Báo chí hiện đại mang rất nhiều chân dung: Đầu tiên, nó mang dấu ấn của lối sống hiện đại. Nó cần cung cấp thông tin nhanh, và vì thế các loại hình đồ họa, biểu đồ, video, các giao diện tương tác được sử dụng phổ biến. Suốt hơn một thế kỷ, báo chí được định nghĩa bằng những dòng tường thuật và những bức ảnh tĩnh. Ngày nay, trên màn hình điện thoại của bạn là những trang báo linh hoạt với hình ảnh và âm thanh biến đổi liên tục.
Giải Pulitzer, một trong những giải thưởng báo chí lâu đời và uy tín nhất thế giới, vốn chỉ dành sự vinh danh cho các loại hình lâu đời: bài viết và ảnh. Nhưng năm 2021, giải này có hạng mục "Vinh danh đặc biệt" dành cho một tác phẩm dạng video. Đó là một video của tác giả Darnella Frazier. Cô chỉ là một nữ sinh trung học 17 tuổi. Video của cô chỉ là một đoạn hình quay dọc bằng điện thoại, rung và không nét.
Đó là một video quay lại cảnh các cảnh sát Mỹ đang dùng đầu gối đè thanh niên da mầu George Floyd xuống đất, dẫn tới cái chết gây rúng động của anh này. Darnella đã đăng cảnh tượng do cô tự quay trên vỉa hè đó lên mạng, cùng với một dòng mô tả ngắn: "Họ đã giết anh ấy ngay trước một cửa hàng Cup Foods ở phía nam đường 38 giữa Chicago!". Video nhanh chóng lan truyền khắp thế giới.
Và đó có thể xem là một tác phẩm báo chí. Nó đưa ra một thông tin quan trọng, tạo hiệu ứng xã hội sâu rộng - với những cuộc biểu tình đòi quyền của người da mầu khắp nước Mỹ và sau đó dẫn tới hàng loạt chương trình nghị sự về chính sách cấp quốc gia. George Floyd trở thành một biểu tượng cho sự bất bình đẳng. Còn Darnella Frazier được vinh danh bởi Giải Pulitzer.
Đặc tính thứ hai: Bởi tồn tại trong một biển nhiễu loạn các thông tin (được tạo ra bởi internet và mạng xã hội), nên báo chí hiện đại đòi hỏi các tòa soạn có khả năng tìm kiếm thông tin gốc và xác minh sự thật đặc biệt tinh tường. Tin giả ở khắp nơi. Tin giả ở cả trên những tờ báo chính thống, nếu các biên tập viên và phóng viên sơ sểnh một giây phút.
Cuối cùng, báo chí hiện đại mang một đặc tính cơ bản và quan trọng nhất: tin tức không ngừng cập nhật. Hai mươi bốn giờ mỗi ngày và bảy ngày một tuần. Không còn lời rao "báo mới đây" mỗi buổi sáng-không còn thứ gọi là "định kỳ" ngay cả với các tạp chí - mà những thông tin và phân tích quan trọng nhất có thể xuất hiện bất kỳ một giây nào trong ngày. Người ta có thể cắt ngang một chương trình truyền hình vì một vụ tấn công tàu điện vừa diễn ra 5 phút trước tại New York, và tiếp tục, cắt ngang tường thuật khung cảnh sân ga sau vụ tấn công để tường thuật lời chia buồn của thị trưởng New York ở tòa thị chính, rồi tiếp tục, quay trở lại sân ga... "Không ngừng nghỉ" là khía cạnh nổi bật nhất của báo chí hiện đại.
Nhưng tất cả những điều này có thay đổi bản chất của báo chí? Chúng ta có cần những giáo trình báo chí khác hay là những con người mang phẩm chất hoàn toàn khác so với thế kỷ 20 để làm "báo chí hiện đại"?
Hãy xem lại tác phẩm "báo chí hiện đại" của Darnella Frazier. Nó có thể thay đổi khá nhiều thứ so với thời đại của những tờ báo in. Hình thức thay đổi (một video). Cách thức thay đổi (video tự quay, rung lắc). Cách xuất bản thay đổi (đăng lên mạng xã hội kèm chú thích ngắn). Nhưng có một số tinh thần và phẩm chất không hề thay đổi: Tác phẩm này thông báo cho người ta một thông tin quan trọng trong việc định hình thế giới quan của họ. Thông tin này có ý nghĩa trong bối cảnh xã hội, và giúp người đọc/xem/nghe đưa ra các phương án hành động.
Báo chí đã luôn tồn tại nhờ sứ mệnh đó.
Cho dù là một bản tin giao thông - thứ giúp người ta lựa chọn con đường ngắn nhất để đến công sở; hay là một bài xã luận về chính sách kinh tế - giúp các công dân hiểu rõ hơn về bối cảnh kinh tế của quốc gia mình đang sống; một bức ảnh phản chiến như tấm Em bé Napalm của Nick Út; hoặc một đoạn video ngắn, một biểu đồ, và bất kỳ dạng thức truyền thông nào đã và có thể ra đời trong tương lai (chúng ta không tưởng tượng hết được), thì báo chí cũng chỉ có một công việc như thế.
Ngày xưa nhà báo phải biết chụp ảnh bằng máy phim, hoặc biết gõ máy đánh chữ. Ngày nay nhà báo phải biết tác nghiệp bằng điện thoại di động, và thành thạo Microsoft Word. Chẳng ai biết tương lai nhà báo sẽ còn phải thành thạo những công cụ tân thời gì, và liệu có phải biết lập trình cho tác phẩm của mình không. Nhưng họ vẫn phải là một con người có những phẩm chất cố định.
Hãy nhìn cô nữ sinh 17 tuổi Darnella được Giải Pulitzer vinh danh. Đó là một người quan tâm đến xã hội, đến cuộc sống của những con người chung quanh mình. Đó là một người sẵn lòng ghi chép lại những biến động mà họ cho rằng có ý nghĩa với những người khác (thư ký của thời đại). Đó là một người muốn lên tiếng cho một xã hội tốt đẹp hơn. Darnella có thể sẽ không được gọi là "nhà báo" theo nhiều tiêu chuẩn của các tổ chức nghề nghiệp. Nhưng trong khoảnh khắc cô đưa ống kính máy quay lên và ghi lại cảnh các nhân viên công quyền hành hung một người da mầu-cô đã thực hiện sứ mệnh cao cả của báo chí.
Ban chấm giải Pulitzer có lẽ đã nghĩ thế khi quyết định dành sự vinh danh đặc biệt cho đoạn video của Darnella Frazier. Đó là tinh thần mà mọi người làm báo cần hướng tới.
