Ngày 23/5, tại Đại hội Khí đốt Thế giới lần thứ 29, Chủ nhiệm Ủy ban Phát triển và Cải cách thành phố Bắc Kinh Dương Tú Linh, cho biết cơ cấu năng lượng của Bắc Kinh đã đạt được sự tối ưu hóa mang tính lịch sử, với mức tiêu thụ than của thành phố giảm từ 21,8 triệu tấn năm 2012 xuống dưới 600.000 tấn vào năm 2024, chiếm chưa đến 1% tổng mức tiêu thụ năng lượng.

Sự thay đổi này có ý nghĩa như thế nào? Ông Vương Tự Phát, chuyên gia Viện Vật lý Khí quyển, Viện Khoa học Trung Quốc, giải thích rằng Bắc Kinh là một trong những thành phố có diện tích cung cấp khí sưởi lớn nhất miền bắc Trung Quốc, và nguồn năng lượng từ lâu chủ yếu dựa vào than đá. Hơn nữa, phân tích cơ cấu nguồn phát thải PM2.5 lần đầu tại Bắc Kinh cho thấy ô nhiễm do than đá là một trong những nguồn gây ô nhiễm chính.

Do đó, Bắc Kinh đã thực hiện chuyển đổi hệ thống sưởi sạch "từ than đá sang điện" trên quy mô lớn. Quận Tây Thành là quận đầu tiên ở Bắc Kinh triển khai chương trình chuyển đổi "than sang điện".

Theo ông Vương Vũ, kỹ sư cấp cao tại Phòng Sinh thái và Môi trường quận Tây Thành, từ năm 2003 đến năm 2015, quận Tây Thành đã tổ chức 10 dự án chuyển đổi "than sang điện" quy mô lớn cho nhà một tầng và triển khai các dự án chuyển đổi "than sang điện" đơn giản hóa cho các tòa nhà cũ, tạo ra hệ thống sưởi ấm bằng điện cho gần 160.000 hộ gia đình. Đến cuối năm 2015, quận Tây Thành đã trở thành quận đầu tiên ở Bắc Kinh đạt được trạng thái "không than", loại bỏ hoàn toàn ô nhiễm do than.

Bên cạnh việc nâng cấp hệ thống sưởi sạch, Bắc Kinh cũng đã thiết lập một hệ thống tiêu chuẩn nghiêm ngặt để thúc đẩy việc giảm thiểu than, ban hành và thực hiện các tiêu chuẩn phát thải ô nhiễm không khí cho các cơ sở khác nhau như tua-bin khí đốt cố định và lò hơi, đồng thời thiết lập hoặc thắt chặt các giới hạn liên quan. Đồng thời, tập trung điều tra và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật như vượt quá tiêu chuẩn khí thải và vận hành bất thường các thiết bị kiểm soát ô nhiễm, kết hợp việc thực thi pháp luật bằng công nghệ với kiểm tra tại chỗ để hình thành hệ thống giám sát ba chiều đối với các đơn vị sử dụng than trọng điểm, yêu cầu họ đáp ứng tiêu chuẩn khí thải và liên tục nâng cấp xanh hóa.

Nhờ những biện pháp này, tỷ trọng ô nhiễm than đá trong chỉ số bụi mịn PM2.5 tại Bắc Kinh đã giảm từ 22,4% năm 2013 xuống còn 3% năm 2017, đưa than đá ra khỏi danh sách các nguồn gây ô nhiễm chính. Nồng độ lưu huỳnh điôxít vốn liên quan mật thiết đến ô nhiễm do đốt than, cũng giảm xuống còn 3μg/m3 vào năm 2024 và duy trì ở mức một con số trong 8 năm liên tiếp từ 2017 đến 2024, tương đương với mức độ của các thành phố ven biển không có hệ thống sưởi vào mùa đông ở miền nam Trung Quốc.

