Mường Phăng là địa điểm thứ ba và cũng là địa điểm cuối cùng Sở chỉ huy chiến dịch đóng quân, nơi đưa ra những chỉ thị, mệnh lệnh có tính chất quyết định đến thắng lợi của từng trận đánh trong chiến dịch Điện Biên Phủ.

Nằm trong quần thể di tích “Khu vực chiến trường Điện Biên Phủ”, di tích Mường Phăng được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch quyết định xếp hạng “Di tích lịch sử quốc gia”, ngày 28/4/1962.

Bắt đầu là những trạm gác và nhà thông tin đơn sơ nhỏ bé, chúng tôi đi qua khu lán trại của Trưởng ban Thông tin Chiến dịch Hoàng Đạo Thúy, đấy là nơi bắt đầu khu trung tâm của Sở Chỉ huy. Vừa có thể hình dung sơ đồ bố trí Sở Chỉ huy ngày trước, du khách ngày nay có thể vừa thưởng ngoạn cảnh đẹp núi rừng khi cuối xuân bên hông nhà còn sót lại cây đào nở muộn, tiếng suối chảy róc rách chen rõ cả tiếng chim.

Lán Đại tướng Võ Nguyên Giáp cũng nhỏ bé đến mức rất khó để nhận ra đó là nơi làm việc của vị Tổng Tư lệnh, Tổng chỉ huy chiến dịch.

Mái tranh vách đất, trước cửa nhà cây bưởi đơm hoa tỏa mùi hương dịu nhẹ, lán có diện tích 18 m2 ngăn hai phòng: nơi làm việc và nơi nghỉ của Đại tướng. Người dân nơi đây gọi căn hầm của Đại tướng là “nhà của già bản Võ Nguyên Giáp”.

Phía sau lán làm việc của Đại tướng có một con đường hầm ngoằn ngoèo xuyên qua núi, hầm cao 1,7m, đoạn giữa đường hầm có một căn phòng họp cũng khá rộng, có lỗ thông hơi. Dọc theo đường hầm có những ngách nhỏ để đặt máy thông tin, nơi có thể báo cáo, nhận chỉ thị trực tiếp từ Trung ương Đảng, Hồ Chủ tịch...

So với căn hầm của Tướng De Castrie thì có lẽ con đường hầm này dài rộng và đầy đủ “tiện nghi” không kém. Đường hầm này là lối thông sang nhà làm việc của Tham mưu trưởng Chiến dịch Hoàng Văn Thái, cùng với nhà tác chiến, nơi họp giao ban quân sự của Sở Chỉ huy mỗi ngày, và một số lán trại  khác. Được biết, đường hầm xuyên núi này là công trình đồ sộ nhất của Sở Chỉ huy ở Mường Phăng, được bộ đội ta đào và xây trong gần 1 tháng.

Đi trong căn hầm xuyên qua núi buổi chiều cuối xuân trước thềm Kỷ niệm 70 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ, tham quan khu bếp Hoàng Cầm và những chiếc lán đơn sơ ngày trước được gọi là “hội trường”, “nhà tác chiến”, lán ngủ điện báo viên, hầm tổng đài, Ban thông tin… chúng tôi gặp gia đình ông Pierre Bronsard, một du khách người Pháp đến từ thị trấn Lochrist (tỉnh Morbihan, vùng Bretagne, Pháp).

Ông Pierre và vợ là người Việt cùng hai con đã đến Điện Biên Phủ và lên tận khu rừng Mường Phăng để “tìm hiểu về lịch sử của chính đất nước chúng tôi, để biết vì sao quân Pháp lại thua trận trước đất nước Việt Nam nhỏ bé”. Ông Pierre chia sẻ: “Chiến thắng Điện Biên Phủ là ‘một tiếng vang lớn’ với người dân Việt Nam và đây cũng là một dấu mốc quan trọng đối với Pháp”.

Rừng Mường Phăng – “Rừng Đại tướng” với những tán rừng cổ thụ che chở những di tích lịch sử hơn 70 năm qua, đến nay vẫn luôn được người dân nơi đây gìn giữ nguyên sơ.

