Sau Hiệp định Genève, đất nước tạm thời bị chia cắt. Ở miền bắc, Công đoàn vận động công nhân hăng hái thi đua lao động, khôi phục kinh tế, xây dựng cơ sở vật chất cho chủ nghĩa xã hội. Các phong trào thi đua như: "Sóng Duyên Hải", "Ba quyết tâm" tạo ra khí thế lao động sôi nổi, xuất hiện nhiều Anh hùng Lao động.

Đại hội II (2/1961) quyết định đổi tên tổ chức thành Tổng Công đoàn Việt Nam và phát động phong trào "Mỗi người làm việc bằng hai vì miền nam ruột thịt".

Đại hội III (2/1974) khẳng định quyết tâm giải phóng miền nam, thống nhất Tổ quốc.

Ở miền nam, Liên hiệp Công đoàn giải phóng miền nam Việt Nam (1965) ra đời, trở thành ngọn cờ tập hợp công nhân lao động trong các đô thị, vùng tạm chiếm, tổ chức các cuộc đấu tranh chính trị, bãi công làm tê liệt bộ máy của địch, phối hợp với lực lượng vũ trang trong các cuộc tổng tiến công và nổi dậy, góp phần to lớn vào Đại thắng mùa Xuân năm 1975, thống nhất đất nước.

Đất nước thống nhất, non sông thu về một mối, tháng 6/1976, Hội nghị Công đoàn toàn quốc đã quyết định thống nhất tổ chức Công đoàn hai miền, giữ tên gọi Tổng Công đoàn Việt Nam.

Đại hội IV (5/1978) và Đại hội V (11/1983) đã tập trung vận động công nhân, viên chức thi đua lao động sản xuất, khắc phục hậu quả chiến tranh, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Giai đoạn này, Công đoàn đã có những bước tiến quan trọng trong việc tham gia quản lý, bảo vệ quyền lợi người lao động. Đặc biệt, Đại hội V đã quyết định lấy ngày 28/7/1929 làm Ngày thành lập Công đoàn Việt Nam.

Bước vào công cuộc Đổi mới, Công đoàn Việt Nam đã có những chuyển mình mạnh mẽ, đáp ứng yêu cầu của tình hình mới.

Đại hội VI (10/1988) đánh dấu một bước ngoặt với việc đổi tên thành Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam. Mục tiêu "Vì việc làm, đời sống, dân chủ và công bằng xã hội" đã thể hiện sự chuyển hướng mạnh mẽ sang chức năng cốt lõi là chăm lo, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của người lao động.

Từ Đại hội VII (1993) đến Đại hội IX (2003): Công đoàn tập trung đổi mới tổ chức và hoạt động, xây dựng giai cấp công nhân vững mạnh, đáp ứng yêu cầu sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Đại hội X (2008) và Đại hội XI (2013): Khẳng định phương châm "Hướng về cơ sở", chuyển mạnh hoạt động vào việc đại diện, bảo vệ quyền lợi đoàn viên, xây dựng quan hệ lao động hài hòa, ổn định, tiến bộ và đồng hành cùng Chính phủ nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Đại hội XII (2018) diễn ra trong bối cảnh đất nước đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt là đại dịch Covid-19. Công đoàn đã thể hiện vai trò tuyến đầu, kịp thời đề xuất, triển khai các gói hỗ trợ, đồng hành cùng người lao động vượt qua khó khăn, khẳng định là "chỗ dựa" vững chắc nhất.

Đại hội XIII (12/2023) đề ra mục tiêu chiến lược, tập trung vào 3 khâu đột phá:  Nâng cao hiệu quả đại diện, bảo vệ quyền lợi người lao động; Xây dựng đội ngũ chủ tịch Công đoàn cơ sở vững mạnh; Xây dựng nguồn lực tài chính đủ mạnh. Đại hội hướng tới kỷ niệm 100 năm thành lập, khẳng định vị thế của Công đoàn Việt Nam vững mạnh toàn diện, hiện đại.

