Đại tá, nhà văn Vũ Thị Hồng sinh năm 1950. Trong cuộc Kháng chiến chống Mỹ cứu nước, bà là nữ phóng viên duy nhất có hơn 1.500 ngày đêm gắn bó, chiến đấu cùng cán bộ, chiến sĩ và nhân dân tại chiến trường Quân khu V gian khó, ác liệt, cho đến ngày Giải phóng miền nam, thống nhất đất nước.

Trở thành một người lính để viết về một người lính

Phóng viên: Vì sao bà quyết tâm vào chiến trường khi bố vừa mất, một mình mẹ đang gồng gánh nuôi 5 đứa em?

Đại tá, nhà văn Vũ Thị Hồng:  Ngày 22/8/1967, bom Mỹ ném vào 140 phố Huế làm sập nhà 3 tầng, nhiều người chết trong đó có bố tôi. Bố mất, tôi vừa đi học, vừa cùng mẹ chăm sóc các em. 19 tuổi, tôi thuộc lứa thanh niên của thập niên 70, với tâm thế phải ra đi để đóng góp một cái gì đó cho cuộc chiến đấu chống đế quốc Mỹ xâm lược, giải phóng đất nước. Cùng đi với tôi có chị Bùi Thị Chiến, Trần Thị Thắng, Đỗ Thanh…

Phóng viên: Bạn bè bà kể lại,  lúc ấy do thị lực kém không đủ tiêu chuẩn ra chiến trường, phải ở lại điều trị nhưng bà vẫn trốn bệnh viện để đi B?

Đại tá, nhà văn Vũ Thị Hồng: Tại trường huấn luyện đi B, tôi được phát hiện mắt bị viêm màng bồ đào, thủy tinh dịch bị đục, thị lực còn 2/10, phải ở lại điều trị. Tôi trốn viện lên đường. Ra đi biết khó khăn, biết khổ nhưng vẫn bảo nhau, phải đi về phía trước, khó khăn thế nào cũng không được quay lại. Chúng tôi bị sốt rét trên đường đi, phải nằm lăn lóc ở các binh trạm dọc đường nhưng cố gắng đi đến đích. Tôi và chị Chiến đi vào Quân khu V. Chị Thanh, chị Thắng đi vào miền Đông Nam Bộ.

Phóng viên: Bà có thể chia sẻ ký ức trong 1.500 ngày đêm chiến đấu của mình?

Đại tá, nhà văn Vũ Thị Hồng: Suốt 50 năm qua, chưa ngày nào tôi quên những ký ức của mình... Thời gian sống với đơn vị Tiểu đoàn 9 của Trung đoàn 31, Sư đoàn 71 của Quân khu V,  có một ngày đặc biệt nhất mà tôi cũng đã viết thành truyện ngắn có tên “Đêm Sơn Lộc”.

Tiểu đoàn 9 là tiểu đoàn chủ công của Trung đoàn 31 được lệnh thọc sâu xuống đồng bằng, vùng thung lũng Quế Sơn. Hôm ấy, trinh sát trên báo xuống có một tiểu đoàn địch từ Quảng Trị đổ bộ, đóng trên đồi 50 Hòn Chiêng, Sơn Lộc. Trong đêm, tiểu đoàn của chúng tôi luồn sâu vào vùng địch, qua ấp chiến lược, qua các khu đồn của địch để đến được chân đồi 50.

Tôi không được đi, người ta bắt tôi ở lại phía sau. Đến gần sáng, khi đào hầm xong, chính trị viên tiểu đoàn phát hiện ra cô nhà báo vẫn bám đơn vị. Lúc ấy, chính trị viên chỉ biết giơ hai tay lên trời đầu hàng.

Đấy là một ngày chiến đấu vô cùng gian khổ. Nửa đêm, lính của tiểu đoàn địch ở trên đồi nắm được ý đồ của ta, lập tức, họ chia người chuồn xuống khu đồn, thôn ấp, lẫn vào nhà dân, ta không đánh được.

Các đơn vị của ta đều chạm địch, tứ bề thọ địch. Trên trời thì máy bay phản lực, trực thăng, phía dưới là phi pháo. Địch ở trên đồi nhìn quá rõ mục tiêu phía dưới. Chúng tôi đánh nhau với địch có khi chỉ cách nhau 100m, thậm chí 50m.

Địch tấn công tiểu đoàn bộ của chúng tôi đóng ở một dải đất giữa cánh đồng. Địch tập trung 3 trực thăng HU-1A bay vòng vòng quanh, bắn và cho lính tập kích vào.