Đi bộ xuyên rừng đối với du khách ngày hôm nay không chỉ để tận mắt nhìn thấy và tìm hiểu những vấn đề về lịch sử quân sự, mà còn là một trải nghiệm tuyệt vời khi được tận hưởng không khí trong lành, chiêm ngưỡng và tìm hiểu về hệ sinh thái đa dạng, phong phú nơi đây. Ngay trên đường vào rừng, có thể bắt gặp bà con ngồi bán những sản phẩm đơn sơ giản dị của núi rừng, họ nở nụ cười mời chào khách bên tiếng suối chảy rì rầm nghe một cảm giác vừa bình yên vừa sôi động.

Ngày nay, tại các bản Che Căn, Đông Mệt, Cang, Yên, Phăng... nằm bên cạnh khu rừng, những đồng ruộng được gieo bằng giống mới và tiến hành canh tác theo phương pháp khoa học kỹ thuật hiện đại. Người dân nơi đây vừa lao động sản xuất làm thúc đẩy sản lượng và chất lượng các sản phẩm nông lâm nghiệp, vừa nỗ lực bảo tồn văn hóa truyền thống của dân tộc mình.

Nằm sát khu rừng Mường Phăng, bản Che Căn là một địa điểm lý tưởng cho du khách lưu trú và khám phá văn hoá đời sống của đồng bào dân tộc Thái. Che Căn có địa thế dựa lưng vào một phần dãy núi Pú Đồn, có đỉnh cao nhất là Pú Huốt, cao hơn 1.700m so với mặt biển.

Những nếp nhà sàn truyền thống nằm san sát nhau, chênh chếch trên quả đồi. Bản Che Căn có gần 100 hộ dân tộc Thái sinh sống, trong đó có 1 homestay và gần 20 hộ làm dịch vụ du lịch. Đường vào bản nay đã được bê tông tạo điều kiện thuận lợi cho du khách đi lại.

Bản cũng được biết đến bởi có những homestay lý tưởng cho khách dừng chân, nhiều năm qua đón không ít du khách nước ngoài đến từ Mỹ, Anh, Pháp, Australia… Đồng bào Thái đen ở tại bản Che Căn ý thức rất rõ và luôn tự hào tạo nên những sản phẩm du lịch từ chính việc giữ gìn bản sắc: từ nhà cửa, trang phục, ẩm thực…

Ông Lò Văn Hợp, người dân tộc Thái đen, hiện là Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Mường Phăng, vừa hướng dẫn các du khách nước ngoài tại bản Che Căn – mô hình du lịch của cộng đồng người Thái, cho biết: Các món ăn của người Thái Mường Phăng mang hương vị rất riêng, gia vị tạo nên “cái riêng” ấy là các loại củ quả và hoa lá có rất nhiều trên rừng Mường Phăng.

Bữa cơm của người Thái thường là xôi đồ, rau rừng, cá hoặc thịt chấm với chẩm chéo hoặc làm nộm, măng ngâm chua nấu cá hoặc phơi khô. Một món ăn rất riêng nữa là món rau chế biến từ rong rêu dưới suối. Đồ uống của đồng bào Thái là rượu cần hoặc rượu trắng, nguyên liệu chính là gạo và củ sắn, ủ bằng men lá rừng cùng một số thảo dược bí truyền; uống say mà trí tuệ vẫn hoàn toàn tỉnh táo, say mà không hề đau đầu, không hề mệt mỏi.

Rời Mường Phăng khi mặt trời vừa tắt, từ phía Điện Biên nhìn lên có thể nhìn thấy ánh sáng huyền ảo lấp lánh của những khu nhà homestay du lịch cộng đồng người Thái lác đác như sao sa trên núi. Mường Phăng hôm nay đã mang một nhịp sống mới với những người con bản làng biết gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa người Thái, giá trị của di tích thuộc Quần thể di tích cấp quốc gia đặc biệt Chiến trường Điện Biên Phủ. Bởi vậy, du lịch nơi đây không chỉ hấp dẫn du khách trong nước mà còn là điểm đến mong đợi của rất nhiều du khách nước ngoài.