Mèn mén - đặc sản dân dã

Mèn mén là món ẩm thực truyền thống được làm từ những hạt ngô tẻ địa phương, là thực phẩm hằng ngày của đồng bào dân tộc H’Mông ở vùng cao Tây Bắc. Để làm mèn mén, đầu tiên ngô được tách hạt sau đó nhặt bỏ hạt sâu, mốc, chỉ giữ lại những hạt tròn và mẩy nhất. Sau đó số ngô hạt này được mang đi xay.

Chị Tráng Thị P’Lá, người có gần 20 năm nấu mèn mén bán ở chợ phiên Cán Cấu, huyện Si Ma Cai.
Chị Tráng Thị P’Lá, người có gần 20 năm nấu mèn mén bán ở chợ phiên Cán Cấu, huyện Si Ma Cai.

Ở nhiều nơi, người H’Mông vẫn dùng loại cối xay đá truyền thống, hai thớt chồng lên nhau, rất nặng. Ngô xay xong được đem sàng để bỏ mày và sạn, sau đó mới bỏ bột vào nia để trộn cùng một ít nước. Công đoạn đồ mèn mén cũng phải thực hiện hai lần. Lần đầu, cho bột ngô vào chõ, vẩy nước vào bột ngô, đảo đều cho tơi ra, tránh bị dính vào nhau. Ở lần đồ thứ hai, thì cần đồ kỹ hơn lần đồ trước, khi nào thấy mèn mén dẻo, rộ màu vàng, thơm nức là được.

Người có gần 20 năm nấu mèn mén bán ở chợ phiên Cán Cấu, huyện Si Ma Cai (Lào Cai) chị Tráng Thị P’Lá chia sẻ bí quyết: “Phải tính toán lượng nước cho vào vừa đủ để bột ngô không bị khô hay quá vón. Bột khô quá sẽ khó chín khi hấp, bột vón quá thì món ăn sẽ bị nát, không ngon”. Chính vì vậy, người làm món này thường là người có kinh nghiệm nấu nướng trong gia đình.

Mèn mén có mùi vị thơm dẻo, ăn rất bùi, ngậy và đậm đà. Mèn mén ngon nhất là ăn khi còn nóng, ăn chút mèn mén với nước canh sẽ cảm thấy bùi bùi, càng nhai kỹ càng thấy ngon ngọt, đậm đà. Trong các phiên chợ vùng cao, người H’Mông thường ăn mèn mén cùng với nước phở, thắng cố, canh đậu hoặc đậu xị, ớt nước… Cùng với sự phát triển của du lịch vùng cao, mèn mén đã được đưa vào thực đơn của nhiều khách sạn, nhà hàng, trở thành món đặc sản địa phương phục vụ khách du lịch.

Hiện nay, cuộc sống của đồng bào dân tộc H’Mông đã có phần sung túc hơn, mèn mén ít được xuất hiện trong bữa ăn chính và dần thay vào đó bằng cơm. Tuy nhiên, đối với người H’Mông, mèn mén không chỉ là lương thực hằng ngày mà còn mang ý nghĩa tâm linh. Vào dịp lễ, Tết, ma chay, cưới xin, mèn mén là món không thể thiếu trong mâm cỗ cúng được đồng bào H’Mông thành kính dâng lên ông bà, tổ tiên.