Sáu tháng đầu năm là thời điểm tổ chức công đoàn tập trung cao độ thực hiện “nhiệm vụ kép”, vừa triển khai công tác năm, vừa tiến hành sắp xếp, tổ chức, tinh gọn bộ máy, tinh giảm biên chế. Thực tế này gây áp lực không nhỏ đến công tác phát triển đoàn viên, thành lập công đoàn cơ sở.

Quá trình tinh gọn tổ chức bộ máy công đoàn đã và đang tạo ra những thay đổi sâu rộng trên toàn hệ thống. Từ việc giảm mạnh số lượng đoàn viên, công đoàn cơ sở đến việc thu gọn đầu mối tổ chức và biên chế, các liên đoàn lao động tỉnh, thành phố đang bước vào giai đoạn vận hành mới với nhiều thuận lợi lẫn thách thức.

Trong cuộc cách mạng tinh gọn, sắp xếp lại tổ chức, bộ máy, tổ chức Công đoàn giảm hơn 3,6 triệu đoàn viên, giảm gần một nửa số công đoàn cơ sở, hơn 1 nghìn công đoàn cấp trên trực tiếp cơ sở kết thúc hoạt động. Việc giảm mạnh đoàn viên công đoàn là do thực hiện đúng chủ trương của Đảng, về không lập tổ chức Công đoàn trong các cơ quan hành chính, lực lượng vũ trang, đơn vị sự nghiệp hưởng 100% lương từ ngân sách nhà nước.

Cụ thể hóa chủ đề năm 2025 “Tập trung phát triển đoàn viên; tham gia xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh” và mục tiêu phát triển thực tăng 1,650 triệu đoàn viên công đoàn, với sự nỗ lực của các cấp Công đoàn, cả nước kết nạp mới 480.616 đoàn viên, số đoàn viên thực tăng là 245.988 đoàn viên, đạt tỷ lệ 14,91% so với chỉ tiêu năm.

Khi chỉ còn 34 liên đoàn lao động cấp tỉnh, tính đến giữ tháng , cả nước ghi nhận 2.369 Công đoàn cấp cơ sở được thành lập mới, gần 400 công đoàn xã, phường, đặc khu được thành lập đạt 56,5% so với 699 đơn vị đủ điều kiện.

Bức tranh sau sắp xếp bộ máy công đoàn cho thấy một sự chuyển động mạnh mẽ và chưa từng có tiền lệ. Trong bối cảnh ấy, điều quan trọng không chỉ là duy trì số lượng, mà là giữ được "chất" của tổ chức Công đoàn, thông qua việc nâng cao năng lực đội ngũ, tăng cường hoạt động hướng về người lao động, đặc biệt tại các địa bàn còn nhiều khó khăn.

Đặc biệt, Hiến pháp sửa đổi năm 2025 trao cho tổ chức Công đoàn Việt Nam sứ mệnh lịch sử mới, khẳng định đầy đủ và sâu sắc hơn vai trò, vị trí đặc biệt của tổ chức Công đoàn là “đại diện duy nhất của người lao động ở cấp quốc gia trong quan hệ lao động và quan hệ quốc tế về công đoàn”, là lực lượng tham gia quản lý nhà nước, quản lý kinh tế - xã hội, thực hiện giám sát, phản biện xã hội, vận động người lao động đoàn kết, sáng tạo, xây dựng đất nước hùng cường, phồn vinh, hạnh phúc.

Có thể khẳng định, việc Công đoàn Việt Nam chính thức trở thành tổ chức thành viên Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là dấu mốc có ý nghĩa lịch sử, thể hiện tầm nhìn chiến lược của Đảng và Nhà nước ta về phát triển hệ thống chính trị tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, đồng thời đặt ra yêu cầu đổi mới toàn diện cả về tư duy, phương thức, năng lực tổ chức để Công đoàn thực sự xứng đáng với vai trò, sứ mệnh được Hiến pháp và nhân dân giao phó.