3. Tổng Quân ủy, Bộ Tổng Tư lệnh chỉ đạo tổ chức tiếp quản, giải phóng Thủ đô Hà Nội

Nhằm chống lại âm mưu phá hoại máy móc và chống địch dụ dỗ, cưỡng bức đồng bào di cư vào miền nam, Tổng Quân ủy, Bộ Tống Tư lệnh đã chỉ đạo các đơn vị tham gia tiếp quản tích cực triển khai công tác địch vận. Các đơn vị thực hiện nhiệm vụ này đã tập trung thực hiện tốt 4 chính sách lớn của Chính phủ đối với ngụy quân, ngụy quyền¹²; vận dụng nhiều hình thức, phương pháp tuyên truyền, vận động, kêu gọi binh lính bỏ hàng ngũ trở về với gia đình, quê hương làm ăn, sinh sống. Từ ngày 20/7 đến ngày 10/10/1954, ở Hà Nội đã tiếp nhận hơn một vạn sĩ quan, binh lính địch ra hàng, đồng thời vận động, làm tan rã trên 1.200 sĩ quan, binh lính địch bỏ ngũ, thu 351 súng các loại, 35 tấn đạn, 12 tấn dụng cụ máy móc, 8 tấn thuốc nổ, 58 xe các loại, 4 tàu thủy loại nhỏ, 1 tàu cuốc, 8 xà lan, 8 máy vô tuyến, 20 điện thoại¹³,...

Trong phiên họp từ ngày 17/9 đến ngày 26/9/1954, đại diện Chính phủ Việt Nam Dân chú Cộng hòa và đại diện của Pháp đã đi đến thỏa thuận những vấn đề về thời hạn, khu vực rút quân của quân viễn chinh Pháp và chuyển giao cho Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tiếp quản từng khu vực ở thành phố Hà Nội. Ngày 29/9/1954, bản thỏa thuận giữa Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Pháp được ký kết. Phía Pháp đồng ý cho ta thành lập hai tiểu ban: Tiểu ban Trật tự quân sự và Tiểu ban Tiếp quản hành chính sẽ vào trước để nắm tình hình, bảo đảm an toàn khi tiếp quản. Ngày 30/9/1954, hai bên tiếp tục ký thỏa thuận chuyển giao về quân sự, trật tự. Nội thành Hà Nội được chia thành 2 phân khu, mỗi phân khu chia thành 6 khoảnh và quy định giờ quân đội Pháp rút đi và ta tiếp quản các khoảnh đó.

Thi hành thỏa thuận đã ký kết, ngày 5/10/1954, đội trật tự gồm 158 cán bộ, chiến sĩ của ta vào Hà Nội làm công tác chuẩn bị để nhận bàn giao các cơ quan, công sở, các đồn cảnh sát của Pháp và ngụy quyền. Cùng ngày, 214 cán bộ, chiến sĩ Tiểu đoàn Bình Ca (Tiểu đoàn 18, Trung đoàn Thủ đô) được lệnh của Bộ Tông Tư lệnh vào trước để chuẩn bị tiếp nhận các công sở, xí nghiệp, doanh trại và cùng canh gác với binh lính Pháp tại 35 vị trí. Mặc dù, các sĩ quan và nhân viên Pháp được cử ra làm việc với ta đã tỏ ra thiếu thiện chí và không hợp tác tự nguyện, cố ý gây khó khăn, cản trở việc tiếp nhận, nhưng nhờ có sự giúp đỡ của tự vệ, công nhân viên chức và nhân dân thành phố Hà Nội, hầu hết các nơi trong thành phố, quân Pháp buộc phải hoàn tất việc chuẩn bị biên bản bàn giao và các phụ lục kèm theo như đã thỏa thuận. 8 giờ sáng 6/10/1954, quân Pháp bắt đâu rút khỏi quận lỵ Văn Điển, quân ta tiếp quản và giải phóng quận lỵ đầu tiên ở ngoại thành Hà Nội. Cùng ngày, quân Pháp rút khỏi thị xã Hà Đông; ở phía bắc, quân Pháp rút đến vị trí cách tả ngạn sông Đuống 4km.

Về phía ta, thực hiện chỉ đạo của Tổng Quân ủy và Bộ Tổng Tư lệnh, ngày 7/10/1954, trên các hướng, các đơn vị chủ lực của Quân đội nhân dân Việt Nam tiên dần vào thành phố. Sáng 8/10/1954, Trung đoàn 57, Đại đoàn 304 với sự giúp đỡ của tự vệ đã hành quân vào chiếm lĩnh từ Đê La Thành, Nhật Tân, cẩu Giấy đến Ngã Tư Sở, Bạch Mai, Vĩnh Tuy. Cuối ngày, một số đơn vị bộ đội ta được giao nhiệm vụ tiếp quản Thủ đô Hà Nội đã có mặt ở vị trí tập kết. Các đội tự vệ cũng được chuẩn bị sẵn sàng làm nhiệm vụ dẫn đường cho từng cánh quân trên các hướng.

