Nằm ở nơi tiếp giáp giữa cao nguyên Pleiku với cao nguyên Kon Hà Nừng, Vườn quốc gia Kon Ka Kinh là một trong bốn vườn quốc gia của Việt Nam (cùng với Ba Bể, Chư Mom Ray và Hoàng Liên), cũng là một trong số hàng chục vườn của khu vực Đông Nam Á được công nhận là vườn di sản ASEAN. Vườn có diện tích 41.780 ha, với hơn 1.000 loài thực vật, hàng trăm loài động vật, trong đó có nhiều loài quý hiếm, có tên trong Sách Đỏ.
Mới đi vào mép rừng nguyên sinh, chúng tôi choáng ngợp trước những cây đa cổ thụ khổng lồ với vòng gốc cả chục người ôm. Cô bạn kỹ sư lâm nghiệp Vũ Thị Chinh đi cùng cho biết: “Những cây đa này có tuổi đời trên dưới 500 năm”. Bộ rễ kỳ quái của nó làm du khách liên tưởng đến những lâu đài, hang động trong lòng đất.
Chính địa hình đa dạng với những dãy núi cao bị chia cắt đã tạo cho Kon Ka Kinh một khu hệ động thực vật phong phú, với nhiều loài cây phát triển hệ rễ rất mạnh để thích nghi với tầng đất mặt bị bào mòn. Dưới chân những đại lão mộc kỳ vĩ là thảm thực vật thay đổi đủ hình thù, mầu sắc, tùy theo độ cao và mật độ ánh sáng.
Hệ thực vật rừng Kon Ka Kinh rất đa dạng, hội tụ đầy đủ các loài cây thuộc luồng thực vật thuộc khu hệ Bắc Việt Nam, khu hệ Ấn Độ - Myanmar, khu hệ Malaysia - Indonesia, hoặc một số loài cây nằm trong luồng thực vật Vân Nam - Quý Châu và chân núi Himalaya.
Ngoài ra, Vườn còn có khoảng 2.000 ha rừng hỗn giao giữa các loài cây lá rộng và lá kim, gồm các loài cây quý hiếm như pơ mu, trắc, chò đãi, kim giao... Đây là nơi duy nhất ở Việt Nam có kiểu rừng hỗn giao này. Kon Ka Kinh cũng có nhiều loài thực vật đặc hữu và quý hiếm khác được ghi trong Sách Đỏ.
Chúng tôi đã ở vùng lõi rừng. Màn hình của cao độ kế hiện lên chỉ số: 1.200 m.
Thảm thực vật có sự thay đổi, xuất hiện một loài thân thảo khá lạ mắt. Chúng có tên là sơn dương, hay còn gọi là “gió đất núi cao”, thuộc họ Dương Đài. Đây là loại ký sinh trên rễ loài cây khác, thân của nó thoái hóa sang dạng củ, chia thành nhiều thùy hình quả dứa. Loài thực vật này là một nguồn gen quý hiếm và độc đáo, phục vụ cho nghiên cứu khoa học. Chúng được sử dụng trong các bài thuốc dân gian nhằm bổ thận, tráng dương được nhiều người săn lùng.
Nguồn thức ăn dồi dào, hệ sinh thái tự nhiên được bảo vệ khá tốt đã giúp Kon Ka Kinh thu hút và bảo tồn nhiều loài động vật quý. Ngoài các loài thú hoang dã (vốn đang trên đường tuyệt chủng ở nhiều nơi khác) như mèo gấm, báo gấm, báo lửa, hổ... tại đây có các loại mang lớn, mang Vũ Quang, mang Trường Sơn (có tên trong Sách Đỏ của Việt Nam và thế giới).
Đi giữa rừng, thỉnh thoảng, du khách có thể bắt gặp những gia đình vượn đen má hung ngộ nghĩnh. Con đực trưởng thành toàn thân có bộ lông mầu đen với hai má vàng hung, con cái và con non lại mang bộ lông vàng tuyền xinh đẹp. Nếu may mắn, bạn cũng có thể được chiêm ngưỡng những chú voọc chà vá chân xám (một trong những loài linh trưởng đẹp nhất thế giới) kiếm ăn giữa các tán cây.
Ngoài các loài chim đặc hữu như khướu đầu đen, khướu mỏ dài, khướu đầu xám, trèo cây mỏ vàng, gà lôi vằn... thì loài chim được xem là biểu tượng của vườn quốc gia này là khướu Kon Ka Kinh (còn gọi là khướu tai hung). Loài chim quý này được phát hiện lần đầu tiên tại Vườn quốc gia Kon Ka Kinh và cũng mới được biết đến ở châu Á trong vòng 30 năm trở lại đây.
Trong lúc đang ngỡ ngàng bởi bao thứ lạ mắt, chúng tôi bắt gặp một nhóm đi rừng khác. Thật bất ngờ khi nhận ra nhiếp ảnh gia người Thụy Điển Daniel Rosengren cùng có mặt trong đội hình các nhà khoa học của Hội Nghiên cứu Động vật học Frankfurt, CHLB Đức. Nhiếp ảnh gia nổi tiếng chuyên chụp ảnh động vật hoang dã này đã lặn lội ở Kon Ka Kinh nhiều ngày để săn hình ảnh về voọc chà vá chân xám - một trong bốn giống của khỉ mũi hếch Pygathrix.
Đây là loài đặc hữu được liệt vào Sách Đỏ của Việt Nam, chỉ phân bố hẹp trên vùng rừng từ Quảng Nam đến Gia Lai, ngoài ra không còn hiện diện ở khu vực nào khác trên thế giới. Ước tính các cá thể voọc chà vá chân xám sinh sống tại Kon Ka Kinh chiếm khoảng một phần tư số cá thể quý hiếm loại này tại Việt Nam.
Đồng cỏ xavan trong lòng Kon Ka Kinh là điểm tiếp theo mà chúng tôi đặt chân đến. Đây là một kiểu sinh cảnh trên cạn mà thảm thực vật chiếm ưu thế là cỏ và cây bụi. Thế giới cỏ này cũng đầy rẫy những kỳ quan. Bạn sẽ không tin ở mắt mình khi nhìn thấy những bông địa lan xanh biếc, vươn mình giữa đám cỏ hồng rắc sương lấp lánh như kim cương trên ngọn. Nơi này cũng chính là vương quốc của hoàng thảo thủy tiên, loài phong lan rực rỡ, có cánh môi xoắn kiêu kỳ và là một trong những niềm tự hào của Kon Ka Kinh.
Không chỉ độc đáo về đa dạng sinh học, Kon Ka Kinh còn mang một sức hấp dẫn đặc biệt ở hệ thống sông, suối, thác, ghềnh tự nhiên tuyệt đẹp như: thác Đak Pooc, thác Kon Bông, thác 95, suối Tơ Bưng… Các thác nước có nhiều bậc là hình ảnh thu nhỏ của “cao nguyên xếp tầng” đại diện cho địa mạo khu vực Tây Nguyên, hình thành trong giai đoạn tân kiến tạo của Trái đất. Các nhà địa chất cho rằng, ở phương diện địa mạo, những vết lộ địa chất với cấu tạo đặc biệt của đá hay những cấu trúc lạ mắt của thiên nhiên vùng đất này, đều xứng đáng được xếp vào hàng di sản.
Tối 15/9 (giờ Việt Nam), trong khuôn khổ cuộc họp của Hội đồng Điều phối quốc tế Chương trình Con người và sinh quyển (CIC-MAB) diễn ra từ ngày 13 đến 17/9 tại Nigeria, hai khu dự trữ sinh quyển của Việt Nam là Núi Chúa (tỉnh Ninh Thuận) và Kon Hà Nừng (tỉnh Gia Lai) đã chính thức được công nhận là Khu dự trữ sinh quyển thế giới. Đáng chú ý, hồ sơ của hai khu vực này được thông qua ngay từ vòng đầu tiên xét duyệt. Như vậy, sau sáu năm, Việt Nam đã có thêm hai khu dự trữ sinh quyển mới được ghi danh tầm thế giới.
Khu dự trữ sinh quyển Cao nguyên Kon Hà Nừng trải rộng trên diện tích gần 413.512 ha, bao gồm toàn bộ diện tích Vườn quốc gia Kon Ka Kinh, Khu bảo tồn thiên nhiên Kon Chư Răng và một phần diện tích của năm huyện Đak Đoa, Mang Yang, Kbang, Chư Păh, Đak Pơ và thị xã An Khê. Toàn khu được khoanh vùng thành ba khu chức năng gồm hai vùng lõi là Vườn quốc gia Kon Ka Kinh và Khu Bảo tồn thiên nhiên Kon Chư Răng; vùng đệm và vùng chuyển tiếp.
