Trước đó, ngày 8/9, trong quá trình thi công dự án tu bổ, tôn tạo di tích chùa Thổ Hà, xã Vân Hà, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang, đơn vị thi công tổ chức dịch chuyển bia đá (tại vị trí sân phía trước tòa Tam bảo) ra vị trí bảo quản, nhằm tạo mặt bằng cho việc nâng cốt nền khuôn viên chùa Thổ Hà.
Để dịch chuyển bia đá, đơn vị thi công đã đào móng chung quanh bia, dùng dây vải buộc vào phần thân bia, sử dụng xe cẩu để nâng (nhằm luồn dây qua phần đế bia để buộc bó toàn bộ bia, trước khi dịch chuyển). Tuy nhiên, khi tiến hành nâng bia lên thì thân bia bị tách rời thành nhiều mảnh.
Sau khi sự việc xảy ra, đơn vị thi công đã tạm dừng việc dịch chuyển bia đá, dùng bạt bó buộc thân và đế bia, bảo quản các mảnh vỡ của bia; đóng cọc, căng dây tạo hành lang bảo vệ; tạo mái che tạm thời.
Hiện, toàn bộ phần mảnh vụn và hai nửa khối bia được đơn vị thi công thu gom lại, che chắn, bảo quản và làm hàng rào bảo vệ nghiêm ngặt.
Ông Trần Minh Hà, Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Giang khẳng định: Việc dịch chuyển bia đá phục vụ cho thi công nâng nền khuôn viên chùa là cần thiết. Tuy nhiên, để xảy ra sự việc trên trước hết trách nhiệm thuộc về đơn vị chủ đầu tư, đơn vị thi công, giám sát công trình đã chủ quan không đánh giá hết thực trạng của bia đá để có giải pháp dịch chuyển phù hợp, an toàn.
Được biết, dự án tôn tạo chùa Thổ Hà được khởi công ngày 19/12/2019, Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng huyện Việt Yên làm chủ đầu tư và giám sát công trình, Công ty cổ phần Bảo tồn di sản văn hóa kiến trúc Việt là đơn vị thi công và có sự giám sát của Ban Giám sát cộng đồng.
Theo báo cáo của UBND huyện Việt Yên, qua kiểm tra dấu vết của bia bị vỡ thấy có màu vàng xám của bụi đất, chứng tỏ bia này đã bị om vỡ cắt ngang bia từ trước khi dịch chuyển.
Ông Nguyễn Văn Thái, Bí thư, kiêm Trưởng Ban Mặt trận khu dân cư thôn Thổ Hà, thành viên Ban Giám sát cộng đồng công trình tu bổ chùa Thổ Hà, khẳng định: “Ở vị trí bia đá ngoài sân chùa hiện nay vốn là gác chuông chùa Thổ Hà cũ. Vào khoảng năm 1949, gác chuông chùa bị đốt để tiêu thổ kháng chiến, chuông chùa được lấy đồng để đúc súng đạn, vì vậy khi đốt gác chuông, tấm bia này nằm ở nền gác chuông cũng bị nung đốt theo, nên có thể tấm bia đã bị om vỡ tứ tung ở bên trong như hiện trạng bây giờ, cộng với việc tấm bia nằm ở sân chùa thấp trũng so với chung quanh, thường xuyên bị ngập lụt vào các mùa mưa lũ hằng năm, làm cho tấm bia bị phong hóa thêm”.
Ông Đỗ Tuấn Khoa, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Bắc Giang,cho biết: Bia đá Hưng Công tại chùa Thổ Hà là hiện vật có giá trị văn hóa, lịch sử cao, việc phục dựng không đơn giản là chắp ghép lại những mảnh vỡ mà cần có sự đánh giá của chuyên gia và đưa ra phương án cụ thể. Đồng thời, cũng cần như lựa chọn đơn vị phục dựng có uy tín, có năng lực chuyên môn cao để có thể phục dựng lại bia đá một cách nguyên bản nhất trên cơ sở những giá trị còn sót lại của tấm bia đá.
Trước đó, ngày 14/9, Cục Di sản Văn hóa (Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch) có công văn gửi Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Giang, yêu cầu trong công tác phục hồi bia đá phải tổ chức lựa chọn đơn vị tư vấn đủ điều kiện, năng lực và kinh nghiệm đề xuất phương án tu bổ, gắn chắp bia bảo đảm khoa học và chất lượng, báo cáo UBND tỉnh Bắc Giang và Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch chấp thuận trước khi thi công; đánh giá tình trạng bia khi tu bổ so với thời điểm trước khi bị vỡ để xác định mức độ ảnh hưởng của vụ việc.
Liên quan đến vụ việc trên, ngày 16/9, UBND huyện Việt Yên đã có công văn yêu cầu Giám đốc Ban Quản lý dự án đầu tư và xây dựng huyện, Giám đốc Công ty cổ phần Bảo tồn di sản văn hóa kiến trúc Việt (đơn vị thi công) và Chủ tịch UBND xã Vân Hà nghiêm túc kiểm điểm, rút kinh nghiệm, làm rõ trách nhiệm của tập thể, cá nhân trong quá trình thi công công trình để xảy ra sự việc nêu trên.
Bia đá Hưng Công tại Chùa Thổ Hà thuộc loại bia tứ diện (kích thước: Trán bia cao 78cm; thân bia cao 115cm, rộng 75cm; đế bia cao 5cm, rộng 93cm), tạo bằng chất liệu đá xanh, niên hiệu Vịnh Trị năm thứ 4 (1679); nội dung bia ghi tên những người công đức và quá trình xây dựng gác chuông chùa Thổ Hà.