Trong khí thế chiến thắng tưng bừng chuẩn bị cho niềm vui ngày giải phóng, nhăm kịp thời động viên các lực lượng vào tiếp quản Thủ đô, ngày 09/10/1954, Đại tướng Võ Nguyên Giáp - Tổng Tư lệnh Quân đội nhân dân Việt Nam ra Mệnh lệnh gửi các đơn vị tiếp quản Thủ đô: “Nhiệm vụ tiếp quản rất nặng nề nhưng cũng rất vẻ vang, do đó phải đoàn kết giữa các lực lượng để giữ gìn trật tự an ninh Thủ đô. Phải nêu cao kỷ luật, triệt để chấp hành 8 chính sách và 10 điều kỷ luật của Chính phủ, bảo vệ, tôn trọng và giúp đỡ nhân dân, luôn nâng cao cảnh giác sẵn sàng đập tan mọi âm mưu khiêu khích của bọn phá hoại”¹⁴.

Nhiệm vụ tiếp quản rất nặng nề nhưng cũng rất vẻ vang, do đó phải đoàn kết giữa các lực lượng để giữ gìn trật tự an ninh Thủ đô.

Đại tướng Võ Nguyên Giáp - Tổng Tư lệnh Quân đội nhân dân Việt Nam

Cùng ngày, Ủy ban Quân chính thành phố Hà Nội ra thông báo gửi toàn thể đồng bào, chiến sĩ Thủ đô. Sau khi nêu rõ ý nghĩa chiến thắng to lớn của cuộc kháng chiến, ủy ban Quân chính thành phố kêu gọi: “Anh chị em công nhân hãy ra sức giữ gìn công xưởng;. Giữ vững và nâng cao mức sản xuất. Các viên chức đã làm việc cho chính quyền Pháp và Bảo Đại hãy đến công sở để tiếp tục làm việc. Học sinh, sinh viên hãy đến trường để tiếp tục học. Anh chị em trí thức hãy đem hết tài năng góp phần xây dựng nước nhà. Anh chị em tiểu thương, tiểu chủ hãy yên ổn làm ăn, phát triển kinh doanh, buôn bán. Các nhà công thương nghiệp hãy ra sức phục hồi sản xuất, mở mang công thương nghiệp. Các sĩ quan, binh lính của chính quyên Pháp và Bảo Đại hãy ra ghi tên. Nông dân ngoại thành hãy hăng hái trồng trọt, chăn nuôi. Tính mạng, tài sản của tất cả ngoại kiều đều được bảo hộ”¹⁵.

Sáng ngày 10/10/1954, ủy ban Quân chính Hà Nội và các đơn vị Quân đội gồm có bộ binh, pháo binh, pháo cao xạ chia làm nhiều cánh lớn mở cuộc hành quân lịch sử tiến vào Hà Nội. Hướng Tây Bắc theo đường 1A, Trung đoàn Thủ đô cùng đoàn cán bộ Thủ đô từ Quần Ngựa theo Kim Mã, tiến qua các phố Hàng Đay, Hàng Bông, Hàng Gai đến Hàng Ngang, Hàng Đào rồi tiến vào thành Hà Nội qua các đường Phan Đình Phùng, Cửa Bắc. Hướng Đông Nam theo đường số 1A, Trung đoàn 36 và Trung đoàn 88 từ Việt Nam Học xá tiến qua Bạch Mai, phố Huế, chợ Hôm đến hồ Hoàn Kiếm, tập kết ở khu vực Đồn Thủy và Đấu Xảo. Hướng Tây Nam, đoàn chỉ huy tiếp quản gồm đồng chí Chủ tịch, Phó Chủ tịch ủy ban quân chính thành phố cùng Bộ Tư lệnh Đại đoàn 308 từ Bạch Mai qua ngã tư Vọng, chia thành hai cánh: Cánh thứ nhất, theo đường cầu Đổ sang ngã tư Trung Hiền đến Ô Cầu Den, phố Huế, Hàng Bài rồi hội quân với các cánh quân Tây Bắc, Đông Nam ở Bờ Hồ; Cánh thứ hai, theo đường Nhà thương Rôbanh lên Ô Đồng Lâm (Kim Liên) đến Hàng Lọng (đường Nam Bộ) hợp quân với cánh quân từ cầu Giấy vào Cửa Nam rồi tiến theo đường Hàng Bông, Hàng Gai họp quân ở Bờ Hồ. Bộ Tư lệnh Đại đoàn 350 cùng hai Trung đoàn 254 và 53 hành quân từ Giáp Bát qua ngã tư Vọng vào sân bay Bạch Mai rồi triển khai làm nhiệm vụ bảo vệ thành phố¹⁶.

Người dân Hà Nội rạo rực trong niềm vui hân hoan giải phóng. Hàng vạn người dân đổ ra các đường phố đón chào đoàn quân giải phóng. Cờ đỏ sao vàng được kéo lên đỉnh Cột cờ Hà Nội. Đúng 15 giờ ngày 10/10/1954, buổi lễ bắt đầu, đoàn quân nhạc cử Quốc ca; còi Nhà hát thành phố rú một hồi dài. Đồng chí Vương Thừa Vũ - Chủ tịch ủy ban quân chính thành phố đọc Lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi đồng bào Thủ đô nhân ngày giải phóng.

Dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của Trung ương Đảng, Tổng Quân ủy và Bộ Tổng Tư lệnh, công tác tiếp quản giải phóng Thủ đô Hà Nội được tiến hành nhanh, gọn, an toàn. Các doanh trại của quân đội Pháp, 129 công sở, xí nghiệp, bệnh viện, trường học được thu hồi nguyên vẹn. Sinh hoạt của nhân dân nhanh chóng được ổn định, trật tự trị an được đảm bảo; thông tin liên lạc và các hoạt động công cộng được giữ vững; 12.346 sĩ quan ngụy đã ghi tên ra trình diện¹⁷.

Công tác tiếp quản, giải phóng Thủ đô Hà Nội là một trong những sự kiện lịch sử trọng đại. Trong quá trình đó, Tổng Quân úy, Bộ Tổng Tư lệnh quán triệt chủ trương của Trung ương Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh, lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện nhiệm vụ thành công tốt đẹp. Việc tiếp quản và giải phóng Thủ đô thắng lợi không những đã tạo ra không khí tin tưởng phấn khởi cho người dân Hà Nội mà còn với nhân dân cả nước và kiều bào ta ở nước ngoài. Tồng Quân ủy, Bộ Tổng Tư lệnh chỉ đạo chuẩn bị, tiếp quản, giải phóng Thủ đô Hà Nội là một trong những thành công nổi bật đầu tiên của Quân đội nhân dân Việt Nam sau khi Chiến dịch Điện Biên Phủ giành được thắng lợi. Quán triệt chủ trương của Trung ương Đảng, nắm chắc âm mưu của kẻ thù, lập kế hoạch chặt chẽ, chỉ đạo sâu sát là yếu tố để phát huy vai trò lãnh đạo, chỉ đạo của Tổng Quân ủy, Bộ Tổng Tư lệnh đối với nhiệm vụ tiếp quản Thủ đô, buộc đối phương phải chấp hành những nội dung đã được ký kết ở Hội nghị Giơnevơ, bảo đảm cho công tác tiếp quản Thủ đô được thành công trọn vẹn.

Có thể khẳng định, thành công của Tổng Quân ủy, Bộ Tổng Tư lệnh trong chỉ đạo chuẩn bị và tiếp quản, giải phóng Thủ đô đã để lại nhiều kinh nghiệm quý trong sự nghiệp xây dựng quân đội, củng cố quốc phòng hiện nay. Trước hết, thường xuyên quán triệt quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng về nhiệm vụ quân sự, quốc phòng, chủ động, kịp thời xử lý tình huống, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Thứ hai, xây dựng nền quốc phòng toàn dân vững mạnh, thế trận quốc phòng toàn dân vững chắc trên từng khu vực (nhất là khu vực bảo vệ đặc biệt), hướng chiến lược nhằm tăng cường sức mạnh quốc phòng, nâng cao khả năng phòng thủ đất nước. Thứ ba, xây dụng Quân đội “tinh, gọn, mạnh”, tiến lên hiện đại, phát huy vai trò lực lượng nòng cốt trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc, sẵn sàng chiến đấu và chiến đấu thắng lợi, không để Tổ quốc bị động, bất ngờ trong mọi tình huống. Thứ tư, đẩy mạnh hội nhập quốc tế, tăng cường đối ngoại quốc phòng, góp phần bảo vệ Tổ quốc “từ sớm, từ xa”,...

Ngày nay, tình hình trong nước, khu vực và thế giới có nhiều diễn biến phức tạp, khó dự đoán, những kinh nghiệm của Tổng Quân ủy, Bộ Tổng Tư lệnh trong quá trình chỉ đạo chuẩn bị và tiếp quản, giải phóng Thủ đô Hà Nội 70 năm trước vẫn còn nguyên giá trị, cần tiếp tục được nghiên cứu, vận dụng sáng tạo trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.