Sau khi kiện toàn theo mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, các xã, phường đã có chuyển biến rõ nét trong tư duy quản trị và phương thức điều hành. Việc phân cấp, phân quyền sâu rộng đã giúp chính quyền cơ sở phát huy vai trò chủ động, linh hoạt, gần dân hơn, giải quyết hiệu quả các nhiệm vụ phát sinh ngay tại địa bàn, từ ứng phó thiên tai, giải quyết thủ tục hành chính đến triển khai các dự án trọng điểm. Sau 4 tháng vận hành, mô hình này đang khẳng định tính đúng đắn và hiệu quả thiết thực.

Trong những trận lũ lịch sử vừa qua, chính quyền cấp xã ở những địa bàn bị ảnh hưởng bởi thiên tai đã thể hiện rõ vai trò “lá chắn” nơi tuyến đầu, chủ động ứng phó, lo cho dân, bảo vệ an toàn tính mạng và tài sản của nhân dân. Nhờ sự chủ động trong điều hành và được phân quyền sâu rộng, chính quyền cấp xã xử lý tình huống được triển khai nhanh chóng, sát thực tiễn, không phải chờ chỉ đạo từ huyện như trước.

Cuối tháng 7/2025, do ảnh hưởng của hoàn lưu bão số 3, nhiều xã vùng cao của tỉnh Nghệ An (thuộc các huyện Tương Dương, Kỳ Sơn cũ) phải gồng mình chống chọi với trận lũ lớn chưa từng có trong lịch sử. Lưu lượng nước từ thượng nguồn đổ về hồ thủy điện Bản Vẽ lên tới 12.800m³/giây, gấp ba lần trận lũ năm 2018, vốn đã được coi là lịch sử với đỉnh lũ hơn 4.200m³/giây. Trận lũ lần này khiến gần 7.500 ngôi nhà bị cuốn trôi, hư hỏng; hạ tầng giao thông, trường học, công trình công cộng bị tàn phá nặng nề. Tuy nhiên, đáng ghi nhận là thiệt hại về người đã được hạn chế tối đa, nhờ sự chủ động, linh hoạt từ mô hình chính quyền hai cấp tại Nghệ An.

Là địa phương chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, ngay từ chiều 21/7, khi mưa lớn kéo dài, chính quyền xã Nhôn Mai đã huy động toàn bộ cán bộ, công chức tổ chức sơ tán dân ở những chỗ nguy hiểm lên vùng cao.

Là địa phương chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, ngay từ chiều 21/7, khi mưa lớn kéo dài, chính quyền xã Nhôn Mai đã huy động toàn bộ cán bộ, công chức tổ chức sơ tán dân ở những chỗ nguy hiểm lên vùng cao.

Trận lũ quá khủng khiếp. Nếu không chủ động sơ tán kịp thời, thì hậu quả sẽ khôn lường.

 Bí thư Đảng ủy xã Mạc Văn Nguyên cho biết: “Trận lũ quá khủng khiếp. Nếu không chủ động sơ tán kịp thời, thì hậu quả sẽ khôn lường. Tại bản Xói Voi, chúng tôi phải dựng lán tạm trong đêm để người dân tránh lũ”.

Cùng thời điểm, xã Mỹ Lý cũng chịu ảnh hưởng nghiêm trọng khi lũ lớn tràn về từ Lào, khiến 388 nhà dân cùng nhiều công trình bị hư hỏng nặng; nhiều bản làng bị hư hại nặng nề, nhưng rất may không có thiệt hại về người.

Ông Lô Văn Minh, người dân bản Xiềng Tắm, bàng hoàng kể: “23 giờ đêm 22/7, cán bộ xã, công an xã và bộ đội biên phòng đến từng nhà yêu cầu mọi người sơ tán ngay. Nếu chậm trễ, tính mạng người dân bị đe dọa nghiêm trọng”. Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Mỹ Lý, Lương Văn Bảy khẳng định: “Dù lũ đến rất nhanh, nhưng nhờ xã chủ động triển khai phương án, cho nên toàn bộ người dân ở vùng nguy hiểm đã được di dời an toàn”.

Theo Bí thư Đảng ủy xã Tương Dương Lê Văn Lương, mô hình chính quyền hai cấp giúp các xã được phân quyền rõ ràng, không còn bị động chờ huyện chỉ đạo như trước. “Ngay trong đêm khuya 22/7, khi nước lũ lên nhanh, theo sự phân công của lãnh đạo xã, các tổ phụ trách địa bàn đã có mặt ở các điểm “nóng”, huy động toàn bộ lực lượng “trắng” đêm giúp dân. Chỉ trong vài tiếng, hơn 2.200 hộ dân đã được sơ tán, một số trường hợp phải cưỡng chế để bảo đảm an toàn”, Bí thư Đảng ủy xã Tương Dương cho biết.

Xã Lượng Minh nằm ngay dưới chân đập Bản Vẽ, từng bị thiệt hại nặng nề trong trận lũ 2018, lần này cũng ghi nhận sự chuyển biến tích cực. “Nhờ sự chủ động trong điều hành và phân quyền sâu rộng, việc xử lý tình huống được xã triển khai nhanh chóng, sát thực tiễn”, Bí thư Đảng ủy xã Nguyễn Văn Thắng khẳng định.

Cùng với đó, một yếu tố quan trọng giúp giảm thiểu thiệt hại là việc xả nước sớm để chuẩn bị đón lũ từ Nhà máy Thủy điện Bản Vẽ. Nhận định nguy cơ lũ lớn, Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Nghệ An Lê Hồng Vinh đã chỉ đạo xả trước để tạo dung tích phòng lũ. Nhờ đó, dù đỉnh lũ đạt 12.800m³/giây, nhà máy chỉ phải xả 3.285m³/giây đã cắt giảm tới 74% lượng nước xuống hạ du. Tỉnh Nghệ An cũng chỉ đạo các nhà máy thủy điện tuân thủ chặt quy trình vận hành liên hồ, bảo đảm thông tin xả lũ đến người dân kịp thời, minh bạch. Đây là điểm mấu chốt giúp người dân có thời gian chuẩn bị và sơ tán.

Dù phải đối mặt với trận lũ đặc biệt nghiêm trọng hàng trăm năm mới xảy ra một lần, nhưng sự vận hành hiệu quả, sát thực tiễn của mô hình chính quyền 2 cấp đã giúp địa phương ứng phó nhanh, giảm thiểu thiệt hại, nhất là về người.

Chính vì vậy, dù lần này Nghệ An phải hứng chịu trận lũ được đánh giá hàng trăm năm mới xảy ra một lần, gây thiệt hại vật chất khá lớn, ước tính lên đến hơn 3.500 tỷ đồng; nhưng đáng mừng là không có thiệt hại về người, kể cả tại các địa phương bị ảnh hưởng trực tiếp như các xã: Nhôn Mai, Mỹ Lý, Lượng Minh, Tương Dương... Đây là kết quả rất đáng ghi nhận.

Đoàn công tác Trung ương đã trực tiếp xuống địa bàn bị thiệt hại ở Nghệ An để chỉ đạo công tác ứng phó, khắc phục hậu quả đã khẳng định, dù phải đối mặt với trận lũ đặc biệt nghiêm trọng, nhưng sự vận hành hiệu quả, sát thực tiễn của mô hình chính quyền 2 cấp đã giúp địa phương ứng phó nhanh, giảm thiểu thiệt hại, nhất là về người.

Tương tự như ở Nghệ An, trận lũ lịch sử tại tỉnh Thái Nguyên do ảnh hưởng bão số 11 xảy ra vào đầu tháng 10/2025 cho thấy vai trò chủ động ứng phó của chính quyền địa phương 2 cấp tại tỉnh.

Từ đêm 6 đến ngày 7/10, nước lũ tràn qua đê sông Cầu gây ngập sâu toàn bộ 110 tổ dân phố của phường Phan Đình Phùng. Cùng với các lực lượng của tỉnh, Đảng ủy, chính quyền phường đã huy động hàng nghìn dân quân, an ninh tổ dân phố, thanh niên xung kích di dời ngay người dân đến nơi an toàn; tìm mọi biện pháp tiếp cận người dân ở các khu vực bị cô lập; canh gác tại các khu vực bị ngập sâu, cung cấp lương thực, nước uống, nhu yếu phẩm, không để người dân nào bị đói, không có chỗ ở.

Ngay khi lũ rút, chính quyền phường Phan Đình Phùng huy động hàng chục nghìn lượt người gồm các lực lượng tham gia vệ sinh môi trường toàn địa bàn phường. Điều phối bộ đội, công an tiến hành vệ sinh, thu gom bùn đất, rác thải đường phố, trường học, cơ sở y tế; vận động người dân vệ sinh khu vực nơi cư trú; cán bộ y tế phun hóa chất khử trùng các trung tâm thương mại, chợ, trường học… Phường huy động các doanh nghiệp đưa ô-tô, máy xúc vận chuyển gần 3.000 tấn rác, bùn đất; tổ chức tiêm miễn phí vaccine phòng uốn ván cho người dân; thăm hỏi, động viên gia đình có người từ vong, thiệt hại nặng do lũ lụt gây ra.

Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Ủy ban nhân dân phường Phan Đình Phùng Dương Văn Lượng chia sẻ: “Mặc dù tổng giá trị thiệt hại sơ bộ trên địa bàn phường Phan Đình Phùng do lũ lụt bão số 11 gây ra là hơn 4.400 tỷ đồng, nhưng đến nay các hoạt động kinh tế-xã hội trên địa bàn phường dần trở lại bình thường là nhờ có vai trò mang tính quyết định trong lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành, huy động, tổ chức lực lượng ứng phó, khắc phục hậu quả lũ lụt của cấp ủy, chính quyền phường”.  

Việc triển khai mô hình chính quyền địa phương 2 cấp không chỉ là sự sắp xếp tổ chức bộ máy, mà còn mở ra cơ hội để chính quyền cơ sở phát huy vai trò chủ động, linh hoạt trong quản lý, điều hành và phục vụ người dân. Thực tế tại một số địa phương cho thấy, ngay sau khi vận hành mô hình mới, nhiều xã, phường đã bắt tay vào thực hiện các nhiệm vụ mới, nhất là trong lĩnh vực đầu tư, quản lý đất đai... Sự đổi mới này đã nâng cao hiệu quả phục vụ nhân dân, đặc biệt là trong giải quyết một số thủ tục hành chính ngay tại cơ sở.

Xã Ngọc Hồi (Hà Nội) vừa hoàn thành thủ tục cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất cho 7 công dân trên địa bàn.

Có mặt tại trụ sở Ủy ban nhân dân xã từ rất sớm, ông Nguyễn Văn Chử rất vui mừng khi lần đầu được cầm "sổ đỏ" trên tay. Thủ tục được giải quyết ngay tại nơi cư trú. Ông Chử cho biết: “Lần đầu tiên gia đình tôi được cấp 30m² đất tái định cư, cũng là lần đầu tiên được cấp giấy chứng nhận. Thời gian làm rất nhanh. Từ khi có bộ máy chính quyền mới đến nay, chúng tôi thấy rất việc giải quyết các thủ tục hành chính gọn nhẹ, thuận tiện, người dân không phải đi lại nhiều, chúng tôi rất phấn khởi”. 

Với bà Chử Thị Tân ở phường Vĩnh Hưng, niềm vui còn lớn hơn, bởi gia đình bà bắt đầu làm “sổ đỏ” cho mảnh đất này từ năm 2002, tuy nhiên do các quy định của Luật Đất đai có nhiều thay đổi nên chưa làm được. “Đến nay được cầm giấy chứng nhận quyền sử dụng đất trong tay, tôi vô cùng vui mừng. Điều ấn tượng nhất là đồng chí Bí thư Đảng ủy phường đã thực hiện đúng lời hứa cấp “sổ đỏ” cho gia đình chúng tôi trong tháng 8”, bà Tân nói.

Được biết, để làm được “sổ đỏ” cho gia đình bà Chử Thị Tân, cán bộ, công chức phường Vĩnh Hưng rất vất vả trong việc xác minh nguồn gốc đất, tài sản gắn liền với đất... Ngay như việc nghiên cứu, lập biên bản xử lý vi phạm trong lĩnh vực đất đai, phường phải tra cứu hàng chục căn cứ pháp lý; rồi phân tích cho gia đình về nội dung xử lý vi phạm và thực hiện nghĩa vụ nộp thuế với ngân sách nhà nước, như vậy mới bảo đảm đầy đủ các yếu tố, điều kiện để cấp “sổ đỏ” theo đúng quy định của pháp luật.

Trước đó, tại hội nghị đối thoại giữa chính quyền và nhân dân về công tác quản lý đô thị của phường (tổ chức ngày 29/7/2025), Bí thư Đảng ủy phường Vĩnh Hưng Nguyễn Đức Dũng sau khi lắng nghe đã nói rõ: “Tôi thay mặt cấp ủy chính quyền phường Vĩnh Hưng hứa sẽ cấp sổ đỏ cho gia đình bà Tân trong tháng 8/2025”.

Mọi thủ tục giấy tờ đều được thực hiện ngay gần nhà, với sự hướng dẫn trực tiếp của các cán bộ xã; chính quyền trở nên gần gũi và thân thuộc hơn trong mắt người dân.

Kết quả này đến từ ý thức trách nhiệm, tinh thần phục vụ của cán bộ, công chức xã Ngọc Hồi, phường Vĩnh Hưng. Ngay sau khi vận hành, ngoài việc tiếp nhận hồ sơ mới, xã đã rà soát, phối hợp giải quyết dứt điểm những hồ sơ tồn đọng, đẩy nhanh tiến độ cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho người dân. 

Bà Trần Vũ Yến, Trưởng Phòng kinh tế xã Ngọc Hồi cho biết: “Khi trực tiếp giải quyết 14 thủ tục hành chính về đất đai theo mô hình chính quyền 2 cấp tại cơ sở, chúng tôi nhận thấy những chuyển biến rất tích cực, mang lại những lợi ích rất thiết thực cho người dân. Thứ nhất, bà con không phải đi lên tuyến trên, giúp tiết kiệm tối đa về mặt thời gian và chi phí. Thứ hai, mọi thủ tục giấy tờ đều được thực hiện ngay gần nhà, với sự hướng dẫn trực tiếp của các cán bộ xã. Điều này đã góp phần nâng cao hiệu quả giải quyết công việc. Quan trọng hơn nữa là từng bước giúp chúng tôi xóa bỏ khoảng cách, giúp chính quyền trở nên gần gũi và thân thuộc hơn trong mắt người dân”.

Ngay sau khi thành lập xã, phường mới, các tỉnh, thành phố đã quyết định lập các Ban Quản lý dự án đầu tư - hạ tầng trực thuộc Ủy ban nhân dân xã, phường thực hiện bồi thường, hỗ trợ và tái định cư; tạo lập, phát triển, quản lý, khai thác quỹ đất; nhận chuyển nhượng quyền sử dụng đất của các tổ chức, hộ gia đình, cá nhân; thực hiện việc đấu giá quyền sử dụng đất...

Dự án đường sắt tốc độ cao bắc-nam đoạn qua địa bàn tỉnh Ninh Bình dài khoảng 86km, đi qua 21 xã, phường. Khối lượng giải phóng mặt bằng lớn, tổng diện tích cần thu hồi khoảng 612,4ha. Trong đó, diện tích đất ở chiếm 36,47ha, đất nông nghiệp các loại là 513,3ha, đất rừng các loại 11,15ha và các loại đất khác khoảng 51,49ha. Đoạn tuyến qua tỉnh Ninh Bình có 3 nhà ga (ga Ninh Bình, Phủ Lý và Nam Định) và 3 trạm bảo dưỡng (đặt tại xã Bình Sơn, xã Liên Minh và phường Yên Thắng).

Thực hiện chỉ đạo của Chính phủ và các bộ, ngành Trung ương, Ủy ban nhân dân tỉnh Ninh Bình đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, tổ chức các hội nghị triển khai, đồng thời thành lập Ban chỉ đạo giải phóng mặt bằng tuyến đường sắt tốc độ cao tại các địa phương có dự án đi qua. Bí thư Đảng ủy các xã, phường là Trưởng ban chỉ đạo giải phóng mặt bằng, chịu trách nhiệm chính trong công tác lãnh đạo, tổ chức triển khai công việc tại địa phương. Các xã, phường tập trung thống kê, rà soát hiện trạng sử dụng đất, xây dựng phương án giải phóng mặt bằng, xác định vị trí các khu tái định cư phù hợp, bảo đảm điều kiện sinh hoạt và sản xuất cho người dân sau khi bị thu hồi đất.

Tại phường Đồng Văn, tuyến đường sắt tốc độ cao đi qua địa bàn có chiều dài 4,8km, chiều rộng hành lang dự kiến 52m, diện tích phải thu hồi hơn 25ha. Ông Đặng Văn Hồng, Chủ tịch Ủy ban nhân dân phường Đồng Văn cho biết: Phường đã thành lập Ban chỉ đạo giải phóng mặt bằng, tổ chức rà soát, phân loại hiện trạng sử dụng đất và xây dựng kế hoạch chi tiết để triển khai. Trong đó, khu tái định cư diện tích gần 1,2ha do Ủy ban nhân dân phường làm chủ đầu tư đã khởi công trong tháng 8/2025.

Khu này được thiết kế đồng bộ hạ tầng giao thông, cấp thoát nước, điện sinh hoạt, bố trí tái định cư cho 30 hộ dân bị ảnh hưởng bởi dự án. Quá trình thực hiện, Đảng ủy, Ủy ban nhân dân phường Đồng Văn chỉ đạo bộ phận chuyên môn nhanh chóng hoàn tất các thủ tục hồ sơ theo đúng quy định trình cấp có thẩm quyền phê duyệt; đồng thời giải trình, bổ sung làm rõ nội dung ý kiến tham gia đóng góp xây dựng dự án của các sở, ngành. 

Là một trong những hộ dân có đất bị ảnh hưởng bời dự án, ông Đỗ Văn Tính, ở phường Đồng Văn chia sẻ: Nhận được thông tin gia đình tôi cùng một số gia đình trong diện di dời để thi công dự án tuyến đường sắt cao tốc Bắc-Nam, chúng tôi đồng tình cao. Sau khi nhận được thông báo từ chính quyền địa phương về việc di dời đến nơi ở mới, gia đình tôi đã nhất trí và nghiêm chỉnh chấp hành, tạo điều kiện thuận lợi cho nhà nước triển khai dự án. Chúng tôi mong muốn rằng, hạ tầng khu tái định cư sẽ được triển khai đúng tiến độ để người dân sớm được nhận đất về khu tái định cư mới có đầy đủ cơ sở hạ tầng tốt hơn nơi ở cũ để chúng tôi sớm ổn định cuộc sống.

Ở phường Dương Kinh (thành phố Hải Phòng), trong những tháng qua, đồng thời với việc ổn định bộ máy chính quyền sau sắp xếp, phường tập trung triển khai thực hiện nhiệm vụ kiểm kê, lập phương án bồi thường, giải phóng mặt bằng đối với bảy dự án lớn. Trong đó, có Dự án đầu tư xây dựng tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng đoạn qua địa bàn phường và khu tái định phục vụ thực hiện dự án… Tính chung tổng diện tích cần giải phóng mặt bằng phục vụ các dự án phường phải thực hiện là hơn 160ha, liên quan đến 1.752 tổ chức, hộ gia đình, cá nhân với tổng kinh phí bồi thường, hỗ trợ là gần 2.000 tỷ đồng.

Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Hội đồng nhân dân phường Dương Kinh Phùng Văn Thanh cho biết: Công tác giải phóng mặt bằng luôn là vấn đề nhạy cảm, phức tạp, do đó Đảng ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân phường lãnh đạo, chỉ đạo huy động cả hệ thống chính trị vào cuộc, đẩy mạnh công tác tuyên truyền; đồng thời quyết liệt chỉ đạo, phân công nhiệm vụ theo phương châm “rõ việc, rõ người, rõ tiến độ, rõ trách nhiệm”; chủ động nắm tình hình, phản ánh, kịp thời phối hợp các cơ quan liên quan giải quyết những vấn đề phát sinh. Đến hết tháng 9/2025, phường đã chi trả tiền bồi thường, giải phóng mặt bằng cho các hộ dân, tổ chức là hơn 900 tỷ đồng, đạt gần 50% tổng kinh phí bồi thường các dự án được giao trong năm 2025.

Ông Lê Quang Tạo, một người dân ở phường Dương Kinh (Hải Phòng) chia sẻ: Nhận thức được ý nghĩa quan trọng của dự án đường sắt quốc gia Lào Cai-Hà Nội-Hải Phòng, nên để tạo thuận lợi cho việc triển khai dự án đoạn qua địa bàn phường và khu tái định phục vụ thực hiện dự án, gia đình ông đã đồng thuận, tích cực vận động bà con, anh em ủng hộ dự án, chấp thuận chủ trương, chính sách bồi thường, bàn giao diện tích đất của gia đình bị ảnh hưởng cho nhà nước để thi công dự án và mong muốn dự án sớm hoàn thành, phát huy hiệu quả kinh tế-xã hội.

Tuyến đường sắt Lào Cai-Hà Nội-Hải Phòng đoạn qua địa phận thành phố Hà Nội có chiều dài khoảng 37,5km, khối lượng giải phóng mặt bằng khoảng 245,2ha trên địa bàn các xã Tiến Thắng, Quang Minh, Phúc Thịnh, Thư Lâm, Phù Đổng, Thuận An. Hiện các địa phương đang triển khai công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư để có mặt bằng “sạch” bàn giao Chủ đầu tư thực hiện dự án. Trong đó, xã Phù Đổng đã thành lập Ban chỉ đạo giải phóng mặt bằng dự án đầu tư xây dựng tuyến đường sắt Lào Cai- Hà Nội- Hải Phòng, tiến hành rà soát, thống kê sơ bộ khối lượng thu hồi đất, tài sản, số hộ dân bị ảnh hưởng một cách kịp thời, bảo đảm tiến độ.

Bí thư Đảng ủy xã Phù Đổng Đặng Thị Huyền cho biết, dự án có quy mô giải phóng mặt bằng rất lớn, phức tạp. Do đó, xã tập trung xây dựng kế hoạch chi tiết các nhiệm vụ phải thực hiện trong thời gian tới, xác định rõ trách nhiệm từ lãnh đạo chỉ đạo, đơn vị thực hiện, đơn vị phối hợp, tiến độ cụ thể theo từng bước thực hiện. Sơ bộ, tổng mức đầu tư đoạn qua địa bàn xã Phù Đổng khoảng hơn 3.340 tỷ đồng.

Tại xã Đông Anh, Dự án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư thuộc địa phận Hà Nội để thực hiện dự án Đầu tư xây dựng tuyến đường sắt Lào Cai–Hà Nội–Hải Phòng cũng đã được khởi công với tổng diện tích khoảng 6 ha, mức đầu tư hơn 160 tỷ đồng.

Sau bốn tháng vận hành theo mô hình chính quyền địa phương hai cấp, chính quyền cấp xã đã cho thấy sự chuyển mình rõ nét trong tư duy quản trị và hành động thực tiễn. Từ việc ứng phó kịp thời với thiên tai, giải quyết nhanh gọn thủ tục hành chính, đến triển khai hiệu quả công tác giải phóng mặt bằng các dự án trọng điểm, bộ máy chính quyền cơ sở ngày càng chứng minh năng lực, trách nhiệm và tinh thần phục vụ nhân dân. Đây chính là nền tảng quan trọng để xây dựng một nền hành chính gần dân, vì dân, góp phần hiện thực hóa mục tiêu nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước ngay từ cơ sở.

Ngày xuất bản: 31/10/2025
Tổ chức thực hiện: NGỌC THANH-KIỀU HƯƠNG-HỒNG VÂN
Nội dung và ảnh: THÀNH CHÂU-LÊ THẾ BÌNH-ĐÀO PHƯƠNG-
LÊ XUÂN TRƯỜNG-NGUYỄN VĂN TOẢN
Trình bày: NGỌC BÍCH