguyên tắc, chúng ta có thể nói rằng khả năng sẽ có nhiều trận lụt như vậy hơn trong tương lai. Đây chính là sự khác nhau giữa thời tiết và khí hậu.
Các mô hình chung cho thấy, những hiện tượng như vậy sẽ xảy ra thường xuyên hơn và gây thiệt hại nặng hơn. Bởi vì khi nhiệt độ trong khí quyển cao hơn, khí quyển có thể giữ nhiều hơi nước và năng lượng hơn. Do đó, khi mưa, chúng ta có thể mong đợi mưa sẽ lớn hơn, mạnh hơn. Vì vậy, thật không may, chúng ta có thể dự đoán những hiện tượng này sẽ trở nên nghiêm trọng hơn.
Phóng viên: Vai trò của công nghệ sẽ hỗ trợ như thế nào để các quốc gia cùng giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu đến đời sống chúng ta?
Tiến sĩ Filippo Giorgi: Ứng phó với biến đổi khí hậu, thí dụ như ô nhiễm hay lũ lụt, chúng ta có thể sử dụng công nghệ và chính sách để ứng phó. Thí dụ, với lũ ven biển, có thể xây dựng các đê chắn, rào chắn. Nếu các con sông bị tràn do mưa lớn, có thể điều chỉnh quy hoạch dòng chảy, mở rộng lưu vực sông. Những giải pháp này là chính sách thích ứng tùy theo từng vấn đề cụ thể.
Một vấn đề quan trọng khác ở Đông Nam Á là nắng nóng cực đoan kéo dài. Ví dụ, ở Singapore, có những ngày nóng đến mức người dân không thể ở ngoài trời và công nhân phải ngừng làm việc trong giờ cao điểm. Ở châu Âu, thí dụ như Italia mùa hè năm ngoái, từ trưa đến 3 giờ chiều, mọi người cũng không thể làm việc ngoài trời vì quá nóng.
Ảnh minh họa: Gia cố bờ kè đê biển Tây (Cà Mau). (Ảnh: Nguyễn Thanh Dũng)
Ảnh minh họa: Gia cố bờ kè đê biển Tây (Cà Mau). (Ảnh: Nguyễn Thanh Dũng)
Với những đợt nắng nóng cực đoan, có thể áp dụng công nghệ để giảm nhiệt đô thị. Thí dụ, hiện nay có nhiều nghiên cứu về công trình xanh, trồng cây trên các tòa nhà, tạo bóng mát và làm mát tự nhiên. Ở châu Âu, đây là phương pháp phổ biến, còn ở Việt Nam hiện nay cũng có thể cân nhắc áp dụng.
Tôi biết có nơi lắp đặt mái che trên đường phố để giảm ánh nắng trực tiếp. Đây là một trong những công nghệ giúp giảm tác động của nắng nóng.
Tuy nhiên, công nghệ không thể thay đổi thời tiết. Tôi nghe có người nói rằng Nga có thể ngăn mưa trong một tuần, nhưng theo hiểu biết của tôi, không có bằng chứng khoa học nào chứng minh việc bắn mây hay làm mưa, làm lạnh mây… có hiệu quả đáng kể về mặt thống kê. Nhiều năm qua người ta đã thử, nhưng kết quả không rõ ràng.
Công nghệ không giúp thay đổi thời tiết, nhưng có thể giảm thiểu tác động.
Như vậy, công nghệ không giúp thay đổi thời tiết, nhưng có thể giảm thiểu tác động. Thí dụ, các tòa nhà xanh đặc biệt hữu ích ở các thành phố hiện nay, nơi có hiệu ứng đảo nhiệt đô thị, khiến nhiệt độ tăng cao. Chúng ta cần công nghệ để làm mát và tạo môi trường dễ chịu hơn cho đô thị. Hiện có nhiều người đang nghiên cứu và triển khai các giải pháp liên quan đến vấn đề này.
Xin cảm ơn Tiến sĩ Filippo Giorgi!
Ngày xuất bản: 12/2025
Chỉ đạo: Nguyễn Ngọc Thanh
Tổ chức thực hiện: Hoàng Nhật-Hồng Vân
Nội dung: Thiên Lam
Trình bày: Ngọc Diệp
Ảnh: Đắc Huy-Thành Đạt
TÌM LỜI GIẢI CHO Ô NHIỄM BỤI MỊN Ở
HÀ NỘI
