Thứ nhất, thuế tối thiểu toàn cầu ở mức 15% sẽ được áp dụng từ 1/1/2024 ở hầu hết các nước trên thế giới, bao gồm ở tất cả các đối tác thương mại lớn của Việt Nam.

Theo nguyên tắc áp dụng, thuế tối thiểu toàn cầu không phải là điều ước quốc tế, không phải là cam kết quốc tế, không bắt buộc các quốc gia phải áp dụng. Tuy nhiên đến nay, hầu hết các quốc gia đều đã nội luật hóa thuế này trên cơ sở thu ít nhất 15% thuế lợi nhuận toàn cầu đối với các tập đoàn, doanh nghiệp lớn có hoạt động kinh doanh sản xuất trên địa bàn. Nếu doanh nghiệp, tập đoàn nộp không đủ 15% lợi nhuận tại một quốc gia, thì sẽ phải nộp bổ sung tại một quốc gia khác.

Đánh giá tác động sơ bộ cho thấy thuế tối thiểu toàn cầu sẽ có ảnh hưởng sâu sắc đến vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam, đặc biệt đối với việc thu hút các dự án đầu tư quy mô lớn, giữ chân các dự án hiện có và duy trì các doanh nghiệp vệ tinh thuộc chuỗi cung ứng của các nhà đầu tư lớn. Lý do là thuế này sẽ vô hiệu hóa những ưu đãi về thuế hiện đang áp dụng tại Việt Nam.

Thuế tối thiểu toàn cầu sẽ có ảnh hưởng sâu sắc đến vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam.

Về lợi thế, Việt Nam có quyền đánh thuế bổ sung, ngăn dòng chảy thuế sang các quốc gia khác và bổ sung nguồn thu cho ngân sách nhà nước; có cơ hội thúc đẩy quá trình hoàn thiện khung khổ pháp lý, rà soát, bổ sung, cập nhật các chính sách ưu đãi hiện có để hoàn thiện hơn môi trường đầu tư kinh doanh tại Việt Nam.

(Hiện nay, Quốc hội đã thống nhất thông qua việc áp dụng Thuế tối thiểu toàn cầu ở mức 15% tại Việt Nam bắt đầu từ 1/1/2024.)

Tác động và lợi thế nêu trên không phải là của riêng Việt Nam, mà là của tất cả các nước đang cạnh tranh cùng Việt Nam trong cuộc đua thu hút vốn đầu tư nước ngoài, bao gồm cả Hàn Quốc, Indonesia, Malaysia, Thái Lan v.v.. Cho đến nay, chưa một quốc gia nào công bố chính thức các thay đổi trong chính sách ưu đãi đầu tư để đối phó với tác động của thuế tối thiểu toàn cầu.

Việt Nam chắc chắn cần nghiên cứu để có những chính sách phù hợp vào thời điểm phù hợp để duy trì và nâng cao tính cạnh tranh trong việc thu hút FDI, không chỉ cho năm 2024 mà cho cả giai đoạn tiếp theo.

Thứ hai, song song với câu chuyện thuế tối thiểu toàn cầu là cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBMA) và các loại thuế môi trường liên quan được áp dụng ở châu Âu và nhiều nước đối tác thương mại khác của Việt Nam.

Theo đó, các mặt hàng ở các địa bàn này, bao gồm hàng xuất khẩu của Việt Nam sẽ chịu sự đánh giá về cường độ phát thải khí nhà kính trong quy trình sản xuất và chịu thêm thuế nếu không bảo đảm được yêu cầu đặt ra. Bốn mặt hàng chính của Việt Nam chịu tác động là sắt thép, nhôm, xi-măng và phân bón.

Cơ chế được chia thành nhiều giai đoạn, tiến tới việc bắt buộc mua chứng chỉ phát thải CBAM và mở rộng ngành hàng bắt đầu từ sau năm 2026.

Thời gian gần đây, Bộ Tài nguyên và Môi trường và Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội đã phối hợp chặt chẽ với các bộ, ban, ngành, cũng như các doanh nghiệp, tập đoàn quốc tế để xây dựng thị trường tín chỉ carbon tại Việt Nam, xây dựng hệ thống đánh giá, kiểm đếm, chứng chỉ và đào tạo nguồn nhân lực để nhanh chóng thích nghi với tình hình mới.

Tuy nhiên, tốc độ thực hiện cần được đẩy nhanh hơn nữa nếu không muốn bị tụt hậu so với các đối tác và đối thủ cạnh tranh, như Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc và các nước phát triển khác.

Thứ ba là vấn đề về nguồn cung năng lượng tại Việt Nam.

Tại phiên họp thứ 27 ngày 12/10/2023 vừa qua của Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học – Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy đã nêu rõ việc 3/6 chỉ tiêu bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đang biến động theo chiều hướng bất lợi, đặc biệt là việc nguồn cung trong nước không đủ đáp ứng yêu cầu, dẫn đến phải nhập khẩu năng lượng ngày càng lớn.

