| Nhà thơ, Nhà nghiên cứu văn học Bảo Ðịnh Giang tên thật là tức Nguyễn Thanh Danh, sinh tháng 11-1919, tại xã Mỹ Thiện (Cái Bè, Tiền Giang), nguyên: Trưởng Ban Tuyên truyền Bộ Tư lệnh Nam Bộ, Phó Giám đốc Phân sở Thông tin miền Ðông Nam Bộ, Trưởng phòng Văn nghệ Ðài Phát thanh Tiếng nói Việt Nam, Phó Vụ trưởng Vụ miền Nam và Phó Vụ trưởng Vụ Văn nghệ Ban Tuyên huấn T.Ư, Ủy viên Ðảng đoàn Văn nghệ và Phó Tổng Thư ký Hội liên hiệp Văn học - Nghệ thuật Việt Nam, Ủy viên Ðoàn Chủ tịch Ủy ban T.Ư Liên hiệp Văn học - Nghệ thuật Việt Nam, Phó Chủ tịch Hội Dân gian Việt Nam, Ủy viên BCH Hội Nhà văn Việt Nam, Giám đốc, Tổng Biên tập Nhà xuất bản Giải phóng (đặt tại Hà Nội); Tổng Biên tập tuần báo Văn nghệ Trung ương và Tổng Biên tập tuần báo Văn nghệ thành phố Hồ Chí Minh; Phó Trưởng ban Văn hóa - Văn nghệ Thành ủy, Bí thư Ðảng đoàn và Chủ tịch Hội liên hiệp Văn học - Nghệ thuật TP Hồ Chí Minh; đại biểu HÐND khóa 3 và Ủy viên Ủy ban MTTQ Việt Nam TP Hồ Chí Minh khóa 3; Phó Chủ tịch Ủy ban Toàn quốc Liên hiệp các hội Văn học - Nghệ thuật Việt Nam; Huân chương Ðộc lập hạng nhì, Huân chương kháng chiến hạng nhì, Huân chương kháng chiến chống Mỹ, cứu nước hạng nhất, Huân chương Chiến công hạng ba, Giải thưởng Nhà nước về Văn học - Nghệ thuật, Huy chương Vì sự nghiệp giải phóng miền nam thống nhất đất nước, Huy chương Vì sự nghiệp Ðại đoàn kết dân tộc, Huy hiệu 50 năm tuổi đảng; từ trần hồi 6 giờ 20 phút ngày 1-2-2005 tại Bệnh viện Thống Nhất (TP Hồ Chí Minh). Lễ viếng từ ngày 1-2, lễ truy điệu hồi 6 giờ ngày 3-2, tại Nhà tang lễ TP Hồ Chí Minh (số 25 Lê Quý Ðôn, phường 6, quận 3), an táng tại Nghĩa trang TP Hồ Chí Minh. |
Ra đi từ miệt vườn sông Cửu Long, Bảo Định Giang từ con người của một miền đất - trở thành nhân vật của cả nước. Suốt đời, ông gắn bó với Khu 8, miền Đông, miền Tây Nam Bộ; ông là “đặc sản” của văn hóa - thổ ngơi một miền đất mới với những dòng sông, cánh đồng, vườn cây và với những con người mở cõi.
Ông trung thành, chung thủy với miền đất ấy vì ông đã sống những năm gian khổ và trưởng thành lên từ đó. Ông tự hào với cương vị Trưởng phòng Văn nghệ ở Bộ Tư lệnh Khu 8 của Tướng Trần Văn Trà, nơi ông góp công sức cùng với những văn nghệ sĩ kháng chiến 9 năm tiêu biểu khác, xây dựng nền văn hóa - văn nghệ kháng chiến Nam Bộ.
Nhưng thời cuộc đã đưa ông ra Hà Nội, và ở đây, người ta nhớ nhất Bảo Định Giang với cương vị Thường trực Đảng đoàn Văn hóa - Văn nghệ Trung ương.
