Ngoài vòng luật pháp
Trong những ngày giữa tháng 7, lực lượng Thanh tra giao thông tỉnh Thanh Hóa đã phát hiện và bắt giữ gần 20 xe khách không bảo đảm tiêu chuẩn an toàn kỹ thuật, chuyên sử dụng để vận chuyển công nhân tại Khu công nghiệp Hoàng Long.
Những xe khách đều cũ nát, trong đó một số xe đã hết hạn sử dụng, số còn lại không có phù hiệu, không có thiết bị giám sát hành trình, quá hạn đăng kiểm, không niêm yết tên đơn vị vận tải hành khách, không hợp đồng vận tải hành khách,... Một số xe thậm chí bị chủ xe tự ý tháo bớt ghế ngồi, nhằm tăng số lượng vận chuyển. Theo Đội trưởng Thanh tra giao thông số 3 Thanh Hóa Trần Văn Trường, tình trạng xe khách không bảo đảm tiêu chuẩn đưa đón công nhân tại Khu công nghiệp Hoàng Long đã xảy ra từ lâu.
Đầu năm 2015, Thanh tra giao thông đã có văn bản đề nghị các địa phương và cơ quan chức năng phối hợp, xử lý dứt điểm tình trạng các xe không bảo đảm an toàn kỹ thuật chuyên chở công nhân đi làm tại các khu công nghiệp nhưng tình trạng này vẫn không chấm dứt mà ngày càng diễn biến phức tạp hơn. Trong quá trình thực thi nhiệm vụ, lực lượng chức năng thường bị chủ xe chống đối, bất hợp tác.
Trên quốc lộ 45, đoạn qua các huyện Nông Cống, Như Thanh, Như Xuân (Thanh Hóa), nhiều xe mang biển kiểm soát (BKS) của tỉnh Thanh Hóa chở đầy mía, sắn, lâm sản... rầm rập chạy. Ở khu vực dẫn vào Nhà máy Đường Nông Cống, luôn có hàng đoàn xe chở mía cũ kỹ chờ đổ hàng. Một người dân ở thị trấn Nông Cống cho biết: Những chiếc xe chở mía này ngày nào cũng chạy qua đây. Chúng chạy như "hung thần", chẳng nhường ai hết. Người đi đường từ xa trông thấy khôn hồn phải tránh ngay kẻo rước họa vào thân.
Theo số liệu Cục ĐKVN công bố, tại Gia Lai có 65 xe khách, 346 xe tải hết niên hạn sử dụng năm 2014. Tuy nhiên, trên thực tế số lượng xe "quá đát" lưu thông chui lủi trên địa bàn tỉnh còn cao hơn nhiều, phổ biến trên các tuyến quốc lộ 25, 19, một số tuyến liên tỉnh, liên huyện. Trong đợt kiểm tra đột xuất ba ngày vào đầu tháng 3 vừa qua, Cục ĐKVN đã phát hiện 63 xe "quá đát", trong đó có 21 xe không có trong dữ liệu của Cục ĐKVN và vẫn lưu thông trên đường. Một cán bộ của Sở GTVT Gia Lai cho biết: "Theo quy định, những xe hết niên hạn sử dụng, hết hạn kiểm định bị cấm lưu thông trên đường. Còn đối với xe cơ giới chưa được cấp phép của cơ quan đăng kiểm nếu lưu thông trên đường là trái pháp luật".
Nguy cơ tai nạn cao
Tình trạng xe "quá đát" không chỉ ở các địa bàn nông thôn, miền núi, vùng sâu, mà còn tồn tại cả ở những thành phố lớn như Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Cần Thơ, Hải Phòng, mỗi địa phương hàng nghìn xe khách, hàng chục nghìn xe tải,... Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, chỉ đến khi xảy ra tai nạn giao thông, mới phát hiện ra xe "quá đát" vẫn lưu hành, thậm chí còn kinh doanh chở khách và hàng hóa.
