Cục trưởng Cục Trồng trọt (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) Nguyễn Như Cường cho biết, hiện nay cả nước có khoảng 695 nghìn ha trồng cà-phê, sản lượng hơn 1,7 triệu tấn/năm. Trong đó, khu vực Tây Nguyên là 585 nghìn ha, sản lượng 1.668.000 tấn. Thời gian qua, dịch Covid-19 diễn biến phức tạp, một số nơi thực hiện giãn cách xã hội đã ảnh hưởng trực tiếp đến việc chăm sóc, thâm canh đối với các vườn cà-phê. Hơn nữa, việc thiếu nhân công thu hoạch, sơ chế, vận chuyển khiến niên vụ cà-phê giai đoạn 2021 - 2022 gặp nhiều khó khăn.
Đứt gãy chuỗi sản xuất, chế biến
Hợp tác xã (HTX) nông nghiệp dịch vụ Công Bằng Ea Tu, xã Ea Tu, TP Buôn Ma Thuột (Đắk Lắk) có hơn 60 ha cà-phê với sản lượng thu hoạch và tiêu thụ hằng năm khoảng 200 tấn cà-phê nhân. Mặc dù đang bước vào thu hoạch cà-phê niên vụ 2021-2022 nhưng HTX vẫn còn tồn kho 45 tấn cà-phê nhân. Giám đốc HTX Trần Đình Trọng cho biết: Những năm trước đây, ngoài việc tiêu thụ sản lượng cà-phê của các thành viên, HTX còn thu mua gần 1.000 tấn sản xuất hữu cơ chất lượng cao của đồng bào dân tộc ít người trong xã để bán cho các doanh nghiệp xuất khẩu. Nhưng năm nay, HTX phải ngừng thu mua vì không bán được hàng. Còn các doanh nghiệp cà-phê cũng hạn chế xuất khẩu do cước phí thuê công-ten-nơ, vận chuyển bằng tàu biển đều tăng cao.
Phó Giám đốc Sở Công thương tỉnh Đắk Lắk Huỳnh Ngọc Dương cho biết: Những tháng gần đây, do dịch Covid-19 diễn biến phức tạp trên địa bàn cũng như ở các tỉnh phía nam khiến hoạt động thu mua, chế biến, xuất khẩu cà-phê gặp nhiều khó khăn. Nguyên nhân là do các địa phương siết chặt các biện pháp phòng, chống dịch cho nên ảnh hưởng đến thu gom cà-phê trong dân của các doanh nghiệp. Mặt khác, do thiếu công-ten-nơ, không lấy được lịch tàu để vận chuyển cà-phê khiến các hợp đồng xuất khẩu bị chậm, hàng hóa tồn kho. Thậm chí, nhiều doanh nghiệp bán hàng cà-phê trên sàn giao dịch thương mại điện tử, nhưng không giao được hàng do khó khăn trong vận chuyển. Do đó, trong chín tháng đầu năm 2021, Đắk Lắk chỉ xuất khẩu được 150 nghìn tấn cà-phê nhân, giảm 13,3% so với cùng kỳ năm 2020 và đạt 65,2% kế hoạch năm. Hiện nay, mặt hàng cà-phê ở tỉnh chủ yếu xuất khẩu thô, trong khi các nhà máy chế biến ít cho nên chưa nâng cao được chất lượng và giá trị của ngành hàng chủ lực này.
Chủ tịch Hiệp hội Cà-phê Buôn Ma Thuột Trịnh Đức Minh cho biết: "Bình quân mỗi năm các doanh nghiệp thành viên của hiệp hội xuất khẩu khoảng 200 nghìn tấn cà-phê nhân. Tuy nhiên, năm nay dịch Covid-19 làm cho hoạt động thu mua, xuất khẩu bị ảnh hưởng cho nên chỉ những doanh nghiệp có tiềm lực lớn mới thích ứng và duy trì hoạt động tốt. Còn các doanh nghiệp vừa và nhỏ đều lâm vào hoàn cảnh khó khăn, nguồn hàng cà-phê tồn đọng lớn khiến một số doanh nghiệp nguy cơ phá sản".
Thiếu nhân lực thu hoạch
Hiện nay, tỉnh Đắk Lắk, có 209.700 ha cà-phê, trong đó có khoảng 190 nghìn ha đang trong thời kỳ kinh doanh, với sản lượng năm nay dự kiến đạt 557 nghìn tấn cà-phê nhân. Phó Chi cục trưởng Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Đắk Lắk Nguyễn Khắc Hiển cho biết: "Với khoảng 190 nghìn ha cà-phê đang trong thời kỳ kinh doanh, hằng năm có hàng nghìn lao động theo mùa vụ ngoài tỉnh về Đắk Lắk giúp người dân thu hoạch. Năm nay, do ảnh hưởng của dịch Covid-19, việc đi lại giữa các tỉnh gặp nhiều khó khăn cho nên trên địa bàn thiếu nghiêm trọng nhân công thu hái cà-phê. Gia đình ông Y Nghen Niê, buôn Pốc A, thị trấn Ea Pốk, huyện Cư M’gar (Đắk Lắk) trồng 2,5 ha cà-phê đang trong thời kỳ kinh doanh. Mặc dù, đang bước vào thu hoạch cà-phê niên vụ 2021 - 2022 và giá tăng lên 41 nghìn đồng/kg, cao hơn 10 nghìn đồng so với đầu năm nhưng theo ông Y Nghen Niê, dù giá tăng khoảng 30% vẫn không có lãi do năm nay giá vật tư đầu vào đều tăng cao. Hơn nữa, do ảnh hưởng của dịch Covid-19 cho nên thiếu lao động thu hái cà-phê. "Vào thời điểm này những năm trước đây, rất đông người dân từ các tỉnh miền trung đến Tây Nguyên phụ giúp thu hoạch cà-phê. Còn năm nay, do dịch bệnh không thuê được lao động, người trồng cà-phê chúng tôi chưa biết phải xoay xở thế nào", ông Y Nghen Niê lo lắng nói.
Để giải quyết việc thiếu nguồn nhân công, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tham mưu UBND tỉnh Đắk Lắk chỉ đạo các huyện, thị xã, thành phố xây dựng các phương án cụ thể thu hoạch cà-phê trong điều kiện dịch được kiểm soát hoặc dịch diễn biến phức tạp. Rà soát lại lực lượng lao động tại địa phương để cân đối nguồn lao động vừa bảo đảm thu hoạch vừa phòng, chống dịch, ưu tiên sử dụng lao động tại chỗ theo hình thức đổi công cho nhau. Đồng thời, tận dụng lực lượng lao động từ các tỉnh phía nam trở về địa phương đã hoàn thành thời gian cách ly, xét nghiệm âm tính tham gia thu hoạch cà-phê; phối hợp các tỉnh không xảy ra dịch để cung ứng nguồn lao động cho địa phương. Trong trường hợp thiếu nhân công thì đề xuất UBND tỉnh huy động lực lượng quân đội tham gia thu hoạch cà-phê cho nhân dân...
Về lâu dài, Cục Trồng trọt cho rằng, các địa phương trồng cà-phê cần nghiên cứu và đưa vào sản xuất những giống có năng suất cao, chất lượng tốt, giống đặc sản và có khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu; đẩy mạnh tái canh cà-phê bằng các giống mới với độ đồng đều cao để nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu quả kinh tế; trồng xen các cây trồng như hồ tiêu, bơ, sầu riêng... trong vườn cà-phê để nâng cao hiệu quả sử dụng đất, hiệu quả kinh tế và giảm nguy cơ khi có rủi ro; đẩy mạnh canh tác theo GAP, thu hái cà-phê khi đã chín nhằm bảo đảm năng suất, chất lượng; thực hiện tốt việc liên kết sản xuất, từng bước thúc đẩy sản xuất, chế biến cà-phê đặc sản góp phần nâng cao giá trị; tổ chức quảng bá, đẩy mạnh việc tiêu thụ sản phẩm qua các sàn giao dịch điện tử.
