Thành nội tại Luy Lâu - Những dấu vết đứt đoạn đang được kết nối

Cuộc khai quật di tích thành cổ Luy Lâu cuối năm 2015 do Bảo tàng Lịch sử Quốc gia phối hợp Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh và Đại học Đông Á (Nhật Bản) tiến hành đã phát hiện nhiều hiện vật quý, dấu tích thành cũng dần phát lộ, cho hình ảnh rõ nét hơn về thành nội Luy Lâu.

Một mảnh khuôn đúc trống đồng tìm thấy ở Luy Lâu. Ảnh: VƯƠNG ANH
Một mảnh khuôn đúc trống đồng tìm thấy ở Luy Lâu. Ảnh: VƯƠNG ANH

Di tích thành cổ Luy Lâu thuộc xã Thanh Khương, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. Luy Lâu xưa vốn là trụ sở của quận Giao Chỉ. Đây không chỉ là trung tâm chính trị mà còn là trung tâm kinh tế - thương mại đồng thời là trung tâm văn hóa - tôn giáo lớn và cổ xưa nhất Việt Nam. Căn cứ vào các kết quả thu được trong lần khai quật năm 2014, cuộc khai quật năm 2015 đã mở rộng phạm vi nghiên cứu về dấu tích thành nội ở phía tây, đồng thời tiếp tục nghiên cứu làm rõ các vị trí đã phát hiện dấu tích tường thành nội phía đông, cổng thành phía bắc, mở rộng phạm vi hố đào nghiên cứu về khu vực phát hiện khuôn đúc trống đồng.

Ông Lê Văn Chiến, phụ trách đoàn khai quật của Bảo tàng Lịch sử Quốc gia cho biết, qua hơn một tháng tiến hành nghiên cứu khai quật trên thực địa, các nhà khảo cổ đã tìm ra dấu vết của tường thành nội phía tây, bổ sung những nhận thức mới về sự tồn tại, cũng như phác dựng được quy mô, phân bố của thành nội. Thành nội nằm ở vị trí trung tâm của thành ngoại và lệch về phía bắc, ước tính chiều đông tây dài khoảng 180 m, chiều bắc nam rộng khoảng 110 m. Kết quả trong hố đào đã phát hiện dấu vết của dòng chảy cổ, với trầm tích đất bùn ổn định, trong đó chứa hiện vật có niên đại từ Tây Hán muộn đến Đông Hán, các nhà khảo cổ đoán định có thể là ngoại hào của tường thành phía đông ở giai đoạn sớm của thành Luy Lâu. Vết tích đắp nền gia cố trên lòng hào được xác định vào thời Lục Triều (từ thế kỷ 3 đến thế kỷ 6), hiện tượng này cho thấy nhiều khả năng vào giai đoạn này thành Luy Lâu được mở rộng về phía đông.

Đặc biệt, cuộc khai quật lần này đã thu được một sưu tập hiện vật lớn là vật liệu kiến trúc, đồ dùng sinh hoạt có niên đại kéo dài hơn 1500 năm (từ thế kỷ 1 trước Công nguyên đến thế kỷ 14 sau Công nguyên) và hàng trăm mảnh khuôn đúc trống đồng. Với hơn 900 mảnh khuôn đúc trống đồng Đông Sơn được phát hiện nằm trong địa tầng ổn định, cùng các nồi nấu đồng và mảnh khuôn nằm rải rác trong các hố thám sát và khai quật cho thấy khu vực thành Luy Lâu trước kia có thể đã từng là một công xưởng luyện kim đúc đồng lớn. Cùng với kết quả năm 2014, những phát hiện mới về khuôn đúc trống đồng năm 2015 càng khẳng định chắc chắn tính bản địa của trống đồng, cho thấy sức sống mãnh liệt của Văn hóa Đông Sơn. Ông Lê Văn Chiến cho biết, căn cứ vào một số ý kiến của các chuyên gia nghiên cứu trống đồng cho thấy cách tạo hình hoa văn trên các mảnh khuôn đúc trống đồng tìm thấy lần này mang đặc trưng của trống Đông Sơn loại H1 muộn, niên đại ước khoảng thế kỷ 2-3. Tuy nhiên, khi chỉnh lý sơ bộ sưu tập hiện vật khác nằm cùng lớp chứa khuôn như đầu ngói ống hoa sen, “ắc bàn xoay” được làm bằng gạch có hoa văn ô trám đó, các nhà khảo cổ đoán định niên đại của sưu tập khuôn đúc vào khoảng thế kỷ thứ 4. Điều này trùng khớp với định niên đại của đoàn khai quật năm 2014.

TS Phạm Quốc Quân, Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa Quốc gia cho rằng: “Các lớp văn hóa qua khai quật đã rõ nhưng quy mô cổng thành như thế nào hay kiến trúc của nó ra sao thì cần phải làm rõ”. Những vật liệu kiến trúc thu thập được trong đợt khai quật này ít nhiều đã đem đến những kiến giải quan trọng, từ đó có thể chắp nối cho những hình dung về cổng thành, quy mô hay kiến trúc của cổng thành Luy Lâu cũng như Thành cổ Luy Lâu. Theo TS Nguyễn Tiến Đông, Viện Khảo cổ học Việt Nam, bên cạnh phương pháp khảo cổ học truyền thống, cần áp dụng công nghệ scan 3D để làm rõ diện mạo, kiến trúc rõ hơn. Ngoài ra, cũng cần có sự đóng góp ý kiến của các nhà địa chất học để có thể xác định dòng chảy phát hiện được trong dịp khai quật này là hào thiên tạo hay hào nhân tạo.

Những hiện vật phong phú thu được từ việc khai quật khảo cổ học là cơ sở để các cơ quan chức năng xây dựng phương án quản lý, bảo tồn, phát huy giá trị di tích thành cổ Luy Lâu cho phù hợp. Tuy nhiên, với những giá trị quan trọng như vậy, mặc dù đã được quan tâm bảo vệ, thành cổ Luy Lâu vẫn đang phải chịu nhiều ảnh hưởng xấu của nạn săn tìm cổ vật, đào ao thả cá và xây mộ hiện đại, vì vậy các cấp quản lý ở trung ương và địa phương cần có những biện pháp kịp thời ngăn chặn tình trạng đó trong chiến lược bảo tồn bền vững di tích.