Đó là khi dịch bùng phát mạnh, công tác phòng, chống, điều trị vào guồng, tác động lớn lên tâm lý, nhận thức của người dân, góp phần hình thành thái độ, tư thế, hành vi phòng, chống dịch tích cực trong rất nhiều người, gia đình, cộng đồng dân cư. Và suốt thời gian dài, ở rất nhiều nơi, chẳng ai bảo ai, ra khỏi nhà là đeo khẩu trang; rửa tay thường xuyên; liên tục theo dõi thông tin dịch bệnh; việc tiêm phòng được hưởng ứng sôi nổi; nhiều người sẵn sàng nhắc nhở khi thấy người khác có những biểu hiện lơ là với dịch bệnh.
Nhưng khi dịch vãn, độ căng chống chọi chùng xuống, xã hội phải dồn nhiều tâm sức hơn vào phục hồi kinh tế, ổn định đời sống và nỗ lực cho bình thường mới, thì ý thức, thái độ, thói quen phòng ngừa dịch bệnh của không ít người cũng theo đó mà giảm dần. Việc tuân thủ 5K có phần nhãng đi. Việc tiêm phòng cũng… "thong dong". Có khi không chỉ với người dân trong những việc trên, mà cả với cá nhân, đơn vị có chức năng liên quan, cũng trở nên chậm, lơi lỏng, có khi trở nên lúng túng trong những việc tổ chức tiêm phòng; tuyên truyền, vận động người dân đi tiêm; kiểm tra, nhắc nhở, xử lý những trường hợp không tuân thủ quy định phòng dịch.
Thậm chí có những thời điểm người ta phải ngạc nhiên thấy có những hình ảnh ứng phó với dịch từ cực này lại gần như "nhảy" sang cực kia. Đó là chỉ thời gian ngắn sau khi làn sóng dịch thứ tư bị đẩy lùi, thậm chí ngay cả trước đó, vào những quãng thời gian "dễ thở" hơn của các đợt dịch trước, đã lại thấy nhiều người khẩu trang trễ tràng hoặc không đeo, đi lại, ngồi cà-phê, quán xá, liên hoan ở những nơi công cộng, đông người; hoặc những người "hăng hái" đi chơi, đi du lịch "bù", thiếu sự phòng vệ cần thiết cũng như lấp kín lịch trình bằng những cuộc tiếp xúc trong bối cảnh vẫn chưa an toàn. Kèm với đó, là những quan niệm, cách nghĩ tưởng có lý nhưng chính từ đó lại tiềm ẩn nhiều nguy cơ mất an toàn. Rằng không lo làm thì chết đói trước khi chết vì Covid; bị nhiễm, khỏi rồi thì có miễn dịch rồi, ít nhất vài tháng nữa không sợ; riêng mình giữ gìn mà bao người chung quanh họ mặc kệ thì chẳng giải quyết gì; hoặc đến cả mức "buông", quá oải, kệ ra sao cũng được…
Có không ít những nguyên do và tác động khách quan dẫn đến những suy nghĩ, thái độ, hành vi ứng phó hoặc quyết liệt, hoặc coi thường, thiếu trách nhiệm như vừa nêu. Đương nhiên, cả những tác động từ bản tính cố hữu trong con người nếu nhìn từ góc độ dân tộc, văn hóa, tâm lý đám đông. Và đặc biệt, là những cơn bão dịch vừa qua, thật sự là biến động to lớn, dữ dội mà nhiều năm qua, cộng đồng, nhiều gia đình không có dịp đối mặt và bị cuốn vào cấp tập, vất vả đến thế. Cho nên những biểu hiện lơ là, coi thường dịch bệnh đang được nhận ra ở nhiều nơi trong xã hội, cũng có cả sự phức tạp của nó khi còn là kết quả của cả một chuỗi lơ là, cả một quãng thời gian lại chủ quan với bình thường mới.
Điều đó khiến cho các mặt công tác quản lý, giám sát, định hướng, tuyên truyền, vận động, xử lý những sai phạm trong phòng, chống dịch bệnh luôn cần sự linh hoạt, sáng tạo, và đòi hỏi rất kiên trì qua mỗi giai đoạn chống dịch. Điều này, đương nhiên, phải đặt yêu cầu và kỳ vọng rất nhiều vào đội ngũ làm công tác quản lý, điều hành trong các lĩnh vực y tế, quản trị xã hội, trong công tác tiêm phòng, quản lý địa bàn, bảo vệ an ninh trật tự các địa phương… Nếu những lỗ hổng, những bất cập từ đây không được vá ngay, sửa sang ngay, thì nguy cơ lây nhiễm dịch bệnh trở lại sẽ vẫn còn tiềm ẩn, nhất là khi cộng đồng đang phải phòng ngừa nhiều thứ bệnh dịch như hiện nay.