Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội và hành trình bền bỉ tạo lập giá trị

Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội (tiền thân là Trung tâm Giao dịch chứng khoán Hà Nội) chính thức khai trương hoạt động vào ngày 8/3/2005, muộn hơn 5 năm so với thời điểm khai trương hoạt động của Sở Giao dịch chứng khoán thành phố Hồ Chí Minh (HOSE) và 9 năm sau khi Ủy ban Chứng khoán Nhà nước được thành lập.

Khởi đầu với hoạt động đấu giá cổ phần, phục vụ cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước, sau đó là các thị trường giao dịch cho từng loại hàng hóa điển hình của thị trường chứng khoán (thị trường chứng khoán) được lần lượt khai trương và đưa vào vận hành, đó là thị trường cổ phiếu, thị trường trái phiếu Chính phủ (trái phiếu chính phủ) rồi tới thị trường chứng khoán phái sinh.

Cho tới nay, mô hình một Sở ba thị trường trên một nền công nghệ tự chủ hiện đại tại HNX đã được hiện thực hóa thành công và ngày càng phát huy vai trò hết sức có ý nghĩa trong việc xây dựng kênh đầu tư, huy động và phân bổ vốn hiệu quả cho thị trường, cho cộng đồng doanh nghiệp và công chúng đầu tư.

Kênh huy động vốn quan trọng cho ngân sách Nhà nước

Hoạt động đấu thầu trái phiếu chính phủ được tập trung tại HNX từ ngày 1/7/2006, và HNX trở thành đơn vị duy nhất được Bộ Tài chính giao nhiệm vụ tổ chức đấu thầu trái phiếu chính phủ tại Việt Nam.

Năm 2012, HNX tiếp tục triển khai hệ thống đấu thầu trái phiếu điện tử, cho phép thành viên đấu thầu có thể nhập phiếu dự thầu từ xa, giúp rút ngắn thời gian xét thầu, xác định kết quả đấu thầu và kết nối cơ quan quản lý, tổ chức phát hành, tổ chức thị trường với toàn thể thành viên đấu thầu trái phiếu chính phủ.

Nhằm cung cấp công cụ chỉ báo trên thị trường sơ cấp trái phiếu chính phủ, năm 2013, HNX đã cho ra mắt đường cong lợi suất trái phiếu chính phủ (yield curve), giúp chỉ báo xu hướng lãi suất trên thị trường.

Đây cũng là một kênh cung cấp thông tin tham khảo hữu ích cho cơ quan quản lý, tổ chức phát hành, cũng như thành viên về diễn biến lãi suất trên thị trường. Hệ thống đường cong lợi suất với các mức lãi suất chào giá đã góp phần hỗ trợ tích cực trong việc định hình khung lãi suất phát hành trái phiếu của Bộ Tài chính, hỗ trợ Kho bạc Nhà nước lựa chọn lãi suất trúng thầu.

Lịch biểu phát hành trước đây chỉ được công bố theo tuần thì từ năm 2013, đã được công bố trước hàng năm, giúp các thành viên đấu thầu, nhà đầu tư chủ động trong công tác chuẩn bị vốn. Tổ chức phát hành lớn nhất là Kho bạc Nhà nước cũng cố định lịch đấu thầu định kỳ vào Thứ tư hằng tuần.

Phương thức đấu thầu cũng được bổ sung với đấu thầu đa giá, áp dụng song song với phương thức đấu thầu đơn giá truyền thống, nhằm tạo ra tính cạnh tranh trong đấu thầu, thúc đẩy hoạt động phát hành trái phiếu chính phủ phát triển và tiếp cận với các chuẩn mực quốc tế.

Theo đó, trong một phiên đấu thầu có nhiều mức lãi suất trúng thầu, tuỳ mức lãi suất đặt thầu tương ứng của từng nhà đầu tư đặt thầu, tạo ra cạnh tranh hơn trong đấu thầu, tăng thu cho ngân sách nhà nước, giảm chi phí phát hành.

Phát triển bền vững thị trường giao dịch trái phiếu Chính phủ

Ngày 24/9/2009, HNX khai trương hệ thống giao dịch trái phiếu chính phủ chuyên biệt, tách giao dịch trái phiếu chính phủ ra khỏi hệ thống giao dịch cổ phiếu, đáp ứng các yêu cầu đặc thù của giao dịch trái phiếu chính phủ, phù hợp với định hướng phát triển của thị trường chứng khoán Việt Nam và các thông lệ quốc tế.

Nhằm tạo tính thanh khoản cho các công cụ nợ ngắn hạn của Chính phủ, năm 2012, HNX đã đưa vào hoạt động hệ thống giao dịch tín phiếu Kho bạc, đánh dấu lần đầu tiên sau hơn 17 năm phát hành, tín phiếu Kho bạc đã được đưa vào giao dịch trên thị trường, góp phần tạo tính thanh khoản cho tín phiếu, đồng thời thể hiện sự kết nối công cụ ngắn hạn và dài hạn của trái phiếu Chính phủ.

Với mục tiêu minh bạch hóa thông tin thị trường và tạo điều kiện thuận tiện cho nhà đầu tư giao dịch trái phiếu chính phủ, HNX đã đầu tư xây dựng hệ thống giao dịch trực tuyến trái phiếu Chính phủ (E-BTS) và chính thức vận hành hệ thống E-BTS vào năm 2015.

Việc áp dụng hệ thống E-BTS trong giao dịch trái phiếu chính phủ đã tăng tiện ích tối đa cho thành viên, cho phép nhà đầu tư truy cập, giao dịch, tra cứu thông tin giao dịch trái phiếu chính phủ mọi lúc, mọi nơi, đồng thời mở rộng đối tượng sử dụng không chỉ dành cho thành viên thị trường, cơ quan quản lý mà áp dụng cho các tổ chức tham gia thị trường.

Cũng trong năm 2015, HNX đã cho ra mắt bộ chỉ số trái phiếu (Bond indices) với nhiều kỳ hạn khác nhau nhằm xác định lãi suất tham chiếu và định giá trái phiếu, giúp nhà đầu tư và thành viên thị trường thuận lợi hơn trong việc giao dịch trái phiếu chính phủ.

Để thúc đẩy sự phát triển của thị trường giao dịch trái phiếu chính phủ, năm 2016, HNX đã triển khai nâng cấp hệ thống giao dịch để triển khai các sản phẩm và cơ chế giao dịch mới.

Năm 2017, Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư 10/2017/TT-BTC, tạo hành lang pháp lý để đưa thêm các sản phẩm mới vào giao dịch. Nắm bắt cơ hội này, trước xu thế phát triển mạnh của giao dịch Repos, HNX đã phát triển bộ sản phẩm Repos mới nhằm bổ sung thêm sản phẩm giao dịch cho thị trường với 3 sản phẩm: vay trái phiếu, bán kết hợp mua lại, vay để bán (dành riêng cho nhà tạo lập thị trường) nhờ đó, chỉ trong vòng 4 năm (2017-2021), thanh khoản trên thị trường đã tăng gần 3 lần.

Từng bước triển khai thị trường chứng khoán phái sinh

Ngày 21/7/2015, Bộ Tài chính ban hành Thông báo số 448/TB-BTC giao Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội và Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam tổ chức hoạt động giao dịch và thanh toán của thị trường chứng khoán phái sinh ngay sau khi Nghị định 42/2015/NĐ-CP ngày 5/5/2015 có hiệu lực thi hành.

Đây là bước cụ thể hóa quan trọng ý tưởng xây dựng và phát triển thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam đã được đề cập tại “Đề án xây dựng và phát triển thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam” theo Quyết định số 366/QĐ-TTg của Thủ tướng ngày 11/3/2014. Trên cơ sở đó, HNX và các cơ quan liên quan triển khai công tác chuẩn bị cơ sở hạ tầng công nghệ, hệ thống quy chế, quy trình và đào tạo cán bộ tác nghiệp để chuẩn bị cho sự ra đời của thị trường.

Ngày 10/8/2017, thị trường chứng khoán phái sinh được khai trương hoạt động, đánh dấu một bước phát triển mới trong quá trình hoàn thiện cấu trúc thị trường chứng khoán, thị trường tài chính Việt Nam. Vốn là một thị trường tài chính bậc cao và còn khá mới mẻ ở Việt Nam, do đó, theo định hướng của Chính phủ, sản phẩm hợp đồng tương lai là sản phẩm phái sinh đơn giản nhất đã được triển khai đầu tiên.

