Đòn bẩy
cho hệ thống y tế
Thu hút, huy động sự đóng góp của các cá nhân, tổ chức để có được nhiều trang thiết bị hiện đại, phát triển kỹ thuật mới nhằm tập trung nguồn lực cho mục tiêu nâng cao năng lực khám, chữa bệnh là thành quả đáng ghi nhận của chủ trương xã hội hóa hệ thống y tế trong những năm qua. Tuy nhiên, việc thiếu minh bạch trong tài sản công-tư và tự chủ tài chính tại các bệnh viện công, cùng sự quan tâm chưa đúng mức các giải pháp tạo cơ chế đột phá mở rộng khu vực y tế tư nhân, đang làm ảnh hưởng đến ý nghĩa và hiệu quả của chính sách này, gây nên nhiều hệ lụy cho công tác chăm sóc sức khỏe toàn dân, nhất là người nghèo.
- Nên xem xét chấm dứt cho phép tư nhân đầu tư vào bệnh viện công
- Làm rõ nội hàm "xã hội hóa" y tế trong Dự thảo Luật
Xã hội hóa y tế về bản chất là huy động các nguồn lực trong xã hội, ngoài ngân sách nhà nước-thực chất là tư nhân, tham gia đầu tư vào các hoạt động y tế, chăm sóc sức khỏe. Khi khu vực y tế tư nhân càng mở rộng, khu vực y tế công sẽ càng có điều kiện tập trung nguồn lực cho mục tiêu chăm sóc sức khỏe toàn dân, nhất là người nghèo.
Nhiều vướng mắc, "điểm mờ" trong quy định
Là một trong những bệnh viện đi đầu về xã hội hóa y tế, thời điểm "sôi động" nhất, gần 100% số thiết bị xét nghiệm, máy chụp cộng hưởng từ, hệ thống máy điều trị ung bướu tại Bệnh viện Bạch Mai (Hà Nội) là thiết bị xã hội hóa, thiết bị diện liên doanh liên kết. Nhưng theo đại diện của bệnh viện, trong hai năm dịch Covid-19 và sau nhiều rắc rối liên quan đến pháp luật, 11 đề án liên doanh liên kết phải chuyển cơ quan điều tra, nhiều thiết bị phải "đắp chiếu", tổng thu của bệnh viện năm 2020 giảm 2.000 tỷ đồng so với năm 2019.
Đến năm 2021, doanh thu bệnh viện tiếp tục giảm 2.000 tỷ đồng so với năm 2020, kéo theo thu nhập của đội ngũ y, bác sĩ của bệnh viện giảm mạnh. Chính vì thế, mặc dù là một trong hai bệnh viện đầu tiên triển khai tự chủ tài chính toàn diện, nhưng Bệnh viện Bạch Mai đã gặp nhiều khó khăn khi tiến trình xã hội hóa trục trặc.
Trong thực tế, dù là bệnh viện nhà nước nhưng Bệnh viện Bạch Mai từng có nhiều phòng bệnh "theo yêu cầu", đây là một dạng dịch vụ tư trong bệnh viện công. Về thiết bị, máy chụp CT 256 lát cắt, dao gamma xạ phẫu, máy chụp PET cho bệnh nhân ung thư, các robot phẫu thuật Rosa và Mako... lại là thiết bị xã hội hóa, mức thu (cũ) bao gồm khoản thu cho cả nhà đầu tư và khoản lãi cho bệnh viện. Tuy nhiên, điểm khó khăn là dù đã thực hiện xã hội hóa 15 năm nhưng đến nay vẫn chưa có quy định để tính phần góp của bệnh viện (không chỉ Bạch Mai mà hầu hết các bệnh viện công đang gặp phải) trong đề án liên kết.
Bệnh viện góp mặt bằng, nhân lực, thương hiệu bệnh viện... nhưng những phần đóng góp này quy ra bằng bao nhiêu phần trong liên doanh lại không rõ. Cho nên có đề án chia bệnh viện 3 phần, nhà đầu tư 7 phần, có đề án lại chia 4/6, thậm chí chia 5/5, nhưng vì sao chia như vậy lại chưa được làm rõ bởi chỉ thỏa thuận miệng. Vì thế, cơ sở pháp lý của dịch vụ xã hội hóa trong bệnh viện công vừa lỏng lẻo, vừa ẩn chứa nguy cơ "giao dịch ngầm", trong khi các đề án xã hội hóa đã mở rộng tới cả cơ sở y tế tuyến huyện.
Đăng ký khám chữa bệnh tại Bệnh viện Tim Hà Nội. Ảnh: Đăng Khoa
Đăng ký khám chữa bệnh tại Bệnh viện Tim Hà Nội. Ảnh: Đăng Khoa
Tương tự như Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Chợ Rẫy (TP Hồ Chí Minh) là một trong năm bệnh viện hạng đặc biệt với hơn 3.200 giường bệnh và mỗi ngày có từ 6.000-8.000 bệnh nhân đến khám, nhưng hầu hết hệ thống xét nghiệm của bệnh viện là máy đặt, máy mượn. Nguyên nhân do khi thực hiện tự chủ, hệ thống máy của bệnh viện đã hết khấu hao. Để mua mới thì chi phí quá lớn nên phương án của bệnh viện là dùng máy mượn, máy đặt của đơn vị trúng thầu hóa chất.
Thống kê tại các bệnh viện công lập tại 45 địa phương, Bảo hiểm Xã hội Việt Nam cho biết, có tới hơn 2.000 máy, thiết bị đang được sử dụng là máy mượn, máy đặt của các đơn vị cung cấp sinh phẩm sau khi trúng thầu. Theo các bệnh viện, việc dùng máy mượn, máy đặt phù hợp thông lệ quốc tế nhưng cần có quy định rõ ràng.
Áp lực bủa vây
Tình trạng xin nghỉ việc ở khu vực y tế công vẫn đang tiếp diễn tại hầu khắp các địa phương trong cả nước, gây ảnh hưởng lớn đến năng lực hoạt động của các bệnh viện. Tại Lào Cai, một địa phương vùng cao còn nhiều khó khăn, theo thống kê của Sở Y tế tỉnh, từ đầu năm đến nay, trên địa bàn có 25 nhân viên y tế nghỉ việc, trong đó có chín bác sĩ. Nhiều lý do khiến các bác sĩ xin nghỉ việc, nhưng chủ yếu vẫn là do thu nhập thấp nên chuyển ra làm việc cho đơn vị y tế tư nhân, một số tự mở phòng khám riêng.
Có thể kể đến trường hợp một bác sĩ chuyên khoa I tại Bệnh viện Đa khoa thị xã Sa Pa. Cách đây vài năm, vợ anh cũng là bác sĩ ở cùng đơn vị đã xin thôi việc để ra làm tại bệnh viện tư nhân. Cả hai trường hợp này đều được đơn vị tạo điều kiện đào tạo lên đại học và sau đại học, có trình độ chuyên môn vững. Một trường hợp khác là bác sĩ làm việc tại Trung tâm Y tế huyện Bắc Hà, được đào tạo từ y sĩ lên bác sĩ và đang học chuyên khoa I, nhưng cũng xin nghỉ việc, chấp nhận bỏ ngang việc học.
Đại diện Sở Y tế tỉnh Lào Cai cho biết: Khi các bác sĩ xin nghỉ việc, Sở đều vận động họ ở lại. Có những trường hợp, đã ba lần Sở không giải quyết đơn xin nghỉ việc, nhưng không thay đổi được tâm ý và đành phải giải quyết. Từ năm 2017 đến tháng 9/2022, trong số 15 bác sĩ xin nghỉ việc ở Bệnh viện Đa khoa tỉnh, có tám bác sĩ sau đại học, hầu hết là các bác sĩ chuyên khoa lẻ, dễ hoạt động độc lập, như răng-hàm-mặt, chẩn đoán hình ảnh.
Tương tự tại tỉnh Thái Nguyên, từ năm 2021 đến nay, qua thống kê có 53 người xin thôi việc, trong đó có 21 bác sĩ, 12 điều dưỡng, 5 kỹ thuật viên và 15 viên chức y tế khác. TS Đặng Ngọc Huy, Giám đốc Sở Y tế tỉnh Thái Nguyên đánh giá: Thu nhập thấp, lương, chế độ phụ cấp chưa bảo đảm nhu cầu cuộc sống, nhất là tại các cơ sở y tế dự phòng, y tế cơ sở, trong khi hệ thống y tế tư nhân lại có chính sách thu hút nguồn nhân lực tốt, cộng thêm sức tàn phá khủng khiếp của đại dịch Covid-19 thời gian qua khiến cho "làn sóng" y, bác sĩ khu vực công rời bỏ hệ thống lan rộng hơn trước.
Hơn 10 năm gắn bó với nghề, y sĩ Đặng Thị Thu, Trạm Y tế xã Tân Hòa (Phú Bình, Thái Nguyên) chia sẻ: "Nhiều người vẫn cho rằng công việc của những người làm y tế cơ sở rất nhàn, song thực chất thì chúng tôi triển khai rất nhiều việc, từ các chương trình mục tiêu y tế quốc gia, tới công tác dự phòng và khám, chữa bệnh ban đầu cho nhân dân. Áp lực là vậy, nhưng thu nhập của cán bộ y tế ở cơ sở dù công tác hàng chục năm cũng chưa bằng các em sinh viên mới ra trường làm ở y tế tư nhân. Chúng tôi muốn gắn bó với nghề, nhưng cũng có rất nhiều trăn trở".
Tiến sĩ Trần Tuấn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu đào tạo và Phát triển cộng đồng:
Chủ trương xã hội hóa đã góp phần giúp ngành y tế nước ta tiến kịp sự phát triển của y tế trong khu vực, thậm chí một số lĩnh vực như tim mạch, ung bướu và ghép tạng đã ngang tầm thế giới, đặc biệt là giúp người dân được thụ hưởng dịch vụ y tế kỹ thuật cao, hiện đại ngay trong nước. Hơn 20 năm xã hội hóa đã góp phần phát triển y tế kỹ thuật cao, cứu chữa được nhiều người bệnh hiểm nghèo, cùng với đó là các thiết bị, thuốc mới, kỹ thuật được đầu tư từ trung ương về tuyến dưới.
Tuy nhiên, sự thuận lợi của xã hội hóa cũng khác nhau ở từng cấp độ, từng hạng, từng tuyến bệnh viện. Thí dụ, bệnh viện tuyến huyện khó triển khai xã hội hóa vì không hấp dẫn, lên tuyến tỉnh có khá hơn, nhưng ở tuyến trung ương, đặc biệt là bệnh viện hạng đặc biệt rất thuận lợi. Cho nên áp lực khác nhau, hiệu quả cũng khác nhau.
Theo quan điểm của tôi, "Công phải ra công", không nên "công tư lẫn lộn"! Y tế công lập nhất thiết phải đặt mục tiêu nhân đạo, phi vụ lợi. Dự thảo Luật Khám bệnh, chữa bệnh đã dành Điều 105 quy định về xã hội hóa và thu hút nguồn lực xã hội trong hoạt động khám, chữa bệnh. Trong đó, việc thu hút nguồn lực xã hội trong hoạt động khám, chữa bệnh tại các cơ sở khám, chữa bệnh của Nhà nước gồm các hình thức: đầu tư theo hình thức đối tác công-tư và các hình thức xã hội hóa khác theo quy định của Chính phủ.
Như vậy, có thể thấy dự thảo Luật vẫn cho phép liên kết công- tư trong các bệnh viện công; đồng thời chưa làm rõ nội hàm "xã hội hóa" trong lĩnh vực y tế mà dành nội dung này cho Chính phủ quy định chi tiết. Quan điểm của tôi vẫn nhất quán, dự thảo Luật Khám chữa bệnh (sửa đổi) phải xem xét chấm dứt việc cho phép đầu tư tư nhân vào các bệnh viện công hay duy trì mô hình hợp tác công-tư theo kiểu liên doanh, liên kết trong bệnh viện công. Đồng thời cần chấm dứt loại hình "y tế công tự chủ tài chính"
Chế độ đặc biệt cho ngành đặc biệt
Cần khách quan nhìn nhận, vấn đề bác sĩ dịch chuyển từ y tế công lập sang y tế tư nhân không phải là câu chuyện mới. Ông Hoàng Quốc Hương, Giám đốc Sở Y tế tỉnh Lào Cai cho biết: Mặc dù số lượng y, bác sĩ xin nghỉ việc không nhiều như những tỉnh, thành phố khác, nhưng đó là vấn đề phải quan tâm, nhất là trong bối cảnh hoạt động y tế tư nhân phát triển mạnh, với nhiều cơ chế hấp dẫn về thu nhập. Lào Cai đã có chính sách thu hút, đãi ngộ, hỗ trợ đào tạo nguồn nhân lực và nhận được sự đồng thuận của số đông cán bộ y tế.
Tuy nhiên, tỉnh cũng cần xem xét có chính sách hỗ trợ đội ngũ điều dưỡng viên, kỹ thuật viên, cán bộ y tế cơ sở, đồng thời đẩy nhanh việc đầu tư xây dựng cơ sở vật chất, mua sắm trang-thiết bị y tế, cải thiện điều kiện làm việc cho cán bộ, nhân viên y tế. "Nếu không khẩn trương thực hiện thì đội ngũ y, bác sĩ, điều dưỡng viên, kỹ thuật viên sẽ rời bỏ bệnh viện công để đến với các cơ sở y tế tư nhân", Giám đốc Sở Y tế Hoàng Quốc Hương nhấn mạnh.
Trăn trở với thực trạng này, Giám đốc Sở Y tế tỉnh Thái Nguyên - TS Đặng Ngọc Huy chia sẻ: "Giữ chân" y, bác sĩ khu vực công là một bài toán khó, nhưng không phải không có cách. Việc triển khai đồng bộ các cơ chế, chính sách và tăng sức hấp dẫn của các cơ sở y tế công lập là giải pháp cần thiết để cân bằng nguồn nhân lực y tế; để có thể thu hút được bác sĩ về công tác tại các cơ sở y tế công lập, đặc biệt tuyến huyện, tuyến xã cần phải có giải pháp bền vững; kiến nghị Chính phủ xem xét sửa đổi chế độ, chính sách tiền lương, đãi ngộ, thu hút đối với đội ngũ bác sĩ; đồng thời bảo đảm các chế độ chính sách khác như thâm niên nghề, đãi ngộ, chính sách thu hút để bác sĩ yên tâm công tác…
Tạo hành lang pháp lý công khai, minh bạch
Xã hội hóa theo hướng mở rộng khu vực y tế tư nhân là xu hướng của các nền y tế phát triển trên thế giới. Thực tế tại Việt Nam, theo ông Phạm Văn Học, Chủ tịch Hội đồng quản trị, Giám đốc Bệnh viện đa khoa Hùng Vương (Phú Thọ), hiện có 300 bệnh viện tư, đáp ứng vỏn vẹn hơn 5,16% số giường bệnh. Từ góc nhìn đầu tư, ông Học cho rằng cần nhiều ưu đãi hơn mới khuyến khích nhà đầu tư "lao vào cuộc". "Đầu tư xây dựng bệnh viện, mua máy móc và thiết bị rất đắt tiền, tốn hàng chục đến hàng trăm tỷ đồng, trong khi các chính sách nói là ưu đãi vay vốn nhưng khó tiếp cận được", ông Học phân tích.
Không chỉ khó tiếp cận, theo ông Học, những chính sách ưu đãi, khuyến khích đầu tư dù trên quy định của Chính phủ khá rõ, nhưng mỗi địa phương lại áp dụng một kiểu khác nhau, đây là nguyên nhân chính khiến hệ thống bệnh viện tư mới đạt "một con số rất khiêm tốn" như hiện nay.
Đồng quan điểm, nhìn từ phía cơ quan chức năng, theo bà Trần Thị Nhị Hà, Giám đốc Sở Y tế Hà Nội, quy định hiện nay liên quan việc thu hút nguồn vốn từ xã hội hóa trong lĩnh vực y tế còn nhiều vướng mắc, khó khăn, đặc biệt là quy trình, thủ tục triển khai. Đơn cử như hình thức vay vốn để đầu tư công trình hạ tầng, trang thiết bị y tế, đã được quy định tại khoản 3 Điều 107 của dự thảo quy định về vay vốn tại các đơn vị y tế đã có từ lâu, nhưng thực tế rất khó triển khai do vướng mắc trong vấn đề tài sản thế chấp, vấn đề lãi suất, vấn đề vốn đối ứng.
Thiết kế hệ thống theo hướng minh bạch thông tin
Để tăng tính cạnh tranh, cải thiện chất lượng dịch vụ y tế, Chính phủ Singapore đã thành lập doanh nghiệp Tập đoàn Y tế quốc gia- là công ty "mẹ" của các tổ chức chăm sóc sức khỏe cộng đồng. Theo đó, các bệnh viện công đều được cổ phần hóa với hệ thống kế toán thương mại, phải công khai chi phí hoạt động, chấp hành các quy định về tài chính và chịu trách nhiệm giải trình khi cần thiết.
Kinh phí của bệnh viện công tại Singapore bao gồm: khấu hao trang thiết bị, chi phí tài sản cố định được đăng ký trước và tính vào ngân sách hằng năm, sau đó mới tới nguồn thu phí bệnh nhân và tài trợ của chính phủ. Bộ Y tế luôn triển khai giám sát chặt chẽ tỷ lệ thu hồi chi phí đối với các dịch vụ khác nhau của bệnh viện để bảo đảm doanh thu tổng thể của họ không quá cao. Các bệnh viện công sẽ phải tự giác chấp hành nghiêm việc chi tiêu và không có quyền tự ý tính thêm phí của bệnh nhân để bù đắp bất kỳ khoản thiếu hụt nào.
Y tế Singapore nổi tiếng tới mức du lịch y tế cũng là một dịch vụ hút khách đến đất nước này. Trong ảnh: Hệ thống bệnh viện Singapore General Hospital.
Y tế Singapore nổi tiếng tới mức du lịch y tế cũng là một dịch vụ hút khách đến đất nước này. Trong ảnh: Hệ thống bệnh viện Singapore General Hospital.
Đồng thời, Chính phủ Singapore sẽ công bố thông tin về các giao dịch của cả bệnh viện công lẫn tư, các chi phí nghiệp vụ để khuyến khích công dân quan tâm đến giá cả, có nhiều sự lựa chọn, đồng thời kích thích tính cạnh tranh về giá giữa các bệnh viện. Ngoài ra, Singapore cũng có nhiều chương trình tài trợ, hỗ trợ bổ sung cho các gia đình có thu nhập thấp và người cao tuổi sinh ra và lớn lên vào thời kỳ lập quốc.
Nhìn chung, nguyên tắc của các chương trình y tế quốc gia tại đất nước này là không có dịch vụ y tế nào được cung cấp hoàn toàn miễn phí, ngay cả trong hệ thống chăm sóc sức khỏe cộng đồng. Hệ thống chính sách được thiết kế với mục đích giảm việc lạm dụng các dịch vụ y tế không cần thiết. Bộ Y tế có trách nhiệm công bố các tiêu chuẩn phí điều trị (cả công lập và tư nhân) thường xuyên và minh bạch, giúp bệnh nhân ước tính được kinh phí họ phải trả cho dịch vụ, đồng thời người dân cũng có thể giám sát hoạt động của các bệnh viện. Nhờ đó, công dân sẽ luôn ý thức việc giữ gìn sức khỏe bản thân, và cân nhắc rõ ràng trước khi đến một cơ sở khám, chữa bệnh nào đó.
PGS, TS Tăng Chí Thượng, Giám đốc Sở Y tế TP Hồ Chí Minh cho biết, qua đại dịch Covid-19, ngành y tế thành phố đã bộc lộ nhiều hạn chế, hàng loạt những vấn đề "nóng" cần sớm được Trung ương, Bộ Y tế và các bộ, ngành, thành phố sớm tháo gỡ. "Thành phố luôn khuyến khích tư nhân, doanh nghiệp xây dựng nhiều bệnh viện tư để đáp ứng nhu cầu của người dân, đồng thời thu hút đầu tư của tư nhân trong hoạt động khám, chữa bệnh.
Tuy nhiên, việc thu hút đầu tư của tư nhân trong hoạt động khám, chữa bệnh tại cơ sở khám, chữa bệnh của Nhà nước phải bảo đảm nguyên tắc công khai, minh bạch, bình đẳng", Giám đốc Sở Y tế TP Hồ Chí Minh nhấn mạnh và chia sẻ thêm: "Chúng tôi lấy hình ảnh chiếc máy bay để minh họa khi nói về công tác xã hội hóa. Nghĩa là khi xã hội hóa y tế phải sao cho không có cảnh: Người nghèo thì ngồi trên chiếc máy bay cũ, còn người giàu được ngồi trên chiếc máy bay hiện đại. Xã hội hóa y tế phải giúp cả hai nhóm người trên cùng ngồi trên chiếc máy bay hiện đại".
Giải thích cụ thể hơn về vấn đề này, các chuyên gia cho rằng, để xã hội hóa bền vững, công bằng, công khai với người bệnh thì cần có khung giá thu tính đúng, tính đủ, không phân biệt người bệnh của công lập và xã hội hóa, chỉ có khác biệt về giá các dịch vụ phi y tế như phòng bệnh, căng-tin, giữ xe, giặt giũ… tùy theo điều kiện kinh tế của người bệnh và đơn vị quản lý, vận hành các dịch vụ này. Còn theo bà Hoàng Thị Diễm Tuyết, Giám đốc Bệnh viện Hùng Vương (TP Hồ Chí Minh), Nhà nước đang khuyến khích xã hội hóa kết hợp công-tư, nếu đẩy mạnh xã hội hóa ở các bệnh viện, nên có những quy định chi tiết, cụ thể hơn để tạo hành lang pháp lý.
Những chính sách thúc đẩy doanh nghiệp xã hội không vì mục đích lợi nhuận cũng được nhiều chuyên gia khuyến nghị cần được Nhà nước quan tâm. Nhiều ý kiến đề xuất quy định ba hình thức hợp tác công-tư trong y tế, gồm: cho vay có ưu đãi để bệnh viện mua sắm đầu tư; thuê và cho thuê trang thiết bị khám, chữa bệnh và hợp tác công-tư phi lợi nhuận. Hợp tác công-tư phi lợi nhuận, theo các chuyên gia, nghĩa là các nhà hảo tâm, các quỹ xây dựng bệnh viện và cho các bệnh viện công vận hành bệnh viện đó, lợi nhuận nếu có sẽ tiếp tục giữ lại đầu tư để phát triển bệnh viện, nâng cao đời sống nhân viên, hỗ trợ bệnh nhân nghèo, hoàn cảnh khó khăn. Mục tiêu cuối cùng là nâng cao chất lượng dịch vụ y tế toàn hệ thống, bảo đảm năng lực chăm sóc sức khỏe toàn dân.
Nhân viên y tế chăm sóc bệnh nhân tại Bệnh viện Quân Y 175 (TP Hồ Chí Minh). Ảnh: Nguyễn Vũ Nhật Thịnh
Nhân viên y tế chăm sóc bệnh nhân tại Bệnh viện Quân Y 175 (TP Hồ Chí Minh). Ảnh: Nguyễn Vũ Nhật Thịnh
Ngày xuất bản: 28/11/2022
Tổ chức xuất bản: VŨ MAI HOÀNG
Nội dung: NGÔ PHƯƠNG THẢO, HOÀNG NGHĨA NAM, NGUYỄN ĐĂNG QUANG, AN HÀ, BA DUY, PHẠM BẢO ANH, PHAN LƯƠNG
Trình bày: PHAN ANH, DUY LONG
Built with Shorthand