“DI SẢN” XE BUÝT DIESEL VÀ THÁCH THỨC ĐỔI THAY
TSẽ không có gì là ngạc nhiên khi gần như ở các thành phố lớn, việc lựa chọn nhiên liệu diesel cho xe buýt gần như là tuyệt đối. Bởi lẽ, đây là nhiên liệu tiết kiệm nhất cho hoạt động vận tải hành khách công cộng từ xưa tới nay, dù phát thải từ động cơ sử dụng nhiên liệu này khá lớn.
Trong bối cảnh đó, giao thông công cộng tại Thành phố Hồ Chí Minh cũng không nằm ngoài sự vận hành chung của cả nước, lượng xe buýt dùng động cơ diesel còn khá nhiều, dù đã chuyển mình trong thời gian gần đây. Hiện Thành phố đang chịu áp lực rất lớn trong việc giảm phát thải khí nhà kính, nhất là sau khi Thành phố mở rộng và hợp nhất địa giới hành chính.
Theo tính toán mới nhất, Thành phố Hồ Chí Minh có 176 tuyến xe buýt và 2.386 phương tiện đang vận hành, trong đó chỉ có khoảng 627 xe buýt điện, và 451 xe buýt sử dụng khí CNG. Xe buýt diesel vẫn chiếm hơn một nửa, trở thành “thủ phạm” chính gây phát thải các-bon và bụi mịn nội đô.
Theo báo cáo mới đây của GIZ/WB (Ngân hàng thế giới), lĩnh vực giao thông vận tải tại Việt Nam là một trong những nguồn phát thải khí nhà kính (KNK) lớn và có xu hướng gia tăng ở Việt Nam. Tổng lượng phát thải KNK từ lĩnh vực giao thông vận tải chiếm khoảng 18% tổng lượng phát thải KNK của cả nước. Theo ước tính của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO ), ở Việt Nam có khoảng 60.000 người chết mỗi năm do các bệnh liên quan đến vấn đề ô nhiễm không khí.
CƠ CẤU PHƯƠNG TIỆN XE BUÝT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Phân tích chi tiết theo loại năng lượng Năm 2024
| Loại năng lượng | Số lượng (xe) | Tỷ lệ (%) |
|---|---|---|
| Xe điện | 627 | 26,3% |
| Xe khí CNG | 451 | 17,9% |
| Xe dầu diesel | 1.308 | 55,8% |
Báo cáo trên nhận định rằng với kịch bản phát thải thông thường (BAU), phát thải các-bon từ lĩnh vực giao thông vận tải sẽ tăng từ 33,2 triệu tấn trong năm 2014 lên 89,1 triệu tấn vào năm 2030. Trong đó mức phát thải các-bon từ giao thông đường bộ là lớn nhất, ước tính khoảng 26,4 triệu tấn các-bon trong năm 2014 sẽ tăng lên khoảng 71,7 triệu tấn vào năm 2030.
Rõ ràng, chuyển đổi phương tiện công cộng sang sử dụng năng lượng sạch, đặc biệt đối với xe buýt điện, không chỉ là giải pháp môi trường mà còn là bước chiến lược để đô thị hóa bền vững, thông minh và hiện đại.
Theo quyết định số 876/QĐ-TTg ngày 22/7/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt về “Chương trình hành động chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí các-bon và khí mê-tan của ngành giao thông vận tải”. Thành phố Hồ Chí Minh đã đặt lộ trình rõ: từ năm 2025, 100% phương tiện vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt phải thay thế, đầu tư mới; từ năm 2030 trở đi 100% phương tiện vận hành phải là xe sử dụng điện. Theo tính toán, nếu thực hiện lộ trình chuyển đổi trong 5 năm tới Thành phố phải có khoảng 3.200 xe buýt điện, năng lượng xanh với tổng kinh phí đầu tư ước tính khoảng 13.511 tỷ đồng.
Áp lực từ việc thay đổi đang thật sự rất lớn.