Từ thời điểm ban đầu, HNX chỉ đưa vào giao dịch 4 mã hợp đồng tương lai trên chỉ số VN30, đến nay (năm 2021) thị trường chứng khoán phái sinh đã có 10 mã sản phẩm hợp đồng tương lai theo thông lệ quốc tế, trong đó 4 mã sản phẩm hợp đồng tương lai trên chỉ số cổ phiếu VN30, 3 mã hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ kỳ hạn 5 năm và 3 mã hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ kỳ hạn 10 năm.

Sau 4 năm hoạt động, thị trường phái sinh thực sự trở thành kênh đầu tư mới, hiện đại với công cụ đầu tư và phòng ngừa rủi ro đối với danh mục chứng khoán cơ sở, thúc đẩy thanh khoản trên thị trường cơ sở, góp phần cải thiện cơ sở nhà đầu tư, thu hút thêm các nhà đầu tư nước ngoài, đặc biệt là các nhà đầu tư tổ chức.

Những mục tiêu trong tương lai

Sau chặng đường xây dựng và phát triển đầu tiên, thị trường chứng khoán Việt Nam nói chung và HNX nói riêng đã có những thành tựu đáng kể, tạo nền tảng vững chắc và là tiền đề, là động lực cho giai đoạn phát triển mới.

Trong bối cảnh đó, HNX đặt mục tiêu tiếp tục phát triển các thị trường hướng tới mục tiêu đưa thị trường chứng khoán trở thành kênh dẫn vốn chủ yếu cho nền kinh tế. HNX sẽ tiếp tục phát triển thị trường cổ phiếu, nâng cao chất lượng hàng hóa.

Cùng với việc thúc đẩy các giải pháp tăng thanh khoản thị trường cổ phiếu, HNX cũng đang nghiên cứu thiết lập thị trường vốn cổ phần dành cho các doanh nghiệp khởi nghiệp (start-ups), các doanh nghiệp vừa và nhỏ nhằm thúc đẩy phát triển khu vực kinh tế tư nhân.

Đặc biệt, HNX sẽ phát triển thị trường trái phiếu trở thành kênh huy động vốn chủ yếu cho ngân sách Nhà nước, góp phần huy động vốn cho phát triển kinh tế của đất nước. HNX sẽ tập trung hoàn thiện tổ chức thị trường trái phiếu bao gồm cả thị trường trái phiếu chính phủ và trái phiếu doanh nghiệp, tăng cường thanh khoản cho thị trường giao dịch thứ cấp, để hỗ trợ cho hoạt động phát hành trên thị trường sơ cấp.

Để thực hiện được mục tiêu đó, HNX sẽ tập trung xây dựng hệ thống hạ tầng công nghệ hiện đại, có độ mở cao, có thể kết nối được với hệ thống công nghệ thông tin của các thị trường quốc tế.

Cùng với đó, HNX sẽ tiếp tục phát triển đa dạng hóa các sản phẩm trên thị trường trái phiếu chính phủ, triển khai các sản phẩm phòng ngừa rủi ro lãi suất trên thị trường trái phiếu chính phủ. Hệ thống giao dịch trái phiếu doanh nghiệp thứ cấp cũng đang được HNX xây dựng, nhằm nâng cao tính minh bạch, công bằng cho thị trường.

Đây cũng là ưu tiên của Chính phủ khi yêu cầu rà soát lại điều kiện phát hành trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ theo nguyên tắc gắn với công bố thông tin, bổ sung quy định chỉ có nhà đầu tư chuyên nghiệp được phép đầu tư vào trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ; yêu cầu trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ phải thực hiện đăng ký, lưu ký tập trung.

Trên cơ sở phương án tổ chức thị trường giao dịch trái phiếu doanh nghiệp đã được Bộ Tài chính phê duyệt, HNX đang chuẩn bị các điều kiện để triển khai thị trường.

Đối với thị trường phái sinh, nơi có tiềm năng phát triển mạnh trong tương lai, HNX sẽ phát triển thị trường này trở thành nơi cung cấp các công cụ phòng ngừa rủi ro cho nhà đầu tư, cũng như có thêm một kênh đầu tư cho các nhà đầu tư trên thị trường.

HNX đang nghiên cứu để phát triển đa dạng hóa các sản phẩm, không chỉ tiếp tục phát triển các sản phẩm phái sinh dựa trên chỉ số, mà còn phát triển cả các sản phẩm phái sinh dựa trên các cổ phiếu đơn lẻ. HNX cũng nỗ lực tìm các giải pháp thúc đẩy đa dạng hóa cơ sở nhà đầu tư, phát triển hệ thống nhà đầu tư tổ chức.