Cách đây 25 năm, trước yêu cầu tăng cường và đổi mới công tác nghiên cứu lý luận chính trị, Bộ Chính trị đã ban hành Quyết định số 06-QĐ/TW ngày 30/10/1996 thành lập Hội đồng Lý luận Trung ương. Kế thừa, phát huy truyền thống và kinh nghiệm của các tổ chức tiền thân là Ban nghiên cứu Lý luận Trung ương, Viện Mác-Lê-nin, Viện Nghiên cứu chủ nghĩa Mác-Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, 25 năm qua, Hội đồng Lý luận Trung ương tiếp tục khẳng định vai trò, vị trí của mình, đạt được nhiều kết quả quan trọng, nổi bật, góp phần vào sự nghiệp đổi mới, xây dựng, phát triển đất nước, bảo vệ Tổ quốc nói chung và sự nghiệp phát triển lý luận của Đảng nói riêng.
Thứ nhất, về nhiệm vụ tư vấn phục vụ sự lãnh đạo, chỉ đạo của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư.
Bám sát chương trình làm việc của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư trong các nhiệm kỳ Đại hội Đảng, nắm bắt, tổng kết những vấn đề lý luận và thực tiễn đặt ra trước yêu cầu phát triển của đất nước, phát huy cao độ trí tuệ của đội ngũ trí thức, khoa học lý luận chính trị trong cả nước, Hội đồng đã chủ động xác định, lựa chọn những vấn đề lý luận chính trị cốt lõi, cấp bách để xây dựng các báo cáo tư vấn, đồng thời thực hiện các nhiệm vụ tư vấn do Bộ Chính trị, Ban Bí thư trực tiếp giao. Nội dung các báo cáo tư vấn ngày càng toàn diện, phong phú, có chất lượng cao, góp phần làm sáng tỏ nhiều vấn đề lý luận chính trị mới, luận giải những bất cập, những điểm nghẽn cản trở sự phát triển, xây dựng và hoàn thiện hệ thống luận cứ khoa học phục vụ Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo, hoạch định, hoàn thiện, phát triển đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước.
Cùng với công tác tư vấn trực tiếp, Hội đồng đã thực hiện tốt chức năng thẩm định các đề án của các địa phương, các ban, ngành ở Trung ương liên quan đến lý luận chính trị trình Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư.
Đặc biệt, cũng như các nhiệm kỳ qua, với vai trò là Cơ quan thường trực Tổ biên tập của Tiểu ban văn kiện trong nhiệm kỳ 2016-2020, Hội đồng Lý luận Trung ương đã trực tiếp tham gia xây dựng, biên tập các Văn kiện trình Đại hội lần thứ XIII của Đảng, trước hết là Báo cáo chính trị và Báo cáo của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII về các văn kiện trình Đại hội XIII.
Thứ hai, về tổ chức hoạt động nghiên cứu lý luận và tổng kết thực tiễn.
Công tác nghiên cứu lý luận và tổng kết thực tiễn là công tác trung tâm, luôn được Hội đồng coi trọng và đẩy mạnh. Hệ thống các chương trình, đề tài nghiên cứu của Hội đồng từng bước được tổ chức khoa học, bài bản, tập trung vào những vấn đề trọng yếu trong quá trình đổi mới, phát triển đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nhiều kết quả nghiên cứu có giá trị lý luận và thực tiễn đã được công bố trên các phương tiện thông tin đại chúng, xuất bản thành sách và làm cơ sở khoa học hình thành các báo cáo kiến nghị trình Bộ Chính trị, Ban Bí thư và gửi các cơ quan lãnh đạo của Đảng và Nhà nước.
Trong những nhiệm kỳ gần đây, Hội đồng được Ban Bí thư cho phép tổ chức xây dựng và trực tiếp chủ trì triển khai Chương trình Nghiên cứu khoa học lý luận chính trị trọng điểm cấp quốc gia (Chương trình KX.04). Đây là chương trình khoa học có ý nghĩa quan trọng phục vụ công tác lãnh đạo, chỉ đạo của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, cung cấp luận cứ cho việc hoạch định đường lối, chủ trương của Đảng, giải quyết những vấn đề mới ở tầm quan điểm, chủ trương, tư duy chiến lược trên các lĩnh vực của đất nước.
Các chương trình, đề tài, đề án, báo cáo chuyên đề do Hội đồng thực hiện đã góp phần đổi mới tư duy lý luận, tư duy phát triển của Đảng, khẳng định và làm rõ những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử của công cuộc đổi mới; góp phần xác định rõ hơn mô hình chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của Việt Nam; làm rõ các mối quan hệ lớn cần nắm vững và giải quyết trong quá trình đổi mới; khẳng định kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là mô hình kinh tế tổng quát của nước ta trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội; phân tích, luận giải về nội dung và bước đi của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, về hoàn thiện đồng bộ thể chế phát triển bền vững, về đổi mới mô hình tăng trưởng gắn với cơ cấu lại nền kinh tế trên nền tảng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, về khu vực kinh tế nhà nước và kinh tế tư nhân; về phát huy dân chủ và quyền làm chủ của nhân dân; về xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam; về đổi mới nội dung, phương thức lãnh đạo của Đảng trong điều kiện một Đảng duy nhất cầm quyền, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế; về xây dựng hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả; về xây dựng đội ngũ cán bộ, nhất là cán bộ cấp chiến lược đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ; về vai trò của văn hóa là nền tảng tinh thần, sức mạnh nội sinh và là nguồn lực, động lực của sự phát triển; về mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội, bảo vệ môi trường; về mô hình an sinh xã hội ở Việt Nam; về nhiệm vụ quốc phòng, an ninh là trọng yếu, thường xuyên; về đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ và xây dựng nền ngoại giao toàn diện, hiện đại dựa trên ba trụ cột: đối ngoại đảng, ngoại giao nhà nước và đối ngoại nhân dân, v.v.
Thứ ba, về nhiệm vụ bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch.
Hội đồng đã chủ động đề xuất, cung cấp những luận cứ lý luận - thực tiễn trực tiếp làm rõ âm mưu, thủ đoạn hoạt động “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch chống phá nền tảng tư tưởng của Đảng, xuyên tạc, phủ nhận các quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước. Hội đồng đã phối hợp chặt chẽ với Ban chỉ đạo 35 Trung ương tổ chức các hoạt động nghiên cứu, xây dựng luận cứ đấu tranh vừa giúp nâng cao nhận thức của cán bộ, đảng viên về nội dung, chiêu thức chống phá của các thế lực thù địch, uốn nắn những nhận thức mơ hồ, lệch lạc; vừa trực tiếp cùng các cơ quan, tổ chức của Đảng tham gia đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch nhất là trên lĩnh vực lý luận.
Hội đồng đã chủ động xây dựng Quy chế trao đổi, đối thoại với những người có ý kiến khác hoặc trái với đường lối, quan điểm của Đảng trình Ban Bí thư (năm 2013). Với Quy chế này, hoạt động tuyên truyền, đấu tranh của Hội đồng vừa mềm dẻo, linh hoạt; vừa cương quyết, thuyết phục có hiệu quả đã giúp phần lớn những người được mời trao đổi, đối thoại có sự thay đổi thái độ, thể hiện tinh thần hợp tác và có những chuyển biến tích cực về nhận thức chính trị.
Thứ tư, về hoạt động hợp tác quốc tế, trao đổi lý luận, khoa học lý luận chính trị.
Với vai trò là cơ quan chủ trì, Hội đồng đã chủ động phối hợp với Ban Đối ngoại Trung ương, Văn phòng Trung ương Đảng và các cơ quan có liên quan tổ chức thành công 42 cuộc hội thảo lý luận giữa Đảng ta với một số đảng cộng sản, đảng cầm quyền trên thế giới, như: Đảng Nhân dân Cách mạng Lào, Đảng Cộng sản Trung Quốc, Đảng Cộng sản Cuba, Đảng Cộng sản Nhật Bản, Đảng Cộng sản Pháp, Đảng Dân chủ xã hội Đức (SDP), v.v. Các cuộc hội thảo, trao đổi lý luận với các đảng bạn đã góp phần củng cố, tăng cường quan hệ hợp tác song phương, góp phần làm cho bạn bè quốc tế hiểu rõ đường lối phát triển, chính sách đối ngoại đúng đắn của Đảng ta, góp phần tăng cường sự ủng hộ của quốc tế với sự nghiệp đổi mới.
Bên cạnh đó, Hội đồng Lý luận Trung ương cũng đã chủ động tiếp xúc, trao đổi thông tin lý luận với một số cơ quan nghiên cứu lý luận nước ngoài, nhiều đoàn đại biểu, các học giả quốc tế, các cơ quan đại diện nước ngoài, tổ chức quốc tế tại Việt Nam, v.v, nhằm tìm hiểu, chia sẻ và tiếp thu kinh nghiệm, nhất là những vấn đề mới trong nghiên cứu lý luận, phục vụ có hiệu quả các mặt công tác của Hội đồng.
Thứ năm, về xây dựng, kiện toàn tổ chức bộ máy, cơ chế hoạt động của Hội đồng, Cơ quan Hội đồng.
Mô hình tổ chức bộ máy và hoạt động của Hội đồng Lý luận Trung ương trong 25 năm qua luôn được chú ý kiện toàn, từng bước phát triển theo hướng tinh gọn, thực chất, nhằm triển khai thực hiện có hiệu quả chức năng, nhiệm vụ được giao. Kể từ nhiệm kỳ thứ hai (2001-2005), Hội đồng được kiện toàn là cơ quan tư vấn trực thuộc Bộ Chính trị và theo đó, tổ chức bộ máy Cơ quan Hội đồng gồm: Ban Thư ký khoa học và Văn phòng Hội đồng, có trụ sở làm việc, có con dấu và ngân sách riêng. Hoạt động của Hội đồng có quy chế làm việc do Ban Bí thư ban hành và luôn được bổ sung, hoàn thiện trong các nhiệm kỳ nhằm tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo trực tiếp và thường xuyên của Bộ Chính trị, Ban Bí thư đối với Hội đồng, nâng cao vai trò, trách nhiệm, quyền hạn của Hội đồng và các thành viên Hội đồng trong thực hiện nhiệm vụ được giao.
Trong quá trình hoạt động, Hội đồng thường xuyên giữ mối liên hệ và trao đổi thông tin với các ban, bộ, ngành ở Trung ương và các địa phương; đồng thời, chủ động ký kết các chương trình phối hợp nghiên cứu với một số cơ quan, địa phương; quy tụ và kết nối các thành viên Hội đồng với các nhà khoa học, nhất là giới nghiên cứu lý luận cả nước tham gia tích cực vào quá trình thực hiện nhiệm vụ.
Những thành tựu đạt được của Hội đồng trong 25 năm qua, trước hết là nhờ có sự lãnh đạo, chỉ đạo trực tiếp, thường xuyên của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, đặc biệt là sự quan tâm sâu sắc, sự chỉ đạo sát sao của đồng chí Tổng Bí thư đối với công tác lý luận của Đảng nói chung và với Hội đồng Lý luận Trung ương nói riêng; sự phối hợp, giúp đỡ có hiệu quả của các ban, bộ, ngành ở Trung ương và các địa phương; sự cộng tác của các cơ quan nghiên cứu khoa học, các học viện, nhà trường và sự tham gia tích cực, có trách nhiệm của các nhà khoa học trong cả nước.
Những thành tựu đạt được đó còn là nhờ những nỗ lực của từng đồng chí thành viên Hội đồng qua các nhiệm kỳ, đặc biệt là sự đoàn kết, trách nhiệm cao, chủ động và sáng tạo của tập thể các đồng chí trong Thường trực Hội đồng, cùng tinh thần lao động cống hiến đáng trân trọng của các thế hệ cán bộ, công chức, thư ký khoa học, cộng tác viên, chuyên gia, người lao động trong Cơ quan Hội đồng.
Qua tổng kết 25 năm hoạt động, Hội đồng Lý luận Trung ương rút ra được một số bài học kinh nghiệm:
1. Kết hợp chặt chẽ giữa nghiên cứu lý luận với tổng kết thực tiễn; kiên định vững vàng trên nền tảng tư tưởng của Đảng; phát huy môi trường dân chủ, đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu lý luận chính trị; bám sát chức năng, nhiệm vụ; xây dựng tổ chức bộ máy hợp lý, tinh gọn và đội ngũ cán bộ chất lượng; chú trọng xây dựng tập thể đoàn kết, thống nhất; thường xuyên đổi mới nội dung, phương thức và lề lối làm việc. Đây là bài học mang tính nguyên tắc xuyên suốt bảo đảm tiến độ, chất lượng và hiệu quả mọi mặt hoạt động của Hội đồng.
2. Sự quan tâm, lãnh đạo, chỉ đạo thường xuyên, kịp thời của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, các đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nước, trước hết là sự quan tâm, chỉ đạo sâu sắc của đồng chí Tổng Bí thư. Đây là nhân tố quan trọng bảo đảm sự thành công các hoạt động của Hội đồng.
3. Phát huy vai trò hạt nhân của Thường trực Hội đồng, vai trò chủ động, tích cực của các tiểu ban chuyên môn và vai trò nòng cốt của các thành viên Hội đồng; xây dựng chương trình, kế hoạch hoạt động bài bản, khoa học và cụ thể; tăng cường hợp tác thường xuyên, chặt chẽ với các ban, bộ, ngành, các địa phương; quy tụ và phát huy năng lực, trí tuệ của các cơ quan nghiên cứu, các nhà khoa học và các nhà hoạt động thực tiễn trong nước, gắn với mở rộng hợp tác quốc tế trong nghiên cứu lý luận và tổng kết thực tiễn; góp phần đào tạo đội ngũ cán bộ nghiên cứu lý luận cho Đảng, Nhà nước. Đây là nhân tố có ý nghĩa quyết định sự thành công và hiệu quả các quá trình tổ chức hoạt động của Hội đồng.
Tình hình quốc tế và đất nước đang thay đổi rất nhanh, liên tục đặt ra những vấn đề lý luận và thực tiễn rất mới, có những vấn đề chưa từng có, nên nhiệm vụ sắp tới của Hội đồng Lý luận Trung ương là rất vinh dự, vẻ vang nhưng cũng hết sức khó khăn, nặng nề. Hội đồng tiếp tục phát huy truyền thống, kinh nghiệm quý báu, kế thừa những thành quả to lớn đã đạt được trong 25 năm qua, bám sát Quyết định của Bộ Chính trị về chức năng, nhiệm vụ của Hội đồng, nội dung các Văn kiện Đại hội XIII của Đảng và nhất là các ý kiến chỉ đạo quan trọng của đồng chí Tổng Bí thư phát biểu tại Hội nghị tổng kết công tác của Hội đồng Lý luận Trung ương nhiệm kỳ 2016-2021 để tiếp tục đổi mới và đột phá trong thực thi nhiệm vụ, không ngừng nỗ lực hoàn thành trọng trách lớn lao của mình.
Trong nhiệm kỳ 2021-2026, Hội đồng Lý luận Trung ương tiếp tục phát huy vai trò là trung tâm quy tụ, tập hợp đội ngũ nghiên cứu lý luận của cả nước, chắt lọc các kết quả nghiên cứu về lý luận chính trị, thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ tư vấn cho Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư về các vấn đề lý luận chính trị; tập trung đi sâu nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn nhằm làm rõ những vấn đề lý luận chính trị đặt ra trong nhiệm kỳ 2021-2026 và những năm tiếp theo trên tinh thần quán triệt sâu sắc Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng.
Một là, tiến hành tổng kết 40 năm thực hiện đường lối đổi mới, 50 năm thống nhất đất nước, cả nước đi lên chủ nghĩa xã hội, góp phần hoàn thiện lý luận về đường lối đổi mới, hệ thống lý luận về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, bổ sung, phát triển nền tảng tư tưởng của Đảng; chuẩn bị tổng kết 40 năm thực hiện Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, mà trọng tâm là 20 năm thực hiện Cương lĩnh (bổ sung, phát triển) năm 2011, hướng tới bổ sung, hoàn thiện và phát triển Cương lĩnh của Đảng vào thời điểm kỷ niệm 100 năm thành lập Đảng, tầm nhìn 100 năm thành lập Nước.
Hai là, bám sát Chương trình làm việc của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư khóa XIII để chủ động tham mưu, xây dựng các báo cáo tư vấn cho Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo, hoạch định, hoàn thiện, phát triển đường lối, chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước, trong ban hành các nghị quyết, chỉ thị, kết luận góp phần cụ thể hóa Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng; tích cực, chủ động tham gia xây dựng dự thảo các văn kiện Đại hội XIV của Đảng; chủ trì, phối hợp với các cơ quan hữu quan xây dựng và tổ chức báo cáo các chuyên đề phục vụ nghiên cứu của Bộ Chính trị, Ban Bí thư khóa XIII.
Ba là, triển khai tổ chức thực hiện và quản lý tốt Chương trình nghiên cứu khoa học lý luận chính trị giai đoạn 2021-2025 (Chương trình KX.04/21-25);
nâng cao hiệu quả phối hợp, hợp tác với một số ban, bộ, ngành, địa phương và tổ chức, đơn vị nghiên cứu khoa học; chắt lọc, tổng hợp kết quả nghiên cứu của các chương trình, đề tài, đề án khác từ các cơ quan nghiên cứu khoa học trong cả nước nhằm nâng cao chất lượng tư vấn, nghiên cứu lý luận và tổng kết thực tiễn của Hội đồng.
Bốn là, tổ chức thẩm định, góp ý kiến đối với những chương trình, đề án, vấn đề mà các ngành, các cấp, các địa phương trình Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư có liên quan đến chức năng và nhiệm vụ của Hội đồng Lý luận Trung ương.
Năm là, tổ chức triển khai kịp thời, hiệu quả công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng; nghiên cứu, đề xuất hệ luận cứ bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, phục vụ đấu tranh và trực tiếp tham gia đấu tranh bác bỏ những quan điểm sai trái, thù địch; trực tiếp tổ chức các cuộc trao đổi, đối thoại với một số cá nhân có ý kiến khác với đường lối, quan điểm của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước.
Sáu là, duy trì và củng cố mối quan hệ với các cơ quan nghiên cứu lý luận của các đảng cộng sản và đảng cầm quyền trên thế giới; tổ chức tốt các hội thảo lý luận, trao đổi lý luận định kỳ với Đảng Nhân dân Cách mạng Lào, Đảng Cộng sản Trung Quốc, Đảng Cộng sản Cuba, Đảng Cộng sản Nhật Bản, Đảng Cộng sản Pháp, Đảng Dân chủ Xã hội Đức (SPD), v.v; tổ chức tốt các đoàn nghiên cứu, khảo sát thực tế ở nước ngoài gắn với những hoạt động, nội dung trọng yếu của Hội đồng và phù hợp với tình hình thực tế.
Bảy là, đổi mới nội dung và phương thức hoạt động của Hội đồng, Cơ quan hội đồng, phát huy trí tuệ và trách nhiệm của từng thành viên Hội đồng; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số và thích ứng an toàn, linh hoạt, kiểm soát có hiệu quả dịch Covid-19 để triển khai các hoạt động của Hội đồng, Cơ quan Hội đồng đúng tiến độ kế hoạch, bảo đảm chất lượng; nâng cao sức hấp dẫn và tác dụng của niên giám khoa học, trang thông tin điện tử, Bản tin Lý luận & Thực tiễn, Thư viện điện tử của Hội đồng.
Trên các chặng đường xây dựng và trưởng thành, Hội đồng Lý luận Trung ương luôn nhận được sự quan tâm, lãnh đạo, chỉ đạo của các đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nước. Hội đồng đã được vinh dự trao tặng Huân chương Độc lập hạng nhất nhân kỷ niệm 20 năm thành lập và Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ nhân tổng kết nhiệm kỳ 2016-2021. Trong Lễ kỷ niệm trang trọng 25 năm thành lập, tập thể Hội đồng Lý luận Trung ương lại thêm phấn khởi, tự hào khi được đón nhận những phần thưởng cao quý dành cho các đồng chí thành viên Thường trực Hội đồng nhiệm kỳ qua. Đây là sự tiếp tục ghi nhận và đánh giá cao của Đảng và Nhà nước đối với sự đóng góp của cá nhân các đồng chí nói riêng và của Hội đồng Lý luận Trung ương nói chung đối với sự nghiệp phát triển lý luận của Đảng.
Với nền tảng vững chắc được xây dựng và phát triển trong 25 năm qua, với niềm vinh dự được gánh vác trọng trách vẻ vang, to lớn, ý thức sâu sắc về vai trò tiên phong, đi trước dẫn đường của công tác lý luận, nhất định Hội đồng Lý luận Trung ương sẽ hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được Đảng, Nhà nước và Nhân dân giao phó, góp phần cùng toàn Đảng, toàn quân và toàn dân ta thực hiện thành công mục tiêu phấn đấu đến giữa thế kỷ, nước ta trở thành nước phát triển, theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