Những chiếc "chuồng gà di động" đã được chủ xe tận dụng nhồi nhét học sinh, công nhân. Tại Quảng Ngãi, theo phản ánh của nhiều phụ huynh, một số chủ xe đã cải hoán phương tiện xe khách cũ nát thành xe buýt rồi ký hợp đồng vận chuyển với các trường THCS, THPT trên địa bàn. Trong khi tuần tra, kiểm soát, lực lượng cảnh sát giao thông đã phát hiện một xe khách "quá đát", được tháo bỏ nhiều dãy ghế để nhồi nhét tới gần 100 học sinh, vượt quy định 39 người. Ngày hai lượt, xe này đều chở học sinh từ Trường THPT Đức Phổ 2 về xã Phổ Châu, huyện Đức Phổ và ngược lại. Các lực lượng chức năng ở nhiều địa phương có dấu hiệu buông lỏng quản lý đối với việc kiểm soát xe quá niên hạn. Việc kiểm soát loại phương tiện này không tốt được cho là nguyên nhân gián tiếp gây ra các vụ tai nạn giao thông đau lòng. Các phương tiện hết niên hạn sử dụng, quá hạn kiểm định được cho là "chạy chui" nhưng thực tế hoạt động rất ngang nhiên, công khai, nhất là tại miền núi, vùng sâu, vùng xa, tuyến đường Hồ Chí Minh, Tây Nguyên, ở những nơi mà lực lượng tuần tra còn mỏng, chưa thực hiện thường xuyên; xe hết niên hạn thuộc tỉnh này nhưng lại hoạt động trên địa bàn tỉnh khác, ảnh hưởng đến tình hình trật tự an toàn giao thông.
Để giải quyết tình trạng này, ngăn ngừa nguy cơ gây ra những vụ tai nạn đáng tiếc, các cơ quan đăng kiểm cần thống kê danh sách cụ thể phương tiện hết niên hạn, quá hạn kiểm định theo địa bàn các huyện, thị xã, báo cáo lãnh đạo tỉnh, giám đốc Sở GTVT, công an, trưởng công an các huyện, thị xã để theo dõi. Các đơn vị đăng kiểm xe cơ giới cũng cần xây dựng kế hoạch tập huấn cho các địa bàn cơ sở về cách tra cứu, kiểm soát và nhận biết phương tiện "quá đát", đồng thời, công bố công khai số lượng xe "quá đát" để chủ xe, lái xe chấp hành nghiêm quy định và toàn dân giám sát hoạt động của các đối tượng này. Tăng cường quản lý phương tiện hết niên hạn sử dụng, quá hạn kiểm định, Cục ĐKVN đề xuất một số phương án như: thu hồi biển số và đăng ký xe, tuyên truyền đến người dân không sử dụng xe "quá đát"; xử phạt nặng đối với việc lưu hành xe hết niên hạn.
Chế tài xử phạt với chủ phương tiện sử dụng xe quá hạn đăng kiểm hoặc xe hết niên hạn quá nhẹ, chỉ từ 1 - 5 triệu đồng, không đủ sức răn đe. Ủy ban An toàn giao thông quốc gia kiến nghị đối với xe hết niên hạn, nếu chủ xe vi phạm, cố tình cho lưu hành, ngoài tăng nặng chế tài xử phạt, cần áp dụng bổ sung biện pháp tịch thu phương tiện, bán đấu giá hoặc tiêu hủy.
TS KHUẤT VIỆT HÙNG
Phó Chủ tịch chuyên trách Ủy ban An toàn giao thông quốc gia
Theo quy định, niên hạn sử dụng của xe ô-tô không quá 25 năm đối với xe chở hàng; không quá 20 năm đối với xe chở người; không quá 17 năm đối với xe ô-tô chuyển đổi công năng từ các loại xe khác thành xe ô-tô chở người trước ngày 1-1-2002. Thời điểm tính niên hạn sử dụng của xe ô-tô bắt đầu từ năm sản xuất xe, một số trường hợp đặc biệt khi được Thủ tướng Chính phủ cho phép, niên hạn sử dụng được tính từ năm đăng ký xe ô-tô lần đầu. (Nguồn: Nghị định 95/2009/NĐ-CP ngày 30-10-2009).