Phóng viên: Cảm ơn Giáo sư đã dành thời gian chia sẻ với chúng tôi hôm nay. Với chủ đề ‘Nhân lực thời đại số’, xin phép được bắt đầu bằng một câu hỏi tổng quan. Với vai trò là Chủ tịch Hội đồng đại học, Đại học Bách khoa Hà Nội, một trường kỹ thuật hàng đầu cả nước, ông đánh giá như thế nào về yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay, đặc biệt với một quốc gia đang tăng tốc số hóa như Việt Nam?  

GS.TS Lê Anh Tuấn: Theo số liệu của Bộ Tài chính, năm 2023 số người lao động từ 15 tuổi trở lên khoảng 52,4 triệu. Trong tổng số lao động hiện tại của nền kinh tế, số lao động đã qua đào tạo còn quá thấp, khoảng 27,2% đối với tất cả các trình độ từ sơ cấp, trung cấp, cao đẳng, đại học và sau đại học, trong đó tỷ lệ đã qua đào tạo từ trình độ đại học trở lên mới chiếm 12,7 %, so với các nước phát triển tỷ lệ này khoảng từ 40-50%, các nước Đông Nam Á như Philipin cũng khoảng 25%.

Các số liệu này nói lên sự thiếu hụt về nguồn nhân lực được đào tạo sau phổ thông, đặc biệt được đào tạo ở trình độ đại học và sau đại học nói chung chứ chưa nói đến nguồn nhân lực số. Tôi nghĩ rằng, nguồn nhân lực chất lượng cao là nền tảng quan trọng nhất trong chuyển đổi số, không chỉ là yêu cầu, mà còn là điều kiện tiên quyết để Việt Nam vươn lên trong kỷ nguyên số.

Quá trình tái cơ cấu và sắp xếp bộ máy của toàn thể hệ thống chính trị trong thời gian vừa qua đã tạo ra một nền tảng mới về cơ cấu tinh, gọn, nhẹ nhưng để hoạt động hiệu năng, hiệu lực và hiệu quả cần phải dựa trên nền tảng chuyển đổi số. Vì vậy yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay là một đòi hỏi tất yếu, cấp bách và chiến lược, đặc biệt với một quốc gia đang tăng tốc số hóa như Việt Nam.

Phóng viên: Từ góc nhìn của một trường đại học kỹ thuật trọng điểm quốc gia, ông cho rằng đâu là “nút thắt lớn nhất” trong việc chuẩn bị nguồn nhân lực số hiện nay?

GS.TS Lê Anh Tuấn: Theo tôi, nút thắt lớn nhất, cũng là nút thắt được một số chuyên gia nhận định là sự “lệch pha” giữa hệ thống đào tạo hiện tại và nhu cầu, yêu cầu thực tiễn về kỹ năng số của nền kinh tế. Trước tiên, ở bình diện rộng, chương trình “Bình dân học vụ số” cần được tuyên truyền và triển khai một cách thiết thực, sâu rộng hơn nữa. Cần đặt ra mục tiêu cụ thể đối với từng ngành, địa phương, lĩnh vực, đối tượng... những kiến thức số nào là cơ bản cần phải thành thạo, những kiến thức số phục vụ cho công việc chuyên môn, kiến thức số nâng cao... cần được trang bị thông qua các khóa đào tạo bắt buộc và tự nguyện. Làm tốt được việc này sẽ là một bước quan trọng nâng cao nhận thức và thực hành cơ bản trong môi trường số cho tất cả mọi người.

GS.TS Lê Anh Tuấn: Trong hệ thống giáo dục đại học, hệ thống đào tạo nguồn nhân lực nói chung, nhân lực số nói riêng còn khá nặng về lý thuyết, thiếu thực hành, trải nghiệm, đào tạo kỹ năng số cho sinh viên trong khi đòi hỏi của thị trường lao động yêu cầu rất cao và khắt khe.

Đội ngũ giảng viên trong các cơ sở đào tạo (từ phổ thông đến đại học) còn thiếu về số lượng và chất lượng và nhiều người chưa đáp ứng hoặc thiếu kỹ năng số, không am hiểu sâu sắc về các công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo, chuỗi khối, internet kết nối vạn vật. Môi trường học tập, xã hội học tập chưa được số hóa một cách toàn diện và hệ thống. Hệ thống đào tạo nghề số, học tập suốt đời chưa phát triển đúng nghĩa. Đây là những “nút thắt” lớn cần được tháo gỡ càng sớm càng tốt.

Phóng viên: Trong những năm gần đây, Đại học Bách khoa Hà Nội đã triển khai nhiều cải cách lớn về chương trình đào tạo. Những thay đổi nào đang được ưu tiên để đáp ứng yêu cầu nhân lực thời đại số?

GS.TS Lê Anh Tuấn: ĐHBK Hà Nội đã đặt mục tiêu khung năng lực số theo thông tư số 02/2025/TT-BGDĐT ngày 24/01/2025 của Bộ Giáo dục và Đào tạo đối với sinh viên ĐHBK Hà Nội làm cơ sở để thiết kế lại các chương trình đào tạo trong đó bổ sung kiến thức, kỹ năng số cho người học. Các hình thức học kết hợp trực tiếp và trực tuyến (Blended-Learning hay B-Learning) được triển khai sâu rộng bao gồm từ chuẩn bị học liệu số đến nền tảng triển khai học tập và đánh giá.