QUẢN LÝ VÀ SỬ DỤNG QUỸ BẢO HIỂM XÃ HỘI, BẢO HIỂM THẤT NGHIỆP THEO LUẬT ĐỊNH
Quỹ Bảo hiểm xã hội được hình thành để bảo đảm nguồn lực cho việc thực hiện các chính sách như: Hưu trí, tử tuất, ốm đau, thai sản, tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp... Còn Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp nhằm bảo đảm thực hiện chính sách về bảo hiểm thất nghiệp. Qua đó, góp phần quan trọng thực hiện an sinh xã hội, ổn định chính trị - xã hội, đời sống nhân dân, phát triển bền vững đất nước.
Phát huy hiệu quả trong dịch Covid-19
Gần 2 năm qua, dịch Covid-19 diễn biễn phức tạp ở nước ta. Đại dịch ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động sản xuất, kinh doanh của các đơn vị sử dụng lao động và việc làm của người lao động (NLĐ). Các chính sách, chế độ BHXH, bảo hiểm thất nghiệp (BH thất nghiệp) đã thực sự phát huy được hiệu quả, giúp NLĐ ổn định cuộc sống vượt qua khó khăn.
Thực tế cho thấy, người hưởng lương hưu luôn duy trì được cuộc sống ổn định, khi ốm đau có bảo hiểm y tế (BHYT) chi trả hỗ trợ. Trong năm 2020, Quỹ Hưu trí, tử tuất đã chi 165.277 tỷ đồng, tăng 10,34% so với năm 2019. Hiện tổng số người hưởng chế độ hằng tháng là hơn 2,06 triệu người.
Người mất việc làm do đơn vị sử dụng lao động thu hẹp sản xuất, kinh doanh khi đáp ứng đủ điều kiện, được hưởng BH thất nghiệp. Điều này đã giúp NLĐ phần nào vượt qua khó khăn trước mắt. Các chính sách hỗ trợ của Nhà nước đã giúp doanh nghiệp cắt giảm được chi phí. Đồng thời, hỗ trợ đào tạo nâng cao trình độ kỹ năng nghề để đáp ứng với việc thay đổi công nghệ sản xuất thích ứng với điều kiện làm việc mới.
Khoản 1 Điều 3 Luật BHXH số 58/2014/QH13 quy định, BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của NLĐ khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ BHXH.
Còn theo khoản 4 Điều 3 Luật Việc làm số 38/2013/QH13, BH thất nghiệp là chế độ nhằm bù đắp một phần thu nhập của NLĐ khi bị mất việc làm, hỗ trợ NLĐ học nghề, duy trì việc làm, tìm việc làm trên cơ sở đóng vào quỹ BH thất nghiệp.
Pháp luật hiện hành về BHXH cũng quy định việc quản lý và sử dụng quỹ BHXH phải bảo đảm các nguyên tắc về BHXH. Theo đó việc hưởng các chế độ BHXH phải căn cứ trên cơ sở đóng góp vào các quỹ BHXH (bao gồm mức đóng và thời gian đóng) và có sự chia sẻ giữa những người tham gia BHXH. Điều này đồng nghĩa với việc, chỉ những ai thực hiện đóng góp vào quỹ theo luật định thì mới thuộc đối tượng thụ hưởng chế độ từ các quỹ BHXH.
Quỹ BHXH được quản lý tập trung, thống nhất, công khai, minh bạch; được sử dụng đúng mục đích, được hạch toán độc lập theo các quỹ thành phần.
Quỹ BHXH được sử dụng để:
+ Trả các chế độ BHXH cho NLĐ
+ Đóng BHYT cho các đối tượng hưởng các chế độ BHXH theo quy định
+ Chi phí quản lý
+ Trả phí khám giám định mức suy giảm khả năng lao động đối với NLĐ được hưởng chế độ BHXH theo quy định;
+ Đầu tư để bảo toàn và tăng trưởng quỹ theo quy định.
Quỹ BH thất nghiệp được sử dụng như sau:
- Chi trả trợ cấp thất nghiệp;
- Hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ kỹ năng nghề để duy trì việc làm cho người lao động;
- Hỗ trợ học nghề;
- Hỗ trợ tư vấn, giới thiệu việc làm; - Đóng BHYT cho người hưởng trợ cấp thất nghiệp;
- Chi phí quản lý BH thất nghiệp thực hiện theo quy định của Luật BHXH;
- Đầu tư để bảo toàn và tăng trưởng Quỹ.
Vì quyền lợi, niềm tin cho người tham gia
Mọi hoạt động của tổ chức, cá nhân liên quan đến việc quản lý và sử dụng quỹ BHXH, quỹ BHTN đều phải tuân theo quy định của pháp luật. Việc sử dụng quỹ BHXH, quỹ BHTN để chi cho các mục đích ngoài quy định của luật trong bất kỳ hoàn cảnh nào đều phải được sự phê chuẩn của Quốc hội (là cơ quan lập pháp cao nhất và duy nhất có quyền ban hành luật). Trong tình huống cấp bách, phi truyền thống như tình hình dịch Covid-19 hiện nay phải được sự phê chuẩn của Ủy ban Thường vụ Quốc hội.
Ngoài ra, Quốc hội còn thực hiện quyền giám sát tối cao đối với mọi hoạt động điều hành của Chính phủ. Trong đó, có hoạt động quản lý, sử dụng quỹ BHXH, quỹ BH thất nghiệp, bảo đảm quyền lợi, niềm tin cho người tham gia BHXH, BH thất nghiệp nói riêng và chính sách an sinh xã hội nói chung.
Việc tổ chức thực hiện chế độ, chính sách BHXH, BH thất nghiệp, quản lý và sử dụng quỹ BHXH, quỹ BH thất nghiệp được đặt dưới sự giám sát, chỉ đạo chặt chẽ của cơ quan quản lý nhà nước về BHXH, Hội đồng Quản lý BHXH Việt Nam, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và Quốc hội.
Bên cạnh đó, quỹ BHXH và quỹ BH thất nghiệp còn được kiểm toán định kỳ 3 năm một lần. Hằng năm, Quốc hội thực hiện việc giám sát tình hình thực hiện chế độ, chính sách BHXH, BH thất nghiệp và quản lý, sử dụng quỹ để bảo đảm việc quản lý và sử dụng các quỹ đúng luật định.
Thực tế cho thấy, trong bối cảnh ảnh hưởng của dịch Covid-19 hiện nay, quỹ BHXH, quỹ BH thất nghiệp đã kịp thời, hiệu quả trong bảo đảm thu nhập, hỗ trợ thu nhập cho một số lượng lớn NLĐ nghỉ hưu, nghỉ ốm đau, thai sản, bị tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, trợ cấp thất nghiệp khi bị mất việc làm.
Ngoài ra, các quỹ BHXH còn hỗ trợ đơn vị sử dụng lao động tiết giảm kinh phí do giảm mức đóng vào quỹ tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp (TNLĐ-BNN). Quỹ BH thất nghiệp hỗ trợ kinh phí đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ kỹ năng nghề đề duy trì việc làm cho NLĐ.
Quỹ BH thất nghiệp và quỹ TNLĐ-BNN không hoàn toàn mang bản chất là quỹ tài chính ngắn hạn, mà kết dư các quỹ này còn là nguồn lực về tài chính quan trọng của quốc gia để phòng ngừa, hỗ trợ chủ sử dụng lao động và NLĐ trong trường hợp cấp bách, phi truyền thống như tình hình dịch Covid-19 hiện nay khi được Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho phép.
Thực tế cho thấy, quan niệm cho rằng, các quỹ ốm đau - thai sản, TNLĐ-BNN, BH thất nghiệp là quỹ ngắn hạn chỉ mang tính chất tương đối. Bởi trong các chế độ ốm đau, cũng có chế độ ốm đau đối với trường hợp mắc bệnh thuộc danh mục bệnh cần chữa trị dài ngày với thời gian hưởng chế độ của NLĐ có thể kéo dài từ năm này qua năm khác.
