_TRÀ
HOA VÀNG

Đến thăm công viên Trà hoa vàng tại thung lũng Cổ Ngựa, xã Gia Lâm, huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình vào một buổi chiều đầu đông, hình ảnh đầu tiên thu vào tầm mắt chúng tôi là một anh kỹ sư nông nghiệp đang say sưa nhìn ngắm, đi dọc kiểm tra từng gốc cây nhỏ tại vườn ươm công viên Trà hoa vàng Cúc Phương. Quay ra chào đoàn phóng viên, Thạc sĩ, Kỹ sư nông nghiệp Phạm Tiến Duật mời chúng tôi vào văn phòng trò chuyện. Vừa ngồi xuống bàn, tay anh lấy 1 bông hoa vàng thả vào ấm nước nóng pha trà mời khách: “Trà hoa vàng đấy, tốt lắm, mời các anh chị dùng thử”.

“Các hợp chất của trà hoa vàng có khả năng kiềm chế sự sinh trưởng của các khối u, trong hoa và lá trà hoa vàng có tới 33,8% hoạt chất có tác dụng ức chế, tác động và giảm sự phát triển của tế bào ung thư; giảm hàm lượng cholesterol trong máu; giảm triệu chứng xơ vữa động mạch do máu nhiễm mỡ, điều hòa huyết áp, hạ đường huyết; giảm hàm lượng lipit trong huyết thanh máu; ức chế kết tập của tiểu cầu”, tiếp lời, anh Duật giới thiệu về thứ dược liệu quý mà anh cùng cộng sự đã dành hơn nửa thập kỷ nghiên cứu, bảo tồn nguồn gene và phát triển sản phẩm.

Theo lời kể của anh Duật, trong 1 lần đi công tác miền núi với anh Vũ Văn Tâm, Giám đốc Công ty TNHH Dược liệu Vũ Gia, đoàn ghé qua nhà một thầy lang và được mời uống một loại nước màu vàng nhạt. Khi các anh hỏi thì thầy lang bảo đây là 1 loại trà rừng, rất tốt cho sức khỏe, người dân trong vùng thường dùng và chỉ có khách quý mới pha mời. Tìm hiểu thêm, anh Duật cùng cộng sự mới biết đây là trà hoa vàng, một loài cây rất quý chỉ có ở Việt Nam và Trung Quốc.

Tại Việt Nam, cây trà hoa vàng phân bố nhiều nhất ở các tỉnh phía bắc bao gồm: Tam Đảo (Vĩnh Phúc), Sơn Động (Bắc Giang), Ba Chẽ (Quảng Ninh), Ba Vì (Hà Nội), Cúc Phương (Ninh Bình) với hàng trăm loài, tuy nhiên nhiều loại chưa được đặt tên.

Vốn là các chuyên gia nông nghiệp, với tình yêu và đam mê với nhành hoa, ngọn cỏ, các anh liền “bỏ phố về quê”, bỏ công sức, tiền bạc sưu tầm, nghiên cứu, bảo tồn nguồn gene các loài trà hoa vàng của Việt Nam và một số loài trà quốc tế đồng thời, đầu tư, chế biến các sản phẩm trà hoa vàng.

“Nhớ lại những ngày đầu, năm 2015, khi công ty quyết định về thung lũng Cổ Ngựa nhận đất, các anh em khá bất ngờ khi trước mắt là bãi đất hoang, khô cằn đến mức cỏ còn không lên được. Khu đất nằm trong thung lũng đá vôi khép kín chỉ có 1 đường vào. Những ngày đầu cải tạo, trồng trọt, chăm sóc, quả là quãng thời gian nhiều khó khăn, vất vả. Công ty phải đầu tư từ chiếc máy xúc lật, xe tải ben,… đến hệ thống kênh mương, cải tạo đất. Hơn nữa, ngày đó nguồn phân hữu cơ vi sinh hiếm, cứ tháng 2 lần chúng tôi phải lên trang trại bò ở Hà Nam mua phân về tự ủ, tự cải tạo đất”, anh Duật chia sẻ.

Anh Duật cho biết, động lực để anh Tâm và anh quyết định đầu tư lúc đó gói gọn trong 2 chữ “đam mê”. Người kỹ sư nông nghiệp sau khi biết được giá trị của trà hoa vàng đã quyết tâm bảo tồn, nhân rộng loại dược liệu quý này để lan tỏa những giá trị tốt đẹp, những sản phẩm tốt cho sức khỏe phục vụ xã hội.

Nhận thấy, nguồn nhiều giống cây quý đang có nguy cơ tuyệt chủng, trong khi để phát triển vùng trồng, phát triển sản phẩm thì nguồn gene gốc rất quan trọng, các anh xác định sẽ “cứu” các loài trà hoa vàng, coi công việc bảo tồn nguồn gene là “sứ mệnh” của bản thân đối với loại dược liệu quý quốc gia.

Hơn 6 năm đam mê không ngừng nghỉ, ăn ngủ nơi rừng núi, hiện công viên bảo tồn được 32 giống trà hoa vàng. Các anh đã biến khu thung lũng “đất cằn đá sỏi” thành Công viên Trà hoa vàng với đầy đủ bộ sưu tập về các loại trà hoa vàng quý hiếm trong nước và khu vực.

Với anh, gắn bó với Công viên Trà hoa vàng đơn giản là: “Không thành công thì thành nhân, làm được việc có ích cho đời”.

Song song với công tác bảo tồn, Công ty TNHH Dược liệu Vũ Gia cũng tâm huyết nghiên cứu, đưa ra những sản phẩm trà hoa vàng chất lượng, tốt cho sức khỏe, nhiều sản phẩm đạt chứng nhận OCOP 4 sao. Hiện, công viên có diện tích 27,5ha, trong đó 5ha trồng trà với tổng cộng 32 giống, 6 giống được chọn để sản xuất trà.

Công đoạn ươm nhân, bảo tồn giống được thực hiện trong nhà màn theo công nghệ Nhật Bản, không mối hàn, không bê-tông, thân thiện môi trường. Sau đó, hàng nghìn cây giống được anh Duật đưa từ vườn ươm ra khu đất rộng cả chục ha để trồng với hệ thống ống tưới hiện đại, sử dụng điều khiển từ xa, phun sương, nhỏ giọt, đưa nước đến tận từng gốc cây trà. Đất khu thung lũng Cổ Ngựa khá xấu, chưa nắng đã khô, chưa mưa đã dính, nên tưới tiêu là khâu cần chú trọng, anh Duật cho biết.

Các quy trình chăm sóc đều được tự động hóa và áp dụng công nghệ vi sinh hữu hiệu (EM), tạo ra thế cân bằng trong sinh thái tự nhiên. Quá trình canh tác hoàn toàn không sử dụng hóa chất, phân bón sử dụng phân vi sinh, trồng đậu tương, chuối lấy quả bón cho trà; dùng bèo, cỏ để ủ gốc (che quanh gốc) nhằm làm chậm quá trình phát triển cỏ dại.

Cây trà hợp thổ nhưỡng, khí hậu phát triển tốt, chỉ sau 4 năm đã bắt đầu cho thu hoa. Về hiệu quả kinh tế, sản lượng có thể tăng hằng năm bởi vì hoa và lá có sức sinh trưởng rất nhanh. Khi thu hoạch, công nhân sẽ chia ra hái thủ công, chia ra thu hoạch 2-3 lần, canh đúng thời điểm những bông hoa vẫn còn đang chúm chím nở. Nếu hoa vẫn đang ở dạng nụ non thì quá trình hình thành phấn chưa nhiều, hoạt chất chưa tối ưu. Còn nếu hoa nở rộ thì phấn bị mất 1 phần hoạt chất quý.

Sản phẩm hoa sau khi thu hái sẽ được phân loại sơ bộ, sấy khô, phân thành 4 loại. Những bông hoa đẹp nhất được dùng đóng lọ thương mại, hoa xấu hơn (nở to, chim rỉa mất cánh,…) sử dụng để chiết xuất sản xuất các sản phẩm mỹ phẩm.

Nét đặc biệt của Trà hoa vàng Cúc Phương là ứng dụng công nghệ sấy thăng hoa ở nhiệt độ -40 độ C. Hoa ở thể cấp đông. 1 mẻ sấy trong 48-50 tiếng, thu được 30-50kg hoa tươi. Đây là công nghệ sấy hiện đại trong sản xuất dược liệu, máy sấy là loại máy từng được dùng trong bảo vệ vaccine, bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm, đặc biệt giúp giữ nguyên các hoạt chất quý trong hoa nên dù chi phí đầu tư máy đắt đỏ, nhưng công ty vẫn lựa chọn công nghệ sấy này. Công nghệ phải chuẩn hóa thì mới tạo ra sản phẩm có hàm lượng hoạt chất cao.

"Chúng tôi đã mất rất nhiều thời gian nghiên cứu sấy làm sao để giữ nguyên được hoạt chất và thật may, công nghệ sấy thăng hoa này giúp giải quyết được tất cả những trăn trở đó”, anh Duật chia sẻ.

Nhớ lại thời điểm mẻ hoa áp dụng công nghệ sấy thăng hoa đầu tiên “ra lò”, anh em xúc động lắm bởi sau bao công ươm trồng, chăm bón, nghiên cứu, chế biến thì các anh đã thành công khi “đứa con tinh thần” như ý ra đời. "Cho đến giờ, tôi vẫn lưu lại lọ hoa được sấy từ năm 2018 ấy", anh Duật nhắc lại kỷ niệm.

Hoa sau đó được đưa vào các lọ thủy tinh nhập khẩu từ Italia để bảo quản, bảo đảm giữ được nguyên hoạt chất, không khí không bị lọt vào, với điều kiện không bị ánh sáng chiếu trực tiếp, hoa để được rất lâu.

Sau khi pha nước uống, trà hoa vàng có thể để 3-4 ngày không bị thiu vì trong hoa có chất chống quá trình lên men. Lá trà tươi chứa nhóm hoạt chất ức chế quá trình phát triển triển vi khuẩn nên có thể để được trong tủ mát cả tháng. Dùng trà có 2 nguyên tắc, không tráng hoa, không dùng với đông trùng hạ thảo.

Anh Duật cho biết, các sản phẩm trà hoa vàng thường được dùng làm quà tặng, khách hàng cũng tiêu dùng trực tiếp qua các đại lý, kênh bán hàng trên website công ty. Ngoài ra, công ty còn kết hợp quảng bá, tiêu thụ sản phẩm qua các kênh du lịch như đưa sản phẩm vào khu bán hàng tại phố cổ Hoa Lư…

Trà hoa vàng Cúc Phương bảo đảm chất lượng “6 không”: Không chất bảo quản, không chất tạo màu, không chất tạo hương, không chất kích thích sinh trưởng, không biến đổi gene, không thuốc bảo vệ hóa học, thuốc trừ cỏ, chỉ sử dụng phân bò và đậu tương ủ lên men cùng vi sinh vật hữu hiệu. Với những đặc điểm ưu việt đó, sản phẩm trà hoa vàng của Công ty TNHH Dược liệu Vũ Gia đã được UBND tỉnh Ninh Bình trao quyết định công nhận sản phẩm OCOP 4 sao.

Tham gia chương trình OCOP, công ty nhận được nhiều sự quan tâm, ủng hộ từ cơ quan địa phương. Chủ tịch tỉnh, lãnh đạo tỉnh đi công tác nước ngoài yêu quý, cầm theo trà hoa vàng đi quảng bá, giới thiệu. Đó là sự khích lệ rất lớn đối với doanh nghiệp, anh Duật bày tỏ.

Tuy nhiên, anh cũng trăn trở, mong muốn công tác quản lý hàng hóa, truyền thông được đẩy mạnh để người tiêu dùng được dùng hàng chính hãng, hàng chuẩn, hưởng đúng giá trị của sản phẩm, để trà hoa vàng nói riêng và các dược liệu quý khác nói chung không bị các sản phẩm hàng nhái, hàng giả làm ảnh hưởng tới niềm tin người tiêu dùng.

Bên cạnh đó, cũng như nhiều doanh nghiệp OCOP khác, việc bảo đảm vùng nguyên liệu bền vững vẫn đang là một bài toán khó với Công ty TNHH Dược liệu Vũ Gia.

Dù rất tâm huyết ưu tiên bảo tồn gene gốc để phát triển vùng nguyên liệu nhưng là doanh nghiệp tư nhân nên nguồn lực công ty có giới hạn, trong khi trong nước các tài liệu khoa học, các công trình nghiên cứu bài bản, chuyên sâu từ tuyển chọn giống cho tới hoàn thiện quy trình chăm sóc và đánh giá tác dụng của một số loài trà hoa vàng vẫn chưa đầy đủ. Hiện, trong quá trình phát triển sản phẩm cũng như công tác bảo tồn, công ty vẫn phải sử dụng một số kết quả đánh giá, nghiên cứu của Trung Quốc.

Hiện, Công ty TNHH Dược liệu Vũ Gia đang tiếp tục duy trì, phát triển Công viên trà hoa vàng để vừa sưu tầm, bảo tồn nguồn gene giống cây quý này, đồng thời giúp người dân, nhất là học sinh, sinh viên, những người yêu nông nghiệp có thể tới trải nghiệm, tham quan, tìm hiểu, học tập, nghiên cứu khoa học... Lợi nhuận từ các sản phẩm, cơ bản công ty vẫn dùng phục vụ công tác bảo tồn.

Trong thời gian tới, Công ty sẽ nghiên cứu để làm thêm sản phẩm trà hoa vàng hòa tan, ứng dụng công nghệ cao để chiết xuất các dược chất quý từ trà hoa vàng làm nguyên liệu phục vụ sản xuất mỹ phẩm. Hy vọng trong tương lai gần, trà hoa vàng không những được bảo tồn, mở rộng vùng nguyên liệu mà còn trở thành loại cây trồng giúp người nông dân phát triển kinh tế, góp phần gia tăng giá trị ngành nông nghiệp địa phương.