Giá trị to lớn
Từ năm 2009 đến nay, Việt Nam đã có bảy di sản tư liệu được UNESCO ghi danh, gồm ba Di sản Tư liệu thế giới: Mộc bản triều Nguyễn, Châu bản triều Nguyễn, Bia Tiến sĩ Văn Miếu; bốn Di sản Tư liệu Khu vực châu Á-Thái Bình Dương: Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm, Thơ văn trên Kiến trúc Cung đình Huế, Mộc bản trường Phúc Giang và Hành trình đi sứ Trung Hoa.
Di sản tư liệu có vai trò quan trọng trong công tác tuyên truyền văn hóa đọc, nâng cao tinh thần ham học, giáo dục truyền thống lịch sử, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Di sản tư liệu góp phần quan trọng trong xác định và bảo vệ lãnh thổ, lãnh hải của Tổ quốc, nghiên cứu tổ chức, bộ máy của triều đại phong kiến. Tuy nhiên, bên cạnh những thành quả có được thì di sản tư liệu còn là vấn đề mới mẻ.
TS Phan Thanh Hải, Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Thừa Thiên Huế, Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia kiến nghị, cần bổ sung thông tin về di sản tư liệu vào Luật Di sản văn hóa sửa đổi để có thể nhận diện các giá trị và lập danh mục di sản tốt hơn. Nhiều chuyên gia cũng nhấn mạnh, kế hoạch bảo tồn di sản tư liệu phù hợp không chỉ giúp giữ gìn giá trị di sản mà còn đưa di sản đó đến với cộng đồng, nâng cao hình ảnh văn hóa Việt Nam. Di sản tư liệu sau khi được vinh danh cũng trở thành nguồn lực to lớn để khai thác, phát triển kinh tế-xã hội.
Không quản lý tốt sẽ sớm hư hại
Theo PGS, TS Nguyễn Tuấn Cường, Viện Nghiên cứu Hán Nôm, nguồn di sản tư liệu dù phong phú đến mức nào mà không được quản lý tốt thì sẽ sớm dẫn đến hư hại, mất mát. "Không ít bia đá đang phơi mình dưới phong sương, nhiều kho mộc bản còn chưa được bảo quản tốt, nguồn thư tịch cổ chưa được đầu tư đúng mức sẽ dẫn đến hư hại, đó là còn chưa kể đến sự thất thoát thư tịch cổ Việt Nam ra nước ngoài. Bên cạnh đó, nhiều chủ nhân các kho tư liệu hiện nay còn chưa ý thức hết được trách nhiệm của mình đối với các khối tư liệu mà mình sở hữu…", ông nhấn mạnh.
Thực trạng dễ bị mất mát những tư liệu quý hiếm cũng sớm được nhìn nhận tại một số địa phương sở hữu những tài sản vô giá này. Đơn cử tại Huế, đứng trước thực trạng một số tài liệu Hán-Nôm bị thất lạc, hư hại do chiến tranh, thiên tai, bị mối mọt hủy hoại, UBND tỉnh Thừa Thiên Huế đã có Kế hoạch "Sưu tầm, số hóa, bảo quản, phục chế và phát huy giá trị tài liệu Hán-Nôm trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế giai đoạn 2019-2024". Nhiều giải pháp quan trọng khác cũng được địa phương này nỗ lực triển khai.
Dự thảo Thông tư Quy định về kiểm kê và lập hồ sơ khoa học di sản tư liệu để ghi danh vào Danh mục quốc gia về Di sản tư liệu, bởi thế, được giới chuyên gia di sản đặc biệt quan tâm. Theo dự thảo, Di sản tư liệu là tài sản trí tuệ đối với một cộng đồng, một nền văn hóa, một quốc gia, khu vực hoặc thế giới; được lưu lại có chủ đích trên một vật mang tin có thể bảo quản và di chuyển/chia sẻ được; có giá trị về lịch sử, văn hóa, khoa học và các lĩnh vực khác; được cơ quan, tổ chức hay cá nhân lưu giữ, bảo vệ và phát huy giá trị. Danh mục quốc gia về Di sản tư liệu là danh sách các di sản tư liệu có giá trị tiêu biểu của quốc gia về lịch sử, văn hóa, khoa học, kinh tế, chính trị và các lĩnh vực khác của xã hội.
Đối tượng kiểm kê là di sản tư liệu đang tồn tại, gồm các loại hình: Tài liệu văn bản; Tài liệu phi văn bản; Tài liệu số; Bản sao hợp pháp (đối với tài liệu gốc có giá trị đã biến mất vĩnh viễn). Đặc biệt, dự thảo Thông tư nhấn mạnh: ưu tiên kiểm kê di sản tư liệu đang bị hủy hoại và có nguy cơ biến mất vĩnh viễn.
Ủng hộ việc xây dựng và ban hành Thông tư, nhiều chuyên gia nhấn mạnh, việc hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, tạo hành lang pháp lý đối với việc quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản tư liệu là vô cùng cấp thiết trong giai đoạn hiện nay. Theo TS Vũ Thị Minh Hương (Phó Chủ tịch Ủy ban Chương trình Ký ức thế giới khu vực châu Á-Thái Bình Dương), cần triển khai xây dựng và tổ chức thực hiện một số dự án, đề án mang tính tổng thể, chiến lược, khoa học liên quan đến công tác bảo vệ và phát huy giá trị di sản tư liệu, đặc biệt đối với các di sản tư liệu đã được UNESCO ghi danh. Trong đó, việc thực hiện các biện pháp kỹ thuật nhằm kéo dài tuổi thọ của tài liệu lưu trữ có nguy cơ hư hỏng cần sớm được quan tâm. Nếu không kịp thời, nhiều di sản tư liệu vô giá sẽ nhanh chóng hư hại, thậm chí biến mất.