Trên thực tế, bên cạnh than đá, Bắc Kinh cũng đã thực hiện nhiều biện pháp cắt giảm phát thải khác trong quá trình phát triển đô thị. Thí dụ, về cơ cấu công nghiệp, Bắc Kinh đã chủ động cập nhật danh sách các ngành công nghiệp bị cấm và hạn chế, đóng cửa tổng cộng hơn 3.000 doanh nghiệp sản xuất thông thường và gây ô nhiễm, đồng thời phân loại và chấn chỉnh hơn 12.000 doanh nghiệp phân tán và gây ô nhiễm. Về cơ cấu giao thông, việc thúc đẩy đồng bộ "phương tiện, nhiên liệu và đường xá" đã tạo điều kiện loại bỏ hơn 3 triệu phương tiện cũ…

Với sự cộng hưởng tích cực của các yếu tố: quyết sách của chính quyền, cơ chế chính sách, hỗ trợ công nghệ, phối hợp liên vùng và toàn dân hưởng ứng, siêu đô thị Bắc Kinh đã tạm biệt sự phát triển ồ ạt và bắt đầu hành trình “đoạn, xả, ly” (đoạn tuyệt với những gì không cần thiết, vứt bỏ những gì dư thừa, thoát ly sự phụ thuộc quá mức vào vật chất): tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải và phát triển xanh.

Khi chất lượng không khí được cải thiện đáng kể, dư địa giảm phát thải đang thu hẹp lại và khó khăn trong việc cải thiện chất lượng không khí đang dần tăng lên. Bắc Kinh đã đề xuất thêm hành động "0,1microgam", mở rộng nỗ lực giảm phát thải đi vào chiều sâu, chi tiết hơn.

Bà Tạ Kim Khai cho biết: "Chúng tôi sẽ tiếp tục thúc đẩy mạnh mẽ việc sử dụng xe năng lượng mới, phấn đấu năm 2025 xe năng lượng mới đạt tỷ lệ 50% trong số xe ô-tô đăng ký; đồng thời tiếp tục khuyến khích các doanh nghiệp giảm phát thải ô nhiễm, đạt mục tiêu tiết kiệm năng lượng và giảm phát thải carbon hơn nữa. Thông qua những nỗ lực cụ thể, tiếp tục hiện thực hóa và củng cố các mục tiêu giảm phát thải, bảo vệ ‘Bắc Kinh Xanh’ với chiến dịch ‘0,1 microgam’".

Nếu hỏi ông Lý Tưởng, Đội trưởng Đội 1 thuộc Đơn vị thực thi pháp luật bảo vệ sinh thái và môi trường thành phố Bắc Kinh, về vụ việc phối hợp thực thi pháp luật liên vùng đáng nhớ nhất trong sự nghiệp, câu trả lời chắc chắn sẽ là việc xử lý nhà máy cát sỏi trái phép ở thị trấn Đại Thạch Oa, quận Phòng Sơn, Bắc Kinh.

Thị trấn Đại Thạch Oa, quận Phòng Sơn, nằm ở phía tây nam Bắc Kinh, giáp với thành phố Trác Châu, tỉnh Hà Bắc. Nơi đây từng có một nhà máy cát sỏi trái phép. Trong quá trình hoạt động, những đống cát sỏi cao gần bằng ba tầng nhà, với đủ loại xe tải qua lại, bụi mù mịt khắp vùng và dân làng xung quanh sống trong bụi bặm mỗi ngày, vô cùng khổ sở.

Vào thời điểm đó, Bắc Kinh và Hà Bắc triển khai các hoạt động thực thi pháp luật riêng, và “khu vực ranh giới” nơi đặt các nhà máy cát sỏi trở thành kẽ hở cho các doanh nghiệp lợi dụng: để trốn tránh việc kiểm tra của các cơ quan bảo vệ môi trường của hai địa phương, các nhà máy đã sử dụng thiết bị sản xuất di động gắn trên xe để hoạt động trên cả hai nơi.

Không khí lưu thông không có ranh giới và việc quản lý phải phá bỏ rào cản. Từ năm 2015, các cơ quan thực thi pháp luật môi trường của Bắc Kinh, Thiên Tân và Hà Bắc đã chính thức thiết lập và liên tục hoàn thiện cơ chế phối hợp thực thi pháp luật môi trường Bắc Kinh-Thiên Tân-Hà Bắc, hình thành hệ thống tham vấn thường xuyên, thực thi chung và kiểm tra chung để cùng phòng, chống các vi phạm môi trường xuyên khu vực.

Năm 2019, ba địa phương tiếp tục phân cấp cơ chế phối hợp thực thi pháp luật xuống cấp quận, huyện, thành phố trực thuộc. Các địa phương giáp ranh Bắc Kinh, Thiên Tân và Hà Bắc đã ký kết các thỏa thuận phối hợp thực thi pháp luật, thường xuyên tiến hành các cuộc kiểm tra chung, đồng thời thúc đẩy giải quyết các vấn đề sinh thái và môi trường nổi cộm ở các khu vực giáp ranh.

Trong bối cảnh đó, năm 2018, các nhân viên thực thi pháp luật từ Bắc Kinh và Hà Bắc, thông qua tham vấn trước, đã nắm bắt cơ hội thiết lập "gọng kìm" kiểm tra đối với nhà máy cát sỏi tại ranh giới giữa hai địa phương, và sau đó phối hợp với nhiều sở, ban, ngành đóng cửa nhà máy trái phép.

Trong hơn một thập kỷ, Bắc Kinh, Thiên Tân và Hà Bắc đã tăng cường hợp tác phòng ngừa, xây dựng và quản lý môi trường khí quyển, tích cực tìm tòi việc chia sẻ thông tin, cảnh báo sớm và dự báo, cũng như phối hợp ứng phó khẩn cấp, trở thành một cơ chế quan trọng cho việc kiểm soát ô nhiễm không khí, đưa màu xanh trở thành gam màu chính của cụm đô thị Bắc Kinh-Thiên Tân-Hà Bắc.

Trong quá trình hợp tác với Hà Bắc và Thiên Tân để bảo vệ bầu trời xanh, những nỗ lực của Bắc Kinh cũng đã đóng góp kinh nghiệm cho hợp tác quốc tế về quản lý khí quyển. Ngay đầu năm nay, Bắc Kinh và Bangkok, Thái Lan, đã ký kết biên bản ghi nhớ 3 năm về hợp tác giám sát và quản lý chất lượng không khí. Trong 3 năm tới, Bắc Kinh và Bangkok sẽ tập trung thúc đẩy hợp tác thiết thực trong kiểm soát ô nhiễm không khí.

Bà Tạ Kim Khai cho biết, "Bắc Kinh Xanh" hiện không chỉ mang lại lợi ích cho người dân Bắc Kinh mà còn là "tấm danh thiếp vàng" cho những nỗ lực kiểm soát ô nhiễm không khí của Trung Quốc. Tuy nhiên, theo bà, sự cải thiện chất lượng không khí hiện tại của Bắc Kinh vẫn chưa ổn định, lượng phát thải ô nhiễm không khí trong khu vực vẫn còn rất cao, vượt xa khả năng chịu đựng của môi trường. Trong bối cảnh này, các điều kiện khí tượng bất lợi như nghịch nhiệt vào mùa thu-đông có thể dễ dàng dẫn đến sự tích tụ và chuyển hóa các chất ô nhiễm, gây ra các đợt ô nhiễm cục bộ.

"Cải thiện chất lượng không khí là một nhiệm vụ lâu dài, phức tạp và khó khăn, và công tác kiểm soát ô nhiễm không khí của Bắc Kinh vẫn đang tiếp tục được tăng cường theo chiều sâu", bà Tạ Kim Khai chia sẻ. Điều này không chỉ đòi hỏi những nỗ lực cụ thể từ chính Bắc Kinh mà còn đòi hỏi sự hợp tác liên tục với các tỉnh, thành phố lân cận trong việc kiểm soát ô nhiễm, đồng thời không ngừng học hỏi kinh nghiệm quốc tế về kiểm soát ô nhiễm không khí.

"Việc mang lại bầu trời xanh và không khí trong lành, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của người dân về một môi trường sinh thái tươi đẹp, là khát vọng chung của chúng ta", bà Tạ Kim Khai nói.

Từ “kỳ tích Bắc Kinh”, Hà Nội có thể tham khảo một số kinh nghiệm trong nỗ lực cải thiện chất lượng không khí, trước hết là xây dựng kế hoạch hành động dài hạn với mục tiêu rõ ràng và lộ trình phù hợp. Việc kiểm soát hiệu quả các nguồn phát thải chính, từng bước thúc đẩy chuyển đổi năng lượng sạch, ứng dụng công nghệ và tăng cường phối hợp liên vùng có thể trở thành những giải pháp thiết thực nếu được vận dụng linh hoạt, sát với điều kiện thực tiễn của Thủ đô. Trên cơ sở đó, Hà Nội có thể từng bước hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững, hướng tới một không gian đô thị xanh, sạch và đáng sống hơn.