LỘ TRÌNH CHUYỂN ĐỔI XE BUÝT XANH THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Chiến lược phát triển vận tải công cộng bền vững
Hiện tại Thành phố Hồ Chí Minh đang có 627 xe buýt điện và 451 xe buýt CNG, đạt tỷ lệ xe buýt sử dụng năng lượng sạch khoảng 44,2 % tổng số 2.386 xe.
Thế nhưng, trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh chỉ có 5 trạm sạc cho xe buýt điện, với 56 trụ sạc. Trong đó, Công ty TNHH Dịch vụ Vận tải Sinh thái VinBus có 1 trạm sạc, với 8 trụ sạc có công suất từ 120 – 150kW; Công ty cổ phần xe khách Phương Trang - FUTA Bus Lines có 4 trạm sạc, với 48 trụ sạc có công suất từ 180-240kW.
Theo Trung tâm Quản lý Giao thông công cộng: Uớc tính mỗi trụ hoạt động bình quân 12 giờ/ngày thì 5 trạm, 56 trụ sạc trên có khả đáp ứng sạc cho 700 xe buýt (xe có dung lượng pin bình quân 210kWh). Như vậy, số trụ sạc này chỉ "vừa đủ đáp ứng" sạc cho 627 xe buýt điện hiện hữu. Với lộ trình chuyển đổi phương tiện xe buýt xanh đến năm 2030 của Thành phố lến tới gần 3200 chiếc xe buýt điện, cần tối thiểu 42 trạm với 317 trụ sạc điện để đáp ứng nhu cầu hoạt động, nghĩa là phải tăng thêm khoảng 85% năng lực hạ tầng.
HIỆN TRẠNG VÀ NHU CẦU HẠ TẦNG TRẠM SẠC
Phát triển hạ tầng sạc điện Thành phố Hồ Chí Minh
Theo Trung tâm Quản lý Giao thông công cộng Thành phố, chính sách và quy định kỹ thuật trong việc xây dựng các trạm sạc như, các trụ sạc điện phục vụ xe buýt là một bộ phận của bến bãi xe buýt. Việc lắp đặt bổ sung các trụ sạc điện/thiết bị sạc xe điện tại các bến xe, bãi đỗ xe hiện hữu và các bến bãi đang đầu tư xây dựng không làm thay đổi công năng sử dụng, phù hợp quy hoạch xây dựng đã được cơ quan Nhà nước thẩm quyền phê duyệt. Trạm sạc lắp đặt trên đất do nhà nước quản lý phải bảo đảm yêu cầu chia sẻ cổng sạc phổ biến hiện nay là CCS2 và phần mềm mở... Những yêu cầu đó cũng đặt ra nhiều vấn đề trong việc thực thi.
Nhằm tháo gỡ nút thắt về hạ tầng, Sở Xây dựng đã có văn bản đề nghị Sở Công thương ban hành hướng dẫn kỹ thuật để lắp đặt trạm sạc trên cơ sở quy định của ngành điện lực.
NHU CẦU HẠ TẦNG SẠC ĐẾN NĂM 2030
Quy hoạch phát triển trạm sạc xe buýt xanh Thành phố Hồ Chí Minh
CẦN NGUỒN LỰC ‘MẠNH” TỪ CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH
Để bảo đảm lộ trình 100% xe buýt sử dụng năng lượng xanh vào năm 2030, Sở Xây dựng đã trình Hội đồng nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh “Đề án về chính sách hỗ trợ chuyển đổi phương tiện và đầu tư trạm sạc”.
Theo đó, chủ đầu tư phương tiện có thể vay tối đa 85% tổng mức đầu tư tại Công ty Đầu tư Tài chính Nhà nước Thành phố Hồ Chí Minh (HFIC), với thời gian hỗ trợ lãi suất tối đa 7 năm, không quá 300 tỷ đồng/dự án. Chủ đầu tư trả 3%/năm, ngân sách hỗ trợ phần chênh lệch. Với dự án trạm sạc, mức vay tối đa 50% tổng vốn, kèm hỗ trợ lãi suất.
Sở Xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh tính toán, nếu không tính nguồn vốn ngân sách để thực hiện đầu tư trạm sạc thì Thành phố cần nguồn kinh phí để thực hiện lộ trình chuyển đổi phương tiện là 2.202 tỷ đồng. Trong đó kinh phí hỗ trợ lãi vay đầu tư phương tiện là 1.947,2 tỷ đồng, kinh phí hỗ trợ lãi vay đầu tư trạm sạc điện là 255 tỷ đồng.
Trung tâm Quản lý Giao thông công cộng tính toán, với mức giá xe buýt điện trên thị trường như hiện nay bình quân khoảng 6 tỷ đồng/xe và quy mô 1 gói thầu cần số lượng phương tiện bình quân là 60 xe, khái toán tổng chi phí đầu tư phương tiện để tham gia 1 gói thầu là 360 tỷ đồng. Như vậy mức vốn vay tối đa 85% chi phí đầu tư thì kinh phí vay cho 1 dự án đầu tư xe buýt bình quân khoảng 300 tỷ đồng/dự án.
CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ TÀI CHÍNH CHO DOANH NGHIỆP
Khuyến khích đầu tư phát triển vận tải công cộng bền vững
Ông NGUYỄN QUANG THANH
Phó Tổng Giám đốc Công ty Đầu tư Tài chính Nhà nước Thành phố Hồ Chí Minh
"Thành phố cần xem xét bù lỗ cho doanh nghiệp vận hành những tuyến xe buýt xanh ít khách, bảo đảm mạng lưới phủ khắp, tránh chênh lệch sản lượng hành khách".
Luật sư NGUYỄN VĂN HẬU
Phó chủ nhiệm Đoàn Luật sư Thành phố Hồ Chí Minh
"Tôi đề xuất hai giải pháp là phát triển mô hình dịch vụ linh hoạt như cho thuê pin và trạm hoán đổi pin. Trong đó, với dịch vụ cho thuê pin, doanh nghiệp chỉ mua "xác xe", giúp giảm 40-50% chi phí đầu tư ban đầu, sau đó trả phí thuê pin hàng tháng".
Giới chuyên gia cho rằng, chính sách hiện tại chỉ phù hợp với doanh nghiệp lớn có tài sản bảo đảm, còn hợp tác xã vận tải quy mô nhỏ sẽ rất khó tiếp cận. Đồng thời chi phí thay pin chiếm 30-50% giá trị xe, phát sinh sau 3-7 năm, cũng là áp lực tài chính lớn với các doanh nghiệp nhỏ.
Ngoài việc đầu tư vào phương tiện, trạm sạc, các chuyên gia cũng cho rằng, cần tăng cường phát triển chuỗi giá trị phụ trợ để bảo đảm tính bền vững. Trong đó, thúc đẩy sản xuất pin, linh kiện, dịch vụ bảo trì, xử lý pin thải trong thành phố và vùng lân cận, biến chuyển đổi phương tiện xanh thành cơ hội phát triển kinh tế địa phương.
Nếu lộ trình được thực hiện đúng, đến năm 2030, Thành phố Hồ Chí Minh có thể vận hành 100 % xe buýt điện góp phần vào mục tiêu Net Zero của quốc gia. Điều này sẽ mở ra một thị trường mới không chỉ trong lĩnh vực giao thông mà còn trong năng lượng, công nghệ, dữ liệu và cơ sở hạ tầng đô thị.
Việc đầu tư bài bản và đồng bộ mạng lưới trạm sạc, cùng với các chính sách tài chính "đủ mạnh" sẽ là tiền đề cho cuộc cách mạng giao thông xanh, hướng đến một Thành phố Hồ Chí Minh hiện đại, thông minh, phát triển bền vững.
Chỉ đạo sản xuất: Lê Nam Tư
Tổ chức sản xuất: Tùng Quang
Nội dung: Quý Hiền, Tất Đạt
Ảnh: Tùng Anh, Thế Anh
Trình bày - Đồ họa: Tùng Anh
