Thể chế phát triển kinh tế thị trường được cấu thành từ năm thiết chế: quyền tài sản; thị trường tự do; cạnh tranh; phân công lao động; hợp tác. Hoàn thiện thể chế phát triển kinh tế thị trường chính là hoàn thiện năm thiết chế nói trên.
Trước hết là quyền tài sản. Quyền tài sản là động lực của kinh tế. Không ai bỏ tiền bạc, công sức ra để trồng lúa, nếu lúa trồng được lại bị tịch thu. Không ai bỏ tiền bạc, công sức ra để xây nhà, nếu nhà xây xong bị kẻ khác chiếm đoạt. Bảo đảm quyền tài sản chính là bảo đảm động lực để phát triển kinh tế. Quyền tài sản về cơ bản đã được bảo đảm rất tốt ở nước ta. Hai điểm nghẽn không lớn. Đó là sự phức tạp, khó khăn trong việc thực thi quyền tài sản đối với đất đai và năng lực bảo hộ quyền tài sản trí tuệ yếu. Để xử lý điểm nghẽn thứ nhất cần sớm sửa đổi Luật Đất đai theo hướng minh bạch hóa quy trình định giá, thu hồi, chuyển đổi đất và giám sát chặt chẽ quyền năng của các quan chức Nhà nước ở đây. Để xử lý điểm nghẽn thứ hai, cần nâng cao năng lực của các cơ quan thực thi pháp luật.
Thứ hai là thị trường tự do. Kinh tế thị trường về bản chất chính là việc trao đổi các quyền tài sản thông qua tiền tệ như phương tiện trung gian: quyền tài sản đối với các sản phẩm, quyền tài sản đối với phát minh, sáng chế, kiểu dáng công nghiệp... Ở đây, vấn đề của chúng ta không phải là có hay không quyền tự do, mà chính là có hay không năng lực tổ chức và vận hành thị trường. Về cơ bản các thị trường hàng hóa, thị trường chứng khoán, thị trường bất động sản đang được tổ chức và vận hành tương đối ổn. Rất tiếc, đó chưa phải là điều chúng ta có thể nói về thị trường khoa học - công nghệ.
Thứ ba là cạnh tranh. Cạnh tranh là cơ chế thúc đẩy chất lượng và hiệu quả. Nó gần như một cơ chế chọn lọc tự nhiên để những "cá thể" khỏe mạnh hơn sẽ chiến thắng. Nhờ cơ chế này kinh tế sẽ liên tục phát triển theo hướng đi lên. Vấn đề lớn nhất của chúng ta ở đây là chủ nghĩa thân hữu. Thắng nhờ quan hệ chứ không phải nhờ có sản phẩm tốt hơn, rẻ hơn chỉ có thể làm cho nền kinh tế phải đi thụt lùi. Tập trung chống chủ nghĩa thân hữu là rất quan trọng để bảo đảm một cơ chế cạnh tranh lành mạnh.
Thứ tư là phân công lao động. Quy luật của kinh tế là chuyên môn hóa càng cao thì chất lượng và hiệu quả càng cao. "Một nghề cho chín còn hơn chín nghề" là sự anh minh được cha ông chúng ta đúc kết tự ngàn xưa. Hiện nay, sự phân công lao động trong lĩnh vực tư đang được vận hành khá ổn. Rất tiếc, đây chưa phải là điều chúng ta có thể nói về lĩnh vực công. Đang có không ít sự chồng chéo, ôm đồm và lẫn lộn chức năng làm cho các thiết chế công vận hành khó khăn, kém hiệu quả. Thúc đẩy chuyên nghiệp hóa trong lĩnh vực công phải là ưu tiên của chương trình cải cách hành chính.
Thứ năm là hợp tác. Hợp tác giúp kết hợp kiến thức, kết hợp kỹ năng và kết hợp nguồn lực. Với một sự kết hợp như vậy sức mạnh kinh tế sẽ được nhân lên gấp bội. Người Việt chúng ta hợp tác trong chiến đấu rất tốt, nhưng hợp tác trong làm ăn có vẻ khó khăn hơn. Cần đề ra một chiến lược giáo dục và truyền thông hiệu quả để phát triển phẩm chất và năng lực hợp tác của người Việt. Nhà nước cũng có thể có các chính sách khuyến khích sự hợp tác. Thí dụ, càng hợp tác được với nhiều đối tác thì một số các loại thuế, phí có thể giảm.
Cuối cùng, ở nước ta, cả năm thiết chế nói trên đã được hình thành và phát triển vượt bậc trong quá trình đổi mới. Tuy nhiên, những vấn đề đang được đặt ra cũng không phải là ít. Hoàn thiện thể chế phát triển nền kinh tế thị trường chính là xử lý dứt điểm các vấn đề nói trên.