Hồi đó, Bộ Văn hóa và Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật bây giờ có chung một Đảng đoàn, và Bí thư là đồng chí Hà Huy Giáp, Ủy viên Trung ương Đảng (còn Thường trực là Bảo Định Giang). Có thể nói là mọi công việc tổ chức, bộ máy, nhân sự, tài chính... dồn về Bảo Định Giang, và ở đây ông tỏ ra là một người quản lý tuyệt vời! Bởi làm việc, tiếp xúc - cả va chạm nữa với hàng trăm văn nghệ sĩ lớn, đầy cá tính như Chế Lan Viên, Xuân Diệu, Nguyễn Tuân, Thế Lữ, Lưu Trọng Lư... lớp “tiền chiến” cho đến lớp kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ..., mà “chiều” được họ, đâu có dễ!
Với tính tình khiêm cung, điềm đạm, hết mình vì việc chung và biết cung kiệm chiều người, hiểu biết tâm tính từng người, Bảo Định Giang đã khiến “sĩ phu Bắc Hà” phải “chịu”. Đó là một sự lạ. Một văn nghệ sĩ Nam Bộ ở vào cương vị của ông, làm được như thế, thì họa chỉ có ông mà thôi!
Nói cho đúng, Bảo Định Giang, do tính nguyên tắc và linh hoạt, do trời phú cho một năng lực quản lý bẩm sinh, đã được Trung ương tin cậy và ủy thác. Từ đồng chí Lê Duẩn, Lê Đức Thọ, Trường Chinh, Phạm Văn Đồng, Tố Hữu... đến các đồng chí ở các ngành khác nhau, đều tin yêu Bảo Định Giang.
Không có ai có tài tổ chức những cuộc triển lãm tác phẩm hội họa từ miền Nam gửi ra, hoặc tổ chức các đợt phát hành Từ tuyến đầu Tổ quốc, Sống như anh... bằng Bảo Định Giang. Bởi đây không phải là “tài” mà là tâm huyết, là lòng thành với miền Nam quê hương đang trong máu lửa.
Bảo Định Giang làm Trưởng tiểu ban miền Nam, thực chất là người thay mặt hậu phương lớn chăm sóc anh chị em văn nghệ trên tuyến đầu chiến đấu. Ông đã vượt Trường Sơn vào thăm anh em ở chiến trường B2 Nam Bộ, mang theo sự động viên của Trung ương, của miền Bắc.
Nhà thơ Bảo Định Giang (đứng giữa)
cùng các văn nghệ sĩ trong chiến khu.
Và với cương vị Tổng biên tập báo Văn nghệ, Tổng biên tập Nhà xuất bản Văn nghệ Giải Phóng, Bảo Định Giang đã là một trong những đầu tàu chuyên chở tác phẩm của hàng trăm văn nghệ sĩ miền Nam gởi ra - những người nay đã thành danh, thành đạt.
Tận trung với nước, chung thủy với bạn bè, là người quản lý và cũng là người công bộc của nền văn nghệ Việt Nam suốt mấy chục năm qua, không bao giờ Bảo Định Giang ngơi nghỉ. Chỉ có giờ đây ông mới bắt buộc phải xa lìa nhiệm vụ.
Ông thật xứng đáng là một trong những “công thần” của nền văn hóa - văn nghệ của một thời đại đã đi vào lịch sử. Giờ đây, tôi nhớ lại đôi câu đối rất hay của ông điếu Chế Lan Viên:
Đại thụ ngã rồi, vườn cũ qua chơi, trời thấy trống,
Hùng văn để lại, người xưa đi vắng, mực còn thơm.
* * *
Bảo Định Giang sáng tác với tất cả tấm lòng thành, với tất cả nhiệt huyết, đặc biệt là những bài viết về những nhân vật mà ông kính yêu, như chị Minh Khai, bà Mười Thập..., viết về lòng sắt son, kiên định, viết về niềm kính yêu Bác Hồ:
Tháp Mười đẹp nhất bông sen,
Nước Nam đẹp nhất có tên Cụ Hồ.
Ngẫu nhiên mà ông làm được một câu thơ đáng để đời, vừa cổ điển vừa hiện đại. “Kể những tên đẹp nhất - trong đó có tên anh”, P.Eluard chẳng đã viết về người chiến sĩ cộng sản G. Péri như thế sao?
Bảo Định Giang là một nhà nho, một nhà nho kháng chiến - cách mạng, nên ông viết theo mạch văn chương truyền thống, trong đó thơ Đường luật, câu đối... chiếm một vị trí đáng kể. Nhiều bài đã được các nhạc sĩ nổi tiếng phổ nhạc, như bài hát rất quen thuