Thứ nhất, kinh tế Việt Nam phụ thuộc rất nhiều vào thị trường xuất khẩu và hàng công nghiệp chế biến chế tạo. Trong năm 2022 xuất khẩu chiếm 90,8% GDP và trong tổng kim ngạch xuất khẩu thì hàng chế biến chế tạo chiếm 86%.

Ảnh hưởng của hoạt động xuất khẩu lên tăng trưởng kinh tế qua 3 kênh trực tiếp và gián tiếp:

(i) xuất khẩu giảm trực tiếp làm giảm thu nhập của người dân và doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực xuất khẩu, qua đó làm giảm giá trị gia tăng của những ngành này;

(ii) xuất khẩu giảm làm giảm nhu cầu đối với các doanh nghiệp cung ứng đầu vào cho hoạt động xuất khẩu (điện, nước, bao bì, dịch vụ logistics, nguyên vật liệu sản xuất trong nước, v.v…) qua đó làm giảm tiếp giá trị gia tăng những doanh nghiệp này;

(iii) thu nhập hai nhóm ngành trên giảm sẽ làm giảm tiêu dùng cuối cùng từ hai nhóm ngành này, qua đó làm giảm tổng cầu của tất cả các ngành khác trong nền kinh tế;

(iv) xuất khẩu giảm làm giảm kỳ vọng vào tăng trưởng kinh tế qua đó giảm nhu cầu đầu tư vào nền kinh tế.

Như vậy, hoạt động xuất khẩu giảm tại một nước có tỷ lệ xuất khẩu chiếm hơn 90% GDP như Việt Nam sẽ ảnh hưởng mạnh mẽ lên cả tiêu dùng cũng như đầu tư thông qua giảm thu nhập và kỳ vọng. Sự sụt giảm mạnh của nhập khẩu cho thấy nhu cầu đầu tư, sản xuất kinh doanh đã giảm, khi hơn 90% nhập khẩu của Việt Nam là cho hoạt động sản xuất kinh doanh.

Trong 7 tháng đầu năm 2023, xuất khẩu giảm 10,3% và nhập khẩu giảm 17,4%. Hệ quả, tốc độ tăng trưởng của ngành công nghiệp cũng giảm mạnh. Trong đó, những ngành then chốt, tạo ra nhiều việc làm và thu nhập như dệt may, giày da, … suy giảm đáng kể.

Bên cạnh đó, vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài thực hiện tại Việt Nam 7 tháng đầu năm 2023 ước đạt 11,58 tỷ USD, gần như không tăng so với cùng kỳ năm trước.

Trong bối cảnh như vậy, 3,72% lại là một con số tăng trưởng GDP rất đáng khích lệ.

Con số này cho thấy, kinh tế Việt Nam vẫn có thể tăng trưởng dương trong điều kiện xuất nhập khẩu giảm mạnh; sức mạnh nội tại của nền kinh tế đã có thể kháng cự khá tốt đối với các cú sốc bất lợi bên ngoài.

Tuy nhiên, cũng phải thừa nhận sự kháng cự tốt của kinh tế Việt Nam có phần nhờ hưởng lợi từ việc tăng giá sản phẩm nông nghiệp, qua đó làm cho vai trò bệ đỡ của khu vực nông nghiệp phát huy tác dụng cao trong bối cảnh hiện nay.

Thứ hai, Việt Nam đã chịu tác động tiêu cực khi đồng USD lên giá mạnh vào năm 2022.

Khi các đối thủ như Bangladesh, Ấn Độ, … phá giá đồng tiền nội địa, Việt Nam sẽ phải đối mặt với một sự cạnh tranh khốc liệt. Bởi, khi đồng tiền nội địa mất giá thì năng lực cạnh tranh của xuất khẩu, thu hút vốn FDI của các đối thủ cạnh tranh với Việt Nam sẽ tăng lên vượt trội.

Thứ ba, quá trình dịch chuyển địa chính trị đã ảnh hưởng không nhỏ tới Việt Nam khi Mỹ và nhiều nước phương Tây thực hiện chính sách phân cực, kiềm chế Trung Quốc, bao vây cấm vận Nga, làm phân hóa dòng vốn và dòng thương mại quốc tế theo các cực địa chính trị.

Việt Nam là nước có độ mở lớn, như đã nói ở trên, một mặt, ta phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc trong cung cấp đầu vào cho quá trình sản xuất, đồng thời lại phụ thuộc vào Mỹ và các đối tác phương tây về thị trường đầu ra.

Quá trình phân cực hoạt động kinh tế quốc tế này đang ảnh hưởng mạnh mẽ tới Việt Nam. Tuy nhiên, cho đến nay, Việt Nam đã xử lý tương đối khéo léo trong quá trình dịch chuyển địa chính trị này.

Chúng ta vẫn đang chứng minh cho thế giới thấy rằng, Việt Nam có thể bắc cây cầu kết nối các cực địa chính trị này bảo đảm lợi ích chung cho tất cả các nước, và giảm thiểu những thiệt hại cho kinh tế toàn cầu trong quá trình điều chỉnh này.

Bằng chứng là vốn FDI vào Việt Nam đã tăng trở lại trong tháng 6 và tháng 7. Đầu tư của cả Trung Quốc và các nước phương tây tiếp tục tìm đến Việt Nam như là một điểm đầu tư hấp dẫn nhất hiện nay.

PV: Theo ông đâu là động lực tăng trưởng kinh tế của 6 tháng cuối năm?

TS Nguyễn Tú Anh: Theo tôi, để thúc đẩy kinh tế trong 6 tháng cuối năm thì chúng ta phải tìm ra nguyên nhân của vấn đề cốt lõi: Tại sao xuất khẩu giảm? và làm thế nào để neo giữ kỳ vọng vào tăng trưởng kinh tế Việt Nam trong trung hạn.

Việc xuất khẩu giảm trong khi kinh tế Mỹ vẫn tăng trưởng và dự báo sẽ tăng trưởng khoảng 1,9% trong năm 2023. Chi tiêu của người dân Mỹ năm 2023 được Deloitte ước tính tăng 2,3%. Kinh tế EU cũng được dự báo sẽ tăng trưởng khoảng 1% năm 2023.

Các đối tác thương mại chính của Việt Nam như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc đều tăng trưởng.

Như vậy tổng cầu của các đối tác chính của Việt Nam đều tăng, vậy tại sao cầu hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam từ các nước này lại giảm? 

Trên thực tế các nước EU, Mỹ liên tục tăng lãi suất để kìm hãm tổng cầu, chống lạm phát. Cụ thể, ngày 15/6, Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) đã quyết định nâng lãi suất lần thứ 8 liên tiếp, nâng chi phí vay của khu vực đồng euro lên 2,5%; FED ngày 26/7 cũng tăng lãi suất lên mức 5,25%-5,5% - đây đều là mức cao nhất trong 22 năm qua.

Như vậy, trên thực tế, xuất khẩu Việt Nam giảm đang phản ánh một thực tế là Việt Nam đang mất thị phần trên thị trường quốc tế. Để trả lời câu hỏi “Vì sao hàng hóa Việt Nam đột nhiên mất thị phần ở quy mô lớn như vậy?”, tôi nghĩ cần phải có một nghiên cứu đầy đủ, đánh giá tất cả nhiều mặt. Bởi nếu chúng ta dễ dàng thỏa mãn trước các câu trả lời thì những phản ứng đưa ra thường không toàn diện.

Thứ nhất, giải ngân đầu tư công đã đạt được kết quả tăng trưởng ấn tượng. Theo Bộ Tài chính, ước giải ngân kế hoạch vốn đầu tư công 6 tháng đầu năm 2023 đạt 215.578,9 tỷ đồng, bằng 30,49% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao, tăng khá nhiều so với cùng kỳ năm 2022.

Tính riêng trong tháng 6/2023, tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công tăng trên 8%, cao hơn gần gấp đôi tốc độ giải ngân bình quân những tháng trước của năm 2023.

Tính riêng trong tháng 6/2023, tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công tăng trên 8%, cao hơn gần gấp đôi tốc độ giải ngân bình quân những tháng trước của năm 2023.

Đây là một nguồn vốn bổ sung, một cú hích rất tốt để hỗ trợ nền kinh tế nội địa. Bởi giải ngân đầu tư công là một tín hiệu kích cầu rất sáng mà Chính phủ gửi tới khu vực tư nhân, nhất là khi thị trường nước ngoài còn yếu.

Theo thông lệ, càng cuối năm các vấn đề giải ngân đầu tư công càng tăng nhanh.

Thứ hai, ngân hàng nhà nước vừa rồi đã giảm lãi suất liên tục. Theo đó, lãi suất tái cấp vốn giảm từ mức 6%/năm xuống 5,5%/năm; lãi suất tái chiết khấu giữ nguyên ở mức 3,5%/năm; lãi suất tối đa áp dụng đối với tiền gửi không kỳ hạn và có kỳ hạn dưới 1 tháng giảm từ mức 1,0%/năm xuống 0,5%/năm, …

Lãi suất giảm sẽ giúp ngân hàng hỗ trợ cho các khoản vay đầu tư và tiêu dùng. Đó là một trong các yếu tố quan trọng để kích cầu nội địa.

Tuy chưa đạt được kết quả như mong đợi, nhưng việc giảm mức lãi suất sẽ mang lại cho nền kinh tế hai điều kiện thuận lợi:

Một là, lãi suất giảm giúp các dự án có suất lợi nhuận thấp, ít rủi ro có thể tiếp cận được nguồn vốn giá rẻ.

Hai là, lãi suất giảm sẽ làm cho dòng tiền chảy vào thị trường chứng khoán. Từ đó, chứng khoán lên giá. Khi đó, các doanh nghiệp trên sàn có thể mở rộng hoặc phát hành thêm cổ phiếu, trái phiếu. Đồng thời giá trị của doanh nghiệp sẽ tăng lên, tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng số nợ sẽ giảm qua đó giúp doanh nghiệp có thêm dư địa để vay vốn của ngân hàng.

Thứ ba, vốn FDI vào Việt Nam tăng trở lại với nhiều dự án lớn bắt đầu được triển khai.

Thống kê của Cục Đầu tư nước ngoài, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho thấy, tính đến ngày 20/7/2023, tổng vốn đầu tư cấp mới, điều chỉnh và góp vốn mua cổ phần, mua phần vốn góp của nhà đầu tư nước ngoài đạt gần 16,24 tỷ USD, tăng 4,5% so cùng kỳ và tăng 8,8 điểm phần trăm so 6 tháng đầu năm.

Tính chung 7 tháng đầu năm, có 1.627 dự án mới được cấp giấy chứng nhận đăng ký đầu tư, với tổng vốn đăng ký đạt gần 7,94 tỷ USD, tăng 75,5% về số dự án và tăng 38,6% về số vốn so cùng kỳ.

Cũng theo Cục Đầu tư nước ngoài, trong 7 tháng đầu năm, vốn đầu tư điều chỉnh tuy vẫn giảm so cùng kỳ (giảm 42,5%) song mức giảm đang có xu hướng cải thiện hơn theo từng tháng so với các tháng đầu năm.

Cụ thể, vốn đầu tư điều chỉnh 7 tháng đầu năm giảm 42,5% so cùng kỳ, thấp hơn mức giảm 57,1% trong 6 tháng; mức giảm 59,4% trong 5 tháng; mức giảm 68,6% trong 4 tháng; mức giảm 70,3% trong 3 tháng và mức giảm 85,2% trong 2 tháng đầu năm 2023.

Đây là một điều quan trọng vì vốn FDI có khả năng ảnh hưởng tới quy mô của cả nền kinh tế thông qua neo giữ kỳ vọng tích cực. Dòng FDI tăng trưởng đưa ra một tín hiệu rõ ràng cho các nhà đầu tư trong và ngoài nước “Việt Nam vẫn là nơi có triển vọng kinh tế tốt, là nơi đáng để đầu tư”.  

Vốn FDI tăng còn điều kiện thuận lợi của Việt Nam để thu hút các nhà đầu tư nước ngoài sau báo cáo tháng 4/2023 của Quỹ Tiền tệ thế giới (IMF) khi cho rằng: Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng khá lớn bởi yếu tố địa chính trị trong việc thu hút vốn đầu tư từ nước ngoài.

Nhưng số liệu thực tế đã cho thấy điều ngược lại, các nhà đầu tư từ các nước phương tây và từ Trung Quốc vẫn tiếp tục gia tăng đầu tư tại Việt Nam.

Dường như những xung đột địa chính trị hiện nay bên cạnh các thách thức thì vẫn đang tạo ra một cơ hội cho những nước như Việt Nam.

Ngoài ra, chính sách giảm thuế giá trị gia tăng (VAT), tình hình xuất khẩu trong quý IV,… có thể là điểm sáng của kinh tế Việt Nam.

Tổng hợp những các yếu tố khó khăn và thuận, tôi nghĩ mục tiêu tăng trưởng 6.5% của chúng ta là khó đạt. Con số dự đoán tôi đưa ra là tăng trưởng kinh tế năm 2023 đâu đó khoảng 5,5% - 6%.