Tài nguyên năng lượng sơ cấp của Việt Nam ngày càng cạn kiệt khi thủy điện cơ bản đã khai thác hết, sản lượng dầu và khí ở một số mỏ lớn suy giảm nhanh.

Chiến tranh ở một số nước cung ứng năng lượng trong năm 2023 và các rủi ro đối đầu quân sự trên thế giới tiếp tục kéo dài cũng đặt áp lực lớn lên nguồn năng lượng nhập khẩu của Việt Nam.

Vào khoảng giữa năm 2023, câu chuyện thiếu điện cho sản xuất-kinh doanh và cả sinh hoạt đã là một tâm điểm nổi bật ở Việt Nam. Không chỉ người dân, doanh nghiệp Việt Nam đã có ý kiến, mà các doanh nghiệp FDI cũng nhiều lần kiến nghị chính thức tới các cấp có thẩm quyền. Đây là một trong những yếu tố lớn khiến việc sản xuất kinh doanh, cũng như các chỉ số kinh tế vĩ mô khác của Việt Nam, đã thể hiện không tích cực trong hai quý đầu năm 2023. Liệu điều này có lập lại trong năm 2024?

Bên cạnh đó, tại COP 26 và COP28, Việt Nam đã có những cam kết mạnh mẽ, quyết liệt về việc đưa mức phát thải ròng về “0” vào giữa thế kỷ, cũng như tham gia tuyên bố toàn cầu về chuyển đổi điện than sang năng lượng sạch.

Đây là một cam kết phù hợp với xu thế thời đại, xác định chiến lược phát triển dài hạn hợp lý của Việt Nam. Tuy nhiên, con đường cụ thể hóa những cam kết này còn chông gai với những thách thức lớn, bao gồm cả hành lang pháp lý chưa hoàn chỉnh, công nghệ chưa bắt kịp yêu cầu và thói quen sản xuất, tiêu dùng của người dân và doanh nghiệp còn chịu quán tính ì khá lớn.

Để giải quyết được hết những thách thức này trong năm 2024 là điều không dễ dàng; do vậy, Việt Nam cần có những chiến lược, chính sách, kế hoạch cụ thể ngay từ bây giờ để vừa đáp ứng đủ nhu cầu năng lượng của nền kinh tế, vừa từng bước tiến tới chuyển đổi thành công sang nguồn năng lượng sạch, bền vững.

Việt Nam cần có những chiến lược, chính sách, kế hoạch cụ thể ngay từ bây giờ để vừa đáp ứng đủ nhu cầu năng lượng của nền kinh tế, vừa từng bước tiến tới chuyển đổi thành công sang nguồn năng lượng sạch, bền vững.

Thứ tư, nền kinh tế Việt Nam sẽ phải chịu nhiều biến động trong năm 2024 khi Quỹ dự trữ Liên bang Mỹ (FED) bắt đầu giảm lãi suất cơ bản để kích cầu kinh tế nội địa. Giai đoạn 2022-2023, trong khi FED tăng lãi suất liên tục và duy trì ở mức cao để đối phó với lạm phát, sự linh hoạt, chủ động trong điều hành chính sách tiền tệ Việt Nam đã tạo điều kiện cho mặt bằng lãi suất ở Việt Nam ổn định và giảm khá nhanh.

Theo đó, nền kinh tế nói chung và thị trường tài chính nói riêng được duy trì ổn định và tiếp tục phát triển trong năm 2023, trong khi các chỉ số lạm phát luôn nằm trong tầm kiểm soát.

Bước sang năm 2024, khi FED giảm lãi suất, nhiều khả năng kéo mặt bằng lãi suất thế giới giảm theo, nhu cầu tiêu dùng, mua sắm, du lịch, đầu tư trên thế giới sẽ được kích thích tăng trưởng trở lại. Khi đó, diễn biến giá cả ở Việt Nam sẽ trở nên khó lường vì tiền trong hệ thống ngân hàng sẽ nhiều khả năng chảy vào nền kinh tế một cách ồ ạt, hoạt động sản xuất kinh doanh được mở rộng nhanh chóng và tiêu dùng, du lịch trở nên sôi động hơn.

Cuối cùng là câu chuyện về giải ngân vốn đầu tư công. Mặc dù năm 2023 ghi nhận sự nỗ lực vượt bậc thực hiện vốn đầu tư công của Chính phủ và các cấp chính quyền, thế nhưng ở một góc độ khác, các luật định, quy định trong lĩnh vực này - vốn được coi là rào cản chính trong việc giải ngân nguồn ngân sách Nhà nước - vẫn chưa có những thay đổi căn bản.

Duy trì được mức tăng trưởng như năm 2023 trong năm 2024, đặc biệt là việc thực hiện đầu tư các công trình hạ tầng trọng điểm như sây bay, cầu, đường v.v…, sẽ là thách thức tiếp tục hiện hữu.