Lúc ấy, tôi đang ở với thương binh dưới hầm. Khi nghe anh Dương Bá Khoa là chính trị viên Tiểu đoàn 9, hô to: “Địch đã đánh vào tiểu đoàn, tất cả xuất kích”. Tôi nhảy khỏi hầm, đứng ngay cạnh anh Nho – một chiến sĩ quân khí.

Tôi chỉ có khẩu súng ngắn K59. Anh Nho ấn đầu tôi xuống hào, rồi vụt đứng dậy lia một tràng đạn vào đám quân gần đó. Đạn địch lúc ấy bắn sát sạt hàng rào, ngay trên đầu. Một viên đạn trung liên đã trúng đầu anh. Máu chảy. Tôi lúng túng băng nhưng anh Nho bảo: “Đừng có băng cho em, em không còn sống được nữa”. Nói xong, anh ngật đầu, ra đi.

Tôi cầm khẩu AK của anh Nho theo đơn vị xuất kích. Chúng tôi xuất kích qua một cánh đồng khoảng 300m sang xóm bên cạnh. Địch bỏ hết cả súng ống, tháo chạy. Chúng tôi đuổi theo. Đội quân súng DKZ trên đồi nhìn thấy chúng tôi, cứ nhắm những bóng áo xanh xả đạn. Chúng tôi đuổi qua xóm thì được lệnh trở về. Khi trở về, ngoài khẩu AK báng xếp của anh Nho, tôi vác thêm khẩu AR15 và một cái ba lô xẹp lép của địch.

Lúc chạy qua cánh đồng, địch trên đồi nhìn thấy, nó bắn đằng trước, đằng sau túi bụi. Lúc ấy, tôi chẳng biết sợ là gì, cắm đầu chạy. Dép bật đi đường nào mất, chân tóe máu. Sau này tôi mới được biết anh em trinh sát qua máy PRC25 kể lại “bọn địch ở trên đồi bảo: “Bắn chết con Việt Cộng áo xanh kia đi!”. May mắn, tôi vẫn vượt qua cánh đồng về đơn vị. Vật lộn với địch cả ngày, rất nhiều chiến sĩ hy sinh.

Nửa đêm, chúng tôi được lệnh rút lên núi, cáng thương binh và chôn tử sĩ. Trên đường cáng thương lên đến gần núi, vượt qua đường 16, địch phục kích. Một nửa lên được núi. Những cáng thương đi sau lọt vòng vây địch. Chính trị viên Tiểu đoàn Dương Bá Khoa chiến đấu đến giây phút cuối cùng để bảo vệ thương binh. Nhưng chỉ được mấy cáng thương chạy thoát, toàn bộ bị địch bao vây.

Lúc đó tôi đang trên đường hành quân lên núi, Tiểu đoàn phó là anh An vừa bắn rơi trực thăng và bị thương. Y tá đi sau cứu thương binh hết rồi, anh ấy gọi tôi lên nhờ băng bó hộ. Tôi vừa lên thì đằng sau bị phục. Sau này, tôi cảm thấy không thể tha thứ cho mình đã bỏ anh em lại mà đi.

Đó là kỷ niệm tôi không thể nào quên. Từ khi vào chiến trường, tôi luôn khao khát được trở thành một người lính thực sự, một người lính cầm súng viết về một người lính. Nhưng thực sự, trải nghiệm ngày hôm đó vô cùng đau đớn.

Phóng viên: Bà còn nhớ bài báo đầu tiên của mình không?

Đại tá, nhà văn Vũ Thị Hồng: Đó là bài bút kí chung của tôi và nhà báo Nguyễn Văn Luyện. Chiến trường ác liệt, chúng tôi phân công nhau tác nghiệp. Tôi lên tuyến trước, trực tiếp khai thác số liệu, anh Luyện ở tuyến sau qua điện thoại ghi chép lại số liệu tôi vừa lấy. Bài báo đó được đăng ở báo Quân Giải phóng Miền Trung Trung Bộ và được Đài Tiếng nói Việt Nam lấy đọc trên sóng. 

Phóng viên: Trăn trở lớn nhất của bà trong những năm tháng cầm bút ngày ấy và bây giờ là gì?

Đại tá, nhà văn Vũ Thị Hồng: Tôi từng viết trong truyện ngắn “Đêm Sơn Lộc”: “Bây giờ xung quanh mình chỉ toàn là anh hùng, chỉ sợ mình không đủ tâm, đủ tầm để viết”. Suy nghĩ ấy, vẫn còn ở lại trong tôi, cho đến tận bây giờ.