Nhà báo, nhiếp ảnh gia Hoàng Kim Đáng đã bước vào tuổi ngoài 80, thế nhưng niềm hăm hở với cuộc sống, với nghề của ông chưa bao giờ nguội tắt. Có lẽ, nói như nhà văn Phùng Văn Khai, cái tâm thế của một nhà báo trở về từ Trường Sơn năm xưa ấy đã luôn tiếp lửa cho ông, tình yêu, sự tận hiến và tận tâm với cuộc sống, với nghề…

Năm 1965, theo tiếng gọi của Tổ quốc, ông giáo trường làng ở ngành giáo dục Hưng Yên khoác ba lô vào chiến trường B - Bộ Tư lệnh Trường Sơn - đường Hồ Chí Minh (tiền thân là đoàn 559). Ông vào chiến trường với vai trò là lính công binh trên tuyến đường Trường Sơn ác liệt.

Cuối năm 1967, sức khỏe suy giảm, ông được nhắm vào vị trí phóng viên của tờ báo “Trường Sơn gang thép” - sau nâng cấp thành báo “Trường Sơn”.

Hoàng Kim Đáng trở thành một trong nhà báo đầu tiên của tờ “Trường Sơn” cùng với đồng chí Trung úy Cao Cân làm Tổng Biên tập và 3 phóng viên Hoàng Kim Đáng và đồng chí Phạm Thị Ngọc Huệ, và Nguyễn Vĩnh Phúc chuyên vẽ minh họa. 

Ông kể, tòa soạn của báo hồi đó chỉ có một cái lán trại nhỏ và một hầm tránh đạn, nhưng địa điểm thì liên tục thay đổi tuỳ theo yêu cầu của cuộc chiến. Không có phương tiện kỹ thuật để in ảnh, phóng viên phải viết bài và vẽ minh họa trên giấy nến rồi mới đem đi in.

Nhưng trong thời kỳ đó, dù không ra được định kỳ, tờ "Trường Sơn gang thép" vẫn xuất bản khá đều đặn 1-2 số báo/tháng với số lượng hơn 1.000 bản để phát đến cấp đại đội, cung cấp thông tin quý giá cho những người lính nơi tuyến lửa. Phải đến tận năm 1969, khi báo "Trường Sơn gang thép" đổi tên thành báo "Trường Sơn", tờ báo mới bắt đầu được in tipô.

Nhà báo Lục Văn Thao (khi ấy là Trưởng phòng Quân sự báo “Quân đội nhân dân” tăng cường cho Trường Sơn) trở thành Tổng Biên tập đầu tiên và cũng là duy nhất của báo Trường Sơn. 

Bất kể điều kiện làm báo thời chiến có thiếu thốn, báo Trường Sơn vẫn thực sự được các chiến sĩ yêu quý. Với nhà báo Hoàng Kim Đáng, đó là những năm tháng đáng nhớ trong cuộc đời.

Ngay từ khi được phân công làm báo, nhận thấy khả năng viết báo của mình cũng “thường thường” nên Hoàng Kim Đáng nghĩ đến việc học chụp ảnh.

Ông tìm đến những tay máy có kinh nghiệm chụp ảnh chiến trường để học, rồi tìm hiểu về hội họa để hiểu thêm về ánh sáng, bố cục.

10 năm gắn bó với Trường Sơn khói lửa, ông làm một phóng viên chiến trường, xông pha với những bài báo nóng hổi tin chiến sự và là tác giả của hàng nghìn bức ảnh về Trường Sơn.

Một trong những tác phẩm nổi bật của ông là bức ảnh chụp 4 chiến sĩ công binh đang làm nhiệm vụ giữa khung cảnh núi rừng Trường Sơn hùng vĩ, với hậu cảnh là cây cầu phao dã chiến do họ tự xây dựng. Bức ảnh này thể hiện tinh thần kiên cường và sáng tạo của người lính trong điều kiện chiến tranh khắc nghiệt.  

Kể về sự ra đời của bức ảnh, nghệ sĩ nhiếp ảnh Hoàng Kim Đáng cho biết: “Trưa hôm đó, đang cùng đồng đội hành quân vào sâu chiến trường thì tôi gặp một nhóm các chiến sĩ công binh đang vui vẻ bước bên nhau đi về trung đoàn bộ sau buổi sáng hăng say phá đá, mở đường.

Sau buổi làm việc, bất chấp bàn tay chai sần, rớm máu, vẫn thấy niềm vui, sự lạc quan, tin tưởng qua nụ cười tươi rói của các anh, chị, tôi đã bấm máy trong niềm xúc động dạt dào”. Ông đã đặt trọn hình ảnh 4 chiến sĩ công binh trong khuôn hình giữa khung cảnh núi rừng Trường Sơn hùng vĩ, hậu cảnh là cây cầu phao dã chiến do Trung đoàn 30 mới bắc xong.

Năm 1974, khi chuyển ngành ra làm ở báo Văn nghệ, ông bàn giao lại những bức ảnh quý về chiến trường cho Bộ Tư lệnh Trường Sơn. Những bức ảnh như “Đường Hồ Chí Minh trong chiến dịch”, “Hành quân qua Trường Sơn” đầy chất sử thi, hùng tráng ghi lại những khoảng khắc lịch sử được coi là những tác phẩm quý giá về Trường Sơn năm xưa.

Bất kể điều kiện làm báo thời chiến có thiếu thốn, báo Trường Sơn vẫn thực sự được các chiến sĩ yêu quý. Với nhà báo Hoàng Kim Đáng, đó là những năm tháng đáng nhớ trong cuộc đời.

Trở thành một nhiếp ảnh gia có tiếng của chiến trường Trường Sơn, nhưng tên tuổi của Hoàng Kim Đáng ghi dấu đậm nét trong là những năm tháng ông công tác tại các tờ báo văn nghệ ở Hà Nội và gia tài về mảng chân dung những nhà văn, nhà thơ, những trí thức nổi tiếng.

Đó cũng là lý do ông chọn về công tác ở báo Văn nghệ khi rời quân ngũ, vì có nhiều cơ hội được gặp các nhà văn, nghệ sĩ, trí thức… để học hỏi, nâng cao hiểu biết về lĩnh vực mà ông say mê, tha thiết gắn bó. Ông có duyên gặp gỡ nhà văn Tô Hoài và học được nhiều kinh nghiệm quý báu từ nhà văn lớn. Ông viết lại trong bài “Cụ Tô đã dạy chúng tôi làm báo” rằng: “Nhà văn Tô Hoài thường tâm sự, làm báo là “làm dâu trăm họ”, bận như con mọn nhưng kể cũng vui…”.

Sự nghiệp làm báo của ông gắn liền với sự nghiệp nhiếp ảnh, lưu giữ lại những khoảng khắc của những người nổi tiếng. Ông trải qua nhiều cơ quan báo chí như Báo Văn nghệ, báo Người Hà Nội, Phó Tổng Biên tập Tạp chí nhiếp ảnh, ông có điều kiện đặt chân lên mọi miền Tổ quốc, khám phá, tìm tòi những vẻ đẹp của con người, đất nước thông qua lăng kính của một nghệ sĩ tài năng. 

Vì thế, gia tài làm báo của Hoàng Kim Đáng không trôi vào “tăm tích” trước sự ngồn ngộn của thông tin mà ngay từ khi cầm bút, cầm máy, ông đã có ý thức lưu trữ tài liệu để những bài báo, những bức ảnh ấy trở thành một phần của lịch sử và ông lại cặm cụi làm sách.

Ông đi bằng hai chân, vừa cầm máy, vừa cầm bút, những lúc nhiếp ảnh bất lực, ông viết, và có những điều không thể viết vì bức ảnh đã nói lên tất cả. Vì thế, sự nghiệp của ông khá đồ sộ, không chỉ là những bài báo, các tác phẩm nhiếp ảnh mà còn là các công trình nghiên cứu, sưu tầm, biên soạn.

Những bài viết, trang viết của ông về đất nước hay con người đều hồn hậu, trong sáng, đầy ắp lượng thông tin; đặc biệt những tư liệu về lịch sử. Ông đã gặp, chụp ảnh và viết về những con người xuất sắc của đất nước như: "Những lần được gặp và chụp ảnh Đại tướng Võ Nguyên Giáp", "Nhà văn Nguyễn Tuân với sông Đà", "Võ An Ninh - cây đại thụ nhiếp ảnh Việt Nam", "Xuân này cụ Hoàng Đạo Thúy - nhà văn hóa lớn gần 100 tuổi", "Trần Quốc Vượng với Hoàng thành Thăng Long", "Văn Cao trong ký ức tôi", "Gặp giáo sư Trần Văn Giàu", "Hình ảnh giáo sư - viện sĩ Tôn Thất Tùng", "Nhà viết kịch Tào Mạt - những lần gặp", "Nhà văn Tô Hoài vào tuổi 90"... và bài viết chỉ duy nhất ông có được, đó là viết về cụ Hải Âu - người chăm sóc vua Hàm Nghi suốt mấy chục năm cho đến những ngày cuối đời. 

Trong ngôi nhà nhỏ ở bên bờ sông Hồng lộng gió, nhà báo, nhiếp ảnh gia Hoàng Kim Đáng vẫn cặm cụi làm việc, tiếp tục thực hiện những dự định của mình… Với tâm thế, “còn sống, còn in sách”, những tích lũy từ cuộc đời làm báo, chụp ảnh đã để lại cho ông một gia tài quý giá, và ông muốn tiếp tục lưu giữ gia tài ấy cho hậu thế…