Công cuộc khai hoang vỡ đất tại vùng cực Tây Tổ quốc khi ấy còn được ví như “luồng gió mới” thổi vào làm thay đổi tư duy của đồng bào các dân tộc tỉnh Điện Biên, Lai Châu về thói quen canh tác còn lạc hậu và dần tham gia vào phong trào hợp tác hóa nông nghiệp.

Sau 70 năm, ngoài những nhân chứng còn sót lại, đợt kiến thiết kỳ vĩ ngày nào vẫn còn để lại cho Điện Biên những địa danh không nơi đâu có được: Những thôn làng mang tên… đại đội.

Trong trí nhớ đã dần mờ nhòe, cụ Chứa lẩm nhẩm: Ở phía bắc thành phố Điện Biên Phủ ngày nay là C13, C7, C1.

Phía đông thành phố, vị trí Trường Chính trị tỉnh Điện Biên ngày nay là C8. Bên sông Nậm Rốm là C12, C11, C10, C6, C5 và Trung đoàn Bộ ở bản Bom La, xã Thanh Xương, huyện Điện Biên. Xung quanh lòng chảo Điện Biên có C7, C4 nay thuộc xã Thanh Hưng…

Cựu chiến binh mặt trận Điện Biên Trần Quang Hữu cũng là người cùng thôn tiếp lời: C17 là đơn vị thông tin của Trung Đoàn. Trước đây, khi thành lập Nông trường, bộ đội sẽ được… chia về ở chung với dân cư. Đơn vị nào ở đâu là cái tên C được hình thành ở đó.

Thậm chí, nhiều nơi còn được đặt theo… mô hình sản xuất chính của giai đoạn vỡ đất, vỡ cát tái thiết chiến trường xưa. Như tại Thanh Xương hiện nay còn có các địa danh như Đội Chăn nuôi 2, bản Ten (đặt tên theo cây Mắc Ten được trồng trong giai đoạn đầu khai hoang phục hóa)…

Nhiều nơi còn được đặt theo… mô hình sản xuất chính của giai đoạn vỡ đất, vỡ cát tái thiết chiến trường xưa.

“Trước đây, đi tới đâu mà thấy các bản làng có chữ C nghĩa là đơn vị sản xuất bộ đội ở đó. Về sau, do chính sách sát nhập và đổi tên đơn vị hành chính nên những địa danh này mất dần đi”, ông Hữu nhớ lại.

Dẫn chúng tôi đi trên con đường làng rộng thênh thang đã được bê-tông hóa của xã Thanh Xương, người cựu chiến binh 94 tuổi chỉ từng dấu tích còn sót lại của “làng Đại đội xưa”.

Đó là chiếc cổng thôn vừa được dựng khang trang, ngay sát bên mặt quốc lộ chạy từ trung tâm thành phố về Cửa khẩu Tây Trang; là dòng chữ cũ kỹ được đắp lên trước hội trường thôn chang chang nắng.

Ông bảo, mỗi lần đi lướt qua những “vết dấu” ấy, kỷ niệm về một thời gian khổ, trần mình gỡ thép gai, san lấp cánh đồng… lại ùa về. Như một sự nhắc nhớ, như một đốm sáng trên bầu trời đêm, chúng gợi lại trong thế hệ những nông binh hạ sao như các ông rất nhiều ký ức.

Tại phường Thanh Trường, thành phố Điện Biên Phủ, cũng có một địa danh tương tự là C13. Nhà cụ Phạm Văn Ngân, cựu chiến binh trực tiếp đánh trận đồi A1 nằm đối diện nhà trẻ trong khu. Thấy khách tới hỏi, cụ run run vào thay áo quần, đeo lên ngực tấm huy hiệu chiến sĩ Điện Biên đã bạc phếch màu năm tháng.

Dù giờ chỉ được đặt cho chợ, cho cầu, cho khu tái định cư, nhưng cụ Ngân bảo: Tất cả những người dân sống lâu đời ở đây đều mặc định C13 chính là tên… làng, tên xóm. Đến độ, chỉ cần nói với người Điện Biên: “Tôi muốn tới C13" là sẽ có người chỉ đường…

Chiều cuối tháng 4. Mặt trời đỏ lựng cũng trốn cái nóng như nung nên dần lặn khuất sau dòng Nậm Rốn.

Cánh đồng Mường Thanh vẫn trải rộng, như những tấm chiếu cỡ lớn màu xanh xếp ngay ngắn trong lòng bình địa. Chạy xe giữa thảm lúa vào độ trổ đòng, hít đầy ngực hương sữa mới của vụ mùa, chúng tôi chợt thấy xôn xao. Cánh đồng này, con đường này, mảnh đất này… chính là thành quả hữu hình nhất của mồ hôi, máu và nước mắt của những cư dân các “thôn, làng” bộ đội dựng xây nên.

Dù hiện tại, nhiều cái tên đã, đang mất dần đi do đổi thay địa danh hành chính, nhưng tôi chợt nghĩ: Sự tồn tại của chúng vẫn sẽ mãi được giữ thông qua ký ức cộng đồng – một dạng lưu trữ đặc biệt; đúng theo cách Nguyễn Khoa Điềm từng viết: