Với sự ra đời của điện thoại thông minh, cuộc sống của chúng ta trở nên thuận tiện hơn, như có thể giao tiếp với nhau mà không bị giới hạn về thời gian và không gian, việc truyền tải thông tin cũng trở nên nhanh hơn và khoảng cách thông tin dần được thu hẹp. Ngày càng có nhiều người gặp khó khăn trong cuộc sống thiếu điện thoại thông minh. Tạp chí The Economist (Anh Quốc) đã gọi những người này là Phono Sapiens (loài người có trí tuệ sử dụng điện thoại), lấy gốc từ Homo Sapiens, có nghĩa là người tinh khôn.
Sự xuất hiện của điện thoại thông minh đã thay đổi hoàn toàn nhân loại một cách nhanh chóng đến mức một tên gọi mới là Phono Sapiens xuất hiện. Khi iPhone ra mắt lần đầu tiên vào năm 2007, chẳng ai có thể dự đoán được sự thay đổi này sẽ xảy ra.
Ngay cả Steve Jobs, “cha đẻ” của điện thoại thông minh cũng không thể ngờ đến tốc độ thay đổi khủng khiếp như vậy. Điện thoại thông minh xuất hiện trên thế giới đã trở thành một công cụ mang đến sự thay đổi xứng đáng được gọi là “cuộc cách mạng” trong cuộc sống của cả loài người trong một thập kỷ qua.
(Hết trích).
Và tất nhiên, thật khó có thể phủ nhận được không ít giá trị tốt đẹp làm thay đổi cuộc sống con người đến kinh ngạc bắt đầu từ sự xuất hiện của chiếc điện thoại thông minh. Nhưng ở khía cạnh khác, chúng ta cùng nhau nói về câu chuyện vô cảm, thiếu sự cảm thông đang lan tràn trên mạng, điện thoại thông minh trở thành công cụ sản xuất những nội dung thiếu tính nhân văn tràn lan trên các ứng dụng mạng xã hội như Facebook, TikTok, YouTube...
Tôi viết những dòng này khi vừa vô tình xem phải một đoạn clip ngắn được đăng tải trên Facebook với hơn 4.000 lượt tương tác. Trong đó là diễn biến giữa hai con người, một thanh niên đi xe hơi rồi dừng lại, vác gạch dọa hành hung một cô gái có nhận thức không bình thường trên đường phố. Cô gái đó có biệt danh “Bella”, nổi tiếng trên mạng xã hội một cách bất đắc dĩ nhiều năm qua với hàng trăm đoạn phim kiểu như vậy. Cư dân mạng hồ hởi bàn luận, cười cợt, miệt thị.
Theo tìm hiểu, tên thật của cô gái này là Đoàn Thúy Hà, sinh năm 1986 ở Kiến Quốc, Ninh Giang, Hải Dương. Là con gái út trong một gia đình không mấy khá giả có ba anh em. Lúc còn nhỏ, Hà “Bella” sống cùng mẹ, hai anh trai sống cùng cha. Cách đây hơn 10 năm, mẹ của Bella lâm bệnh và qua đời, Hà lúc ấy mới chỉ học cấp 2. Cô sống cùng bà ngoại hơn 80 tuổi rồi sau đó ra ngoài tự lập, cô ít khi về quê thăm người thân.
Theo lời bà ngoại Hà, cháu gái của bà “không được bình thường”. Sau khi đi thoát ly nay đây mai đó, thi thoảng Hà mới về quê một lần, nhưng mỗi lần về đều gây sự thậm chí còn đánh cả người thân trong gia đình nên càng bị xa lánh.
Có một dạo Hà “Bella” nhếch nhác, lếch thếch đi bộ khắp phố phường Hà Nội với lỉnh kỉnh ba-lô, túi xách đựng những vật dụng nhặt từ bãi rác. Hà chửi bậy kinh khủng với tốc độ nhả chữ nhanh như máy khâu, Hà thản nhiên ăn quỵt tiền nhà nghỉ, của anh xe ôm, bác lái taxi, lấy trộm tiền lễ trên bàn thờ trong nhà dân... Thi thoảng người ta lôi lên công an phường, hầu hết các vụ việc nêu trên được người dân quay lên mạng cảnh báo cho nhau về “nữ hoàng ăn quịt”.
Rồi vài năm trước, dân mạng bất ngờ phát hiện cô ta mang bầu, sinh được cậu con trai. Đám đông đeo bám quay chụp người mẹ kẹp đứa con đỏ hỏn trong nách, tha lôi bụi bờ trên phố. Có lúc người ta thấy Hà phì phèo hút thuốc lá bên đứa trẻ sơ sinh bú sữa tươi hoặc sữa đặc có đường. Cũng có vài nhà hảo tâm, rồi cả trung tâm bảo trợ xã hội nhận cả hai mẹ con về nuôi. Không rõ Hà “Bella” bỏ con đâu đó để tiếp tục hành tẩu giang hồ cùng bộ trang phục chắp nhặt kỳ quái, mớ hành lý đồng nát lỉnh kỉnh. Hà quả thực là người không hề bình thường, cụ thể là về nhận thức nhưng là trò vui đáng kể cho cư dân mạng. Họ đeo bám, trêu chọc, cho ăn bạt tai, vụt gậy... để cô chửi, để dí chiếc điện thoại vào mặt quay những thước phim “trị giá” hàng vạn lượt tương tác.
Tôi gặp khó khăn để mô tả mức độ sỉ nhục khổng lồ mà “Bella” gặp phải, ngoài đời lẫn trên mạng.
Hà “Bella” là một thí dụ rất điển hình của cách ứng xử giữa con người với con người, ngoài đời thực lẫn trên mạng xã hội. Tôi cho là Hà hoàn toàn phù hợp để nằm trong danh sách nhóm yếu thế cần được che chắn. Thiếu tỉnh táo do bệnh lý, vất vưởng và cô đơn. Mang một con người như vậy để trở thành trò cười quả thực có gì đó bất nhẫn.
Có thể dễ dàng nhận thấy cộng đồng “Phono Sapiens” luôn cần thứ gì đó để giải trí trên mạng. Chính thói quen ngấu nghiến, tò mò, dễ dãi hấp thụ những điều nhảm nhí nhất, thiếu nhân văn nhất hiện diện trên mạng và cứ như vậy, nội dung phản cảm túc tắc xuất hiện một cách hữu ý.
Hơn hai thập kỷ trước, khi internet đang trong độ tuổi “dậy thì”, Reheingold Howard, một nhà tiên phong về công nghệ mạng người Hoa Kỳ, phấn khởi tiên đoán nó sẽ đưa chất lượng tương tác của con người trong xã hội lên một tầm cao mới. “Nó như một cái salon nhỏ”, ông mô tả cho những người còn chưa biết mạng internet là gì. “Tôi có thể tham gia vào hàng trăm câu chuyện, nơi người ta không quan tâm mặt mũi tôi thế nào, giọng nói tôi ra sao, mà chỉ quan tâm tới những ý nghĩ của tôi”. Cư dân mạng không nhìn thấy hình hài, tuổi tác và xuất xứ của nhau, ông lạc quan, do đó mạng sẽ là một vùng đất không có định kiến.
Ai có thể trách được sự ngây thơ của Reheingold Howard? Chính sự vô danh và vô hình trên mạng xã hội khiến không ít người dễ dàng cư xử vô cảm, độc địa. Khi không phải nhìn vào mắt nhau, người ta sẵn sàng làm đau kẻ khác.
Trên ứng dụng mạng xã hội TikTok có một đoạn video ngắn quay cảnh hậu trường quá trình sản xuất nội dung cho “Thông Soái Ca”. Một nhân vật đình đám trên TikTok với cả chục triệu lượt xem những tháng qua. Có thể dễ dàng nhận thấy nhân vật chính, “Thông Soái Ca” (tên thật là Nguyễn Minh Thông làm nghề phụ quán ăn tại Hà Nội) có vấn đề về nhận thức nếu như so với người bình thường. Thí dụ một câu thoại đơn giản với 6 từ cũng rất khó khăn để nhớ, nhắc lại, ánh mắt vô định chậm và giọng nói bị đớt. Chưa kể những hành động bất bình thường khác.
Tìm hiểu kỹ hơn được biết đằng sau TikToker nổi tiếng này là cả một ekip chuyên nghiệp. Dễ dàng nhận thấy họ dùng chính những khiếm khuyết nhận thức, hình thể, dung nhan đó để xây dựng nhân vật này. Chìa khóa để thu hút đám đông vẫn là thủ pháp khấp khểnh, lệch chuẩn với diện mạo xấu xí nhưng giàu có, gái bu xung quanh, phát ngôn những câu nói văn hoa sâu sắc như cơi đựng trầu.
Những người đứng phía sau, sử dụng họ như công cụ mua vui kiếm tiền chính là những con người bất chấp, thiếu tính nhân văn.
Cách đây vài năm, tôi đi dạo bộ trên phố thì bắt gặp một chiếc xe thùng thu gom người lang thang quanh khu vực trung tâm thành phố. Họ đỗ xe dưới trời nắng nóng rồi kéo nhau vào quán ăn cơm trưa, để lại thùng kín phía sau một bác lớn tuổi có gương mặt khắc khổ, bẩn thỉu, mái tóc bù xù. Tôi cảm thấy bực, đi vào hỏi họ sao lại để như vậy. Một anh trong nhóm thu gom nói: “Ôi thằng điên ý mà để ý làm gì em”.
Tôi ra xe nói chuyện với ông già “điên”, ông hỏi xin điếu thuốc, tôi châm luồn đưa qua khe hẹp. Ông cầm điếu thuốc lặng lẽ hút, mắt buồn đầy ám ảnh.
Có lẽ người ta sống ít khi phải nặng lòng với những kẻ bị cho là “thần kinh”, đôi khi bị coi là những kẻ tận cùng của xã hội. Và họ đối xử với những con người ấy bằng trí khôn của một số phận nhiều may mắn hơn, thông tuệ, khôn lanh...
Những clip người “điên” bán bóng bay đạp xe loong coong với mớ lon bia rỗng phía sau trên phố, Bella... được chia sẻ đầy trên mạng xã hội hôm nay, sẽ mua vui được cho đám đông. Mạng xã hội tò mò và thích thú với điều đó. Một người không tỉnh táo trí óc là bi kịch của gia đình, tôi tin là vậy.
Mỗi lần cười cợt sự thiệt thòi của người “điên” hay kẻ yếu thế, “thần kinh”, giống như mình lại xúc một thìa nhỏ tính thiện tâm trong lòng hất ra đường để đổi lấy một nụ cười.
Không hiểu vì lý do gì, chúng ta đang thiếu đi một tấm lòng cần thiết.
Khi những sản phẩm được cho là tồi tệ mà vẫn có thể thu hút một đám đông khổng lồ thì chắc hẳn phải có lý do riêng của nó. Điện thoại thông minh đã làm thay đổi nhiều thói quen tốt của con người. Tò mò hơn, lười đọc hơn, xem ngắn hơn và cũng nhanh quên hơn. Nội dung nhảm tồn tại bởi sự hiếu kỳ không cần thiết, chiếc điện thoại trên tay làm được nhiều điều hữu ích hơn nếu biết lựa chọn, tìm kiếm, thưởng thức những điều có giá trị.
Tất nhiên để hiểu, hoặc chút ít biết cảm thông, trắc ẩn với cuộc đời người khác có gì đó vời vợi, nhưng không phải quá khó.
