MỘT DẢI LỤA NHƯNG NHIỀU MẢNH GHÉP

Trong lịch sử đô thị Nam Bộ, sông Sài Gòn là “trục kết nối” của giao thương, mở cõi, văn hóa. Thế nhưng càng phát triển, hai bờ sông càng xuất hiện nhiều “khúc thắt”: quy hoạch thiếu đồng bộ, hạ tầng manh mún. Dòng sông vẫn đẹp trong mắt người dân, nhưng cảnh quan hai bờ lại chắp vá bởi nhiều dạng phát triển khác nhau.

Điển hình là tuyến buýt đường sông Saigon Waterbus. Sau 8 năm hoạt động, mặc dù được người dân và du khách yêu thích, nhiều bến vẫn không thể vận hành do vướng quy hoạch.

Câu chuyện hạ tầng của Waterbus chỉ là một lát cắt nhỏ trong bức tranh lớn. Dọc bờ sông, hành lang bảo vệ có nơi rộng 50 mét với công viên ven sông, nhưng chỉ cách đó vài trăm mét lại “thắt” còn 10–20 mét do quản lý hành lang sông chưa chặt chẽ. Một số khu vực gần như không còn hành lang do nhà ở tự phát và công trình tạm bợ tồn tại nhiều năm.

ƯU TIÊN TÁI CẤU TRÚC DÒNG SÔNG

Sông Sài Gòn dài 256 km, đoạn chảy qua Thành phố Hồ Chí Minh 80 km, bề rộng trung bình 225–370 m. Đây là phụ lưu lớn của hệ thống sông Đồng Nai và là trục cảnh quan – sinh thái đặc biệt quan trọng.

Theo Thạc sĩ, Kiến trúc sư Ngô Anh Vũ, Viện trưởng Viện Quy hoạch xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh, dù có đặc trưng đô thị sông nước, Thành phố chưa khai thác hết giá trị ven sông; người dân khó tiếp cận bờ sông; thiếu các không gian công cộng và dịch vụ hỗ trợ. Việc tái cấu trúc đô thị ven sông là cấp thiết, nhất là khi Thành phố đã xác lập không gian phát triển mới. Theo quy hoạch chung đến 2040, tầm nhìn 2060, sông Sài Gòn sẽ trở thành “trái tim” của Thành phố – nơi kết nối lịch sử, văn hóa, giáo dục, sáng tạo và tương tác cộng đồng.

KẾT NỐI BẾN CẢNG NHÀ RỒNG VỚI CÁC DI SẢN VEN SÔNG

Đối với nhiều du khách, Thành phố Hồ Chí Minh đặc biệt ở chỗ có một dòng sông liền mạch chảy qua trung tâm, soi bóng những công trình kiến trúc lịch sử. Bến Nhà Rồng–Khánh Hội là điểm đến tiêu biểu bởi gắn với dấu mốc Chủ tịch Hồ Chí Minh ra đi tìm đường cứu nước.

Chủ trương quy hoạch khu vực Cảng Khánh Hội thành Không gian văn hóa Hồ Chí Minh được Bí thư Thành ủy Trần Lưu Quang nêu lên đã nhận được sự đồng thuận rộng rãi. “Nếu xây nhà thì có rất nhiều nơi, nhưng tài nguyên sông nước thì ít ỏi. Phải dành tài nguyên quý này cho những việc không nơi nào làm được”, ông Nguyễn Kim Toản dẫn lại lời Bí thư Thành ủy.

Không chỉ quyết tâm hình thành một Không gian văn hoá Hồ Chí Minh ở khu vực cảng Nhà Rồng-Khánh Hội nhằm phục vụ cộng đồng, gìn giữ ký ức lịch sử trong nhịp phát triển hiện đại mà việc kết nối Bến cảng Nhà Rồng với các di sản ven sông như cột cờ Thủ ngữ, cầu tàu, cầu Khánh Hội…là điều mà các chuyên gia đô thị hết sức quan tâm, lưu ý.

Trong bối cảnh sắp xếp đơn vị hành chính mở ra không gian quy hoạch ven sông quy mô liên vùng, Thành phố cần một “nhạc trưởng” để bảo đảm toàn tuyến sông Sài Gòn phát triển đồng bộ, không còn manh mún.

Theo các chuyên gia đô thị, Thành phố Hồ Chí  Minh cần hình thành trục cảnh quan - công cộng kết nối ở hai bên bờ sông Sài Gòn với mục tiêu lớn nhất là biến hai bờ sông thành điểm vui chơi và giải trí công cộng hoàn chỉnh.

Viện Quy hoạch xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh nhận định, nếu tổ chức quy hoạch ven sông Sài Gòn bài bản có thể tạo ra nguồn thu (từ hoạt động du lịch, trải nghiệm dịch vụ, cung cấp không gian), góp phần xây dựng thương hiệu cho Thành phố. Ví dụ: Thành phố điện ảnh với sự kiện đại nhạc hội, Thành phố thể thao với giải chạy bộ quốc tế ven sông... từ đó giải quyết được câu chuyện bờ sông đơn điệu, chỉ dành cho các bạn trẻ ngắm “tàu bè qua lại”!

Đối với việc triển khai các dự án hạ tầng ven sông, nhiều ý kiến cho rằng, Thành phố phải áp dụng hình thức đối tác Công-Tư (PPP), đặc biệt là hệ thống giao thông thủy công cộng. Yêu cầu các dự án phải có tính thương mại cao, được đấu thầu cạnh tranh, minh bạch để tối đa hóa nguồn vốn và sự tham gia của nhà đầu tư.

Không có cảnh quan thiên nhiên nào mang ý nghĩa đặc biệt như sông Sài Gòn đối với Thành phố Hồ Chí Minh. Quy hoạch và tái thiết dòng sông không chỉ hướng đến giá trị vật chất mà còn mở ra cơ hội định hình diện mạo đô thị nhân văn, kết nối quá khứ–hiện tại–tương lai. Khi được quy hoạch đúng tầm, dòng sông ấy sẽ thật sự “nối liền một dải”, trở thành dòng sông “mẹ” của một đô thị sáng tạo, hiện đại và giàu bản sắc.