Trong hệ thống hợp tác đa bên, doanh nghiệp công nghệ là mắt xích then chốt để biến chủ trương và cơ chế thành năng lực phòng thủ thực tế. Thực tế không có hệ thống nào tuyệt đối an toàn, nhưng nếu được thiết kế đúng từ đầu, khả năng phòng thủ và phục hồi có thể tăng gấp nhiều lần. Nguyên tắc “an toàn từ thiết kế” đặt bảo mật ngay từ khâu xây dựng hạ tầng số, thay vì chạy theo vá lỗi sau khi sự cố xảy ra. Đây là hướng đi quan trọng để giảm thiểu rủi ro, đặc biệt với những ngành trọng yếu như ngân hàng, năng lượng, logistics...

Các doanh nghiệp trong nước có lợi thế như hiểu rõ đặc thù hệ thống, nắm bối cảnh pháp lý và phản ứng nhanh. Nếu được trao quyền chia sẻ dữ liệu và tham gia sâu vào bảo vệ hạ tầng trọng yếu, doanh nghiệp bản địa có thể trở thành “lá chắn tuyến đầu”. Chúng ta cần khẩn trương nghiên cứu, xây dựng cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) để phát triển các mô hình phòng thủ mới, tạo hệ sinh thái an ninh mạng chủ động.

Thực tế cho thấy, khi được trao quyền và tham gia vào “mặt trận” phòng thủ, doanh nghiệp không chỉ là đối tượng được bảo vệ mà còn trở thành lực lượng xung kích, hình thành những liên minh bảo vệ dữ liệu thực chất. Một thí dụ tiêu biểu từ Tập đoàn ABB, dù không phải doanh nghiệp an ninh mạng nhưng ABB đã chủ động tích hợp bảo mật vào nền tảng công nghiệp ABB Ability™ Genix™, ứng dụng AI và IoT để giám sát, bảo vệ tài sản số và hoạt động sản xuất, minh chứng cho cách tiếp cận an toàn từ thiết kế.

Từ đầu năm 2025, Liên minh An toàn thông tin CYSEEX đã tổ chức 6 đợt diễn tập với 11 hệ thống trọng yếu, phát hiện và xử lý 315 lỗ hổng bảo mật. Hơn 14.000 nhân viên tại 4/7 đơn vị thành viên được đào tạo nâng cao năng lực nhận diện và phản ứng trước tấn công mạng.

CYSEEX hiện vận hành nền tảng chia sẻ mối đe dọa (Threat Intelligence) với hơn 100 triệu chỉ báo tấn công (IoCs), giúp rút ngắn 40 - 50% thời gian phát hiện và ứng phó sự cố. Giai đoạn tới, CYSEEX tập trung ứng dụng AI trong phát hiện sớm, phản ứng nhanh và tự động hóa ngăn chặn tấn công, bảo vệ hệ thống của doanh nghiệp, cơ quan nhà nước và người dùng. Mô hình này đang được xem như một phòng tuyến linh hoạt, kết hợp giữa chuyên gia, doanh nghiệp và cơ quan quản lý, thể hiện hướng đi chủ động phòng thủ mà Việt Nam đang thúc đẩy trên quy mô toàn quốc.

Đại diện Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam cho biết mô hình “lá chắn bản địa” sẽ được đánh giá dựa trên bốn nhóm tiêu chí chính:

Kỹ thuật: giảm số lượng sự cố rò rỉ dữ liệu hằng năm; 100% dữ liệu mật, nhạy cảm được mã hóa và lưu trữ tại Việt Nam...

Tổ chức - quản trị: có đội ngũ quản trị dữ liệu chuyên trách, độc lập; thực hiện kiểm toán an toàn thông tin định kỳ bởi bên thứ ba trong nước...

Xã hội - người dân: tăng mức độ tin cậy và chấp nhận của người dân đối với các nền tảng số nội địa có chứng chỉ bảo mật, từ VNeID đến Cổng dịch vụ công và các ứng dụng thanh toán.

Kinh tế - phát triển: mở rộng thị phần giải pháp “Make in Vietnam” ra khu vực và quốc tế, hình thành hệ sinh thái công nghệ nội địa vững mạnh...

Cùng với củng cố năng lực nội sinh và hình thành các mô hình phòng thủ đa tầng trong nước, Việt Nam đang chủ động mở rộng hợp tác quốc tế để gia cố “lá chắn mềm” trên phạm vi toàn cầu.

Giữa tháng 9/2025, Công an tỉnh Cao Bằng triệt phá một đường dây lừa đảo trực tuyến quy mô lớn, bắt giữ 39 đối tượng, thu giữ số tiền chiếm đoạt hàng trăm tỷ đồng. Vụ việc cho thấy quy mô và mức độ liều lĩnh ngày càng tăng của tội phạm mạng, vượt quá khả năng xử lý đơn lẻ của từng địa phương, đòi hỏi sự phối hợp liên ngành, liên quốc gia để điều tra, ngăn chặn hiệu quả.

Song song với hợp tác công - tư và phát triển năng lực nội địa, hợp tác quốc tế đang trở thành trụ cột chiến lược trong củng cố phòng thủ mạng đa lớp. Việt Nam hiện là thành viên tích cực của mạng lưới an ninh mạng toàn cầu, có quan hệ hợp tác chính thức với Tổ chức Cảnh sát Hình sự Quốc tế (INTERPOL) và Hiệp hội Tư lệnh Cảnh sát các nước Đông Nam Á (ASEANAPOL) và các tổ chức quốc tế. Thông qua các cơ chế chia sẻ thông tin và hỗ trợ kỹ thuật, năng lực giám sát, cảnh báo và phản ứng sự cố của Việt Nam được nâng lên rõ rệt.

Các đối tác như Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) và Cơ quan Hợp tác Quốc tế Hàn Quốc (KOICA) đã đồng hành lâu dài với Việt Nam trong đào tạo chuyên gia và chuyển giao công nghệ an ninh mạng. Nhờ đó, nhiều cán bộ an ninh mạng đã được bồi dưỡng chuyên sâu, tạo nền tảng cho việc hình thành các trung tâm giám sát, ứng cứu sự cố (SOC) đạt chuẩn quốc tế. Hợp tác quốc tế vì thế không chỉ giúp Việt Nam tiếp cận chuẩn mực toàn cầu, mà còn trở thành vành đai phòng thủ mở rộng hỗ trợ hệ thống phòng thủ nội địa.

Hiện Bộ Công an cùng các bộ, ngành, viện nghiên cứu và trường đại học đang tập trung triển khai các nhiệm vụ trọng tâm: xây dựng Trung tâm Dữ liệu quốc gia theo chuẩn an ninh quốc tế, đào tạo nhân lực chuyên sâu và thúc đẩy hợp tác công - tư nhằm củng cố niềm tin số và bảo đảm an ninh dữ liệu quốc gia.

Một điểm nhấn đáng chú ý là Mạng lưới Chuyên gia Dữ liệu Toàn cầu (VDEN) ra mắt giữa tháng 10/2025 kết nối trí tuệ Việt trong và ngoài nước để thúc đẩy phát triển nền kinh tế dữ liệu tự chủ. Gần 80 chuyên gia từ Hàn Quốc, Mỹ, Nhật Bản, Canada, Australia… đã cam kết tham gia. Cơ chế hợp tác chặt chẽ giữa VDEN và Trung tâm Dữ liệu quốc gia đang được xây dựng, nhằm tối ưu hóa khai thác dữ liệu, nâng cao năng lực quản trị và bảo đảm an ninh, an toàn thông tin ở mức cao nhất.

Việt Nam cũng mở rộng hợp tác với các tập đoàn công nghệ hàng đầu như Google Cloud, CrowdStrike… để triển khai các mô hình phòng thủ mạng ứng dụng AI, tập trung vào phát hiện sớm, phản ứng nhanh và cảnh báo tức thời. Những liên kết này không chỉ giúp nâng cao năng lực kỹ thuật, mà còn thúc đẩy quá trình làm chủ công nghệ bản địa, từng bước khép kín chuỗi phòng thủ từ thiết kế đến dữ liệu.

Thế trận lòng dân, nền tảng của “lá chắn mềm” quốc gia

Dù công nghệ, thể chế hay cơ chế hợp tác được củng cố đến đâu, nền tảng bền vững nhất của an ninh kinh tế số vẫn nằm ở ý thức, kỹ năng và trách nhiệm của mỗi công dân. Chỉ khi người dân có tri thức và tinh thần cảnh giác, các lớp phòng thủ kỹ thuật và chính sách mới phát huy được sức mạnh tổng hợp.

Vì vậy, tuyên truyền, đào tạo và phổ biến kỹ năng phòng vệ trên không gian mạng phải được coi là tuyến phòng thủ thiết thực nhất, bảo đảm an ninh kinh tế số trong kỷ nguyên dữ liệu và giao tiếp trực tuyến. Thời gian qua, nhiều chương trình giáo dục chuyên sâu do Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (Bộ Công an) và Hiệp hội An ninh mạng quốc gia triển khai đã góp phần lan tỏa tri thức, hình thành “văn hóa an toàn số” trong xã hội.

Song song, báo chí và truyền thông đóng vai trò nòng cốt trong nâng cao nhận thức cộng đồng. Các chuyên mục “Phòng, chống tội phạm công nghệ cao” của Báo Nhân Dân, chương trình “Cảnh giác 247” của Đài Truyền hình Việt Nam cùng các chuyên trang cảnh báo lừa đảo, hướng dẫn bảo vệ dữ liệu cá nhân trên nhiều cơ quan báo chí đã giúp người dân hình thành thói quen tự bảo vệ tài sản số và chia sẻ cảnh báo rủi ro.

Thượng tá Triệu Mạnh Tùng, Phó Cục trưởng Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, Bộ Công an nhấn mạnh: Nhằm tận dụng được các cơ hội của chuyển đổi số mang lại, đồng thời nhận thức đầy đủ các nguy cơ phát sinh, mỗi người dân phải được trang bị đầy đủ kiến thức kỹ năng để làm việc, sinh hoạt, giải trí... trên không gian mạng một cách phù hợp. Việc định danh xác thực đối tượng tương tác tránh bị mạo danh; sàng lọc các thông tin khi tiếp nhận từ các nguồn chưa kiểm chứng; tham gia các cộng đồng phù hợp, có ý thức bảo vệ thông tin, dữ liệu cá nhân của mình và người thân là những nguyên tắc cơ bản cần ghi nhớ.

Từ đầu năm 2025, lực lượng chức năng liên tiếp triệt phá nhiều đường dây lừa đảo công nghệ cao quy mô lớn. Điển hình, tại Nghệ An, Công an tỉnh phối hợp các đơn vị nghiệp vụ bắt gần 100 đối tượng trong mạng lưới lừa đảo xuyên quốc gia, ước chiếm đoạt hơn 2.000 tỷ đồng. Mới đây, tại Lai Châu, lực lượng chức năng phối hợp với phía Campuchia bắt giữ gần 60 nghi phạm trong đường dây lừa đảo trực tuyến, gây thiệt hại khoảng 300 tỷ đồng.

Cùng thời gian này, nhiều đường dây thu gom dữ liệu cá nhân, thuê người đứng tên đăng ký thuê bao và mở tài khoản ngân hàng để cung cấp cho các đối tượng lừa đảo cũng bị bóc gỡ, cho thấy hạ tầng phục vụ lừa đảo đang ngày càng tinh vi, có tổ chức và mang tính công nghiệp.

Xây dựng cộng đồng mạng tích cực, lan tỏa thông tin hữu ích, bảo vệ trẻ em và người yếu thế, chủ động báo cáo vi phạm và phối hợp với cơ quan chức năng… chính là cách cụ thể hóa “thế trận lòng dân - công nghệ”, phát huy sức mạnh toàn dân tộc trong bảo vệ Tổ quốc trên không gian mạng, bảo đảm an ninh mạng và an ninh kinh tế số trong tình hình mới.

Mô hình này được thành lập với sứ mệnh bảo vệ người dân trên không gian mạng, đồng hành cùng cơ quan quản lý và cộng đồng trong cảnh báo, nâng cao nhận thức và phòng tránh rủi ro.

Ông Ngô Minh Hiếu, CEO doanh nghiệp xã hội Chống lừa đảo cho biết, sự phối hợp giữa Hiệp hội An ninh mạng quốc gia và Chống lừa đảo thể hiện tinh thần hợp tác công - tư - cộng đồng, cùng nhau lan tỏa văn hóa an toàn số và hành động thiết thực vì người dân.

Trên nền tảng hợp tác đó, Việt Nam đang bước tiếp vào giai đoạn hoàn thiện khung pháp lý và thể chế quốc tế để bảo vệ không gian mạng, trọng tâm là Công ước Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng được mở ký tại Hà Nội.

Khi “lá chắn mềm” được thiết lập, nhiệm vụ tiếp theo là củng cố những trụ cột về pháp lý và công nghệ bền vững hơn. Việt Nam đang chủ động kiến tạo khung thể chế và làm chủ công nghệ lõi, hướng tới năng lực phòng thủ chủ động, tự cường.

Mời quý độc giả đón đọc Kỳ 5 (kỳ cuối): Kiến tạo nền tảng pháp lý và công nghệ cho chủ quyền số Việt Nam.

Ngày xuất bản: 6/11/2025
Tổ chức thực hiện: Hoàng Đan
Nội dung: Trà My - Quang Huy - Bích Liên – Ngọc Hiếu
Trình bày: Đăng Nguyên - Duy Long
Ảnh: Báo Nhân Dân, NCA, NDA, Cybercrime Magazine...