Hay quỹ bảo hiểm TNLĐ-BNN có nội dung chi các chế độ TNLĐ-BNN hằng tháng. Có trường hợp thời gian hưởng chế độ hằng tháng còn dài hơn cả thời gian hưởng lương hưu. Tỷ trọng chi chế độ TNLĐ-BNN hằng tháng chiếm hơn 70% tổng số chi quỹ bảo hiểm TNLĐ-BNN hằng năm.
Đối với quỹ BH thất nghiệp, khi thời gian đóng BH thất nghiệp của NLĐ tăng lên, thời gian hưởng trợ cấp thất nghiệp của họ cũng tăng lên. Vì thế, số người hưởng trợ cấp thất nghiệp có thời gian hưởng tối đa cũng ngày một tăng lên.
Bảo đảm cân đối thu - chi
Một trong các mục tiêu quan trọng của quản lý và sử dụng các quỹ BHXH, quỹ BH thất nghiệp là phải bảo đảm cân đối thu - chi để bảo đảm nguồn tài chính chi trả các chế độ BHXH, BH thất nghiệp cho người hưởng và bù đắp một phần lạm phát cho người hưởng các chế độ BHXH thông qua việc thực hiện điều chỉnh lương hưu, trợ cấp BHXH cho người hưởng theo quy định.
Để làm được điều này, ngoài việc chi trả các chế độ cho người hưởng, phần kết dư của quỹ BHXH còn được sử dụng đầu tư để bảo toàn, tăng trưởng quỹ, bảo đảm nguồn kinh phí để chi trả các chế độ như hưu trí, tử tuất, TNLĐ-BNN cho NLĐ trong dài hạn. Nguyên tắc và hình thức đầu tư các quỹ BHXH được pháp luật về BHXH quy định rất cụ thể và hoạt động đầu tư được đặt dưới sự giám sát của các cơ quan quản lý nhà nước về BHXH, Hội đồng quản lý BHXH Việt Nam, Chính phủ và Quốc hội bảo đảm chặt chẽ, minh bạch.
Các quỹ BHXH hiện nay đều đang bảo đảm cân đối thu - chi. Song, với vai trò của quỹ BHXH là bảo đảm an sinh xã hội cho người tham gia theo quy định của Luật BHXH và bảo đảm đúng nguyên tắc đóng - hưởng, có chia sẻ, mục tiêu bảo đảm cân đối quỹ trong dài hạn cho các chế độ hưu trí, tử tuất, TNLĐ-BNN cần được cân nhắc hết sức thận trọng, kỹ càng; đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đang đối mặt với sự thay đổi lớn về đặc điểm của quy mô và cơ cấu dân số, cụ thể là tình trạng già hóa dân số.
Mặc dù quỹ BH thất nghiệp còn kết dư khá lớn và bảo đảm cân đối trong dài hạn, nhưng trong điều kiện đại dịch Covid-19 ảnh hưởng nghiêm trọng và còn diễn biến khó lường, tác động đến toàn bộ hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp, việc làm, thu nhập của NLĐ. Việc sử dụng quỹ BH thất nghiệp để hỗ trợ cho NLĐ và đơn vị sử dụng lao động tham gia BH thất nghiệp khi được Quốc hội cho phép cần được tính toán rất kỹ lưỡng để bảo đảm cân đối quỹ trong dài hạn.
"Điểm tựa" của hàng triệu lao động bị mất việc làm
Thời gian qua, chính sách BH thất nghiệp đã phát huy hiệu quả vai trò của mình trong việc bảo đảm an sinh xã hội, giúp NLĐ ổn định cuộc sống. Đặc biệt, khi dịch Covid-19 diễn biễn phức tạp, hàng triệu lao động bị mất việc, ngừng việc, chính sách BH thất nghiệp đã thực sự trở thành “chỗ dựa” cho NLĐ, giúp họ có nguồn tài chính vượt qua khó khăn, duy trì cuộc sống, vơi bớt những áp lực về kinh tế trong mùa dịch.
Ngoài ra, chính sách BH thất nghiệp cũng giúp NLĐ có cơ hội được hỗ trợ học nghề, chuyển đổi nghề nghiệp. Từ đó, tìm kiếm những cơ hội nghề nghiệp mới, tốt hơn cho bản thân.
Trong năm 2020, nguồn chi quỹ BH thất nghiệp thực hiện là 17.149 tỷ đồng, tăng 35,73% (tương đương 4.514 tỷ đồng) so với năm 2019. Trong đó, người hưởng trợ cấp thất nghiệp là 1.065.969 người (tăng 21,1% so với năm 2019) với số chi là 16.312 tỷ đồng. Bên cạnh đó, khoản chi hỗ trợ học nghề là 72 tỷ đồng. Chi đóng BHYT cho người hưởng trợ cấp thất nghiệp là 765 tỷ đồng.
Có thể nhận thấy, số người nhận chế độ trợ cấp thất nghiệp năm 2020 tăng cao so với các năm trước chủ yếu là do dịch Covid-19 đã tác động lớn đến tình hình sản xuất kinh doanh. Một số doanh nghiệp phải tạm dừng hoạt động, bị giải thể, cắt giảm lao động, NLĐ không có việc làm phải nghỉ việc, tình trạng thất nghiệp và thiếu việc làm tăng lên.
Qua 7 tháng đầu năm 2021, ngành BHXH Việt Nam đã chi trả BH thất nghiệp cho 511.915 người hưởng mới. Cụ thể, có 500.883 người hưởng trợ cấp thất nghiệp. 11.031 người được hỗ trợ học nghề.
Trong bối cảnh dịch Covid-19 diễn biến phức tạp, thực hiện Nghị quyết số 68/NQ-CP ngày 1/7/2021 của Chính phủ và Quyết định số 23/2021/QĐ-TTg ngày 7/7/2021 của Thủ tướng Chính phủ, ngành BHXH đã kiến nghị nhiều giải pháp để NLĐ và người sử dụng lao động trong cả nước được thụ hưởng chính sách hỗ trợ về BHXH, BH thất nghiệp một cách nhanh chóng, thuận lợi nhất.
Như vậy, trong bối cảnh dịch Covid-19 diễn biến phức tạp như hiện nay, chính sách BHXH, BH thất nghiệp càng khẳng định vai trò trụ cột trong việc bảo đảm an sinh xã hội, trợ giúp, hỗ trợ người tham gia vượt qua khó khăn, ổn định cuộc sống.
Một số kết quả cụ khai các chính sách hỗ trợ NLĐ và người sử dụng lao động gặp khó khăn do dịch Covid-19:
- Thông báo điều chỉnh giảm mức đóng 0% vào quỹ bảo hiểm TNLĐ-BNN cho 375 nghìn đơn vị sử dụng lao động, tương ứng 11,238 triệu lao động với số tiền tạm tính được điều chỉnh giảm vào quỹ (từ tháng 7/2021 đến tháng 6/2022) khoảng 4.322 tỷ đồng.
- Tiếp nhận hồ sơ và giải quyết cho 403 đơn vị với 68.568 lao động tạm dừng đóng quỹ hưu trí và tử tuất với số tiền 473,3 tỷ đồng tại 44 tỉnh, thành phố
- Xác nhận danh sách cho 651.429 lao động của 26.595 đơn vị sử dụng lao động để hưởng các chính sách hỗ trợ tại 61 tỉnh, thành phố.
Ngày xuất bản: 6/9/2021
Tổ chức sản xuất: NGỌC THANH
Thực hiện: NHẬT NGÂN, NGUYỄN ĐĂNG, PHAN ANH
Ảnh: TRẦN HẢI VÀ BÁO NHÂN DÂN
Built with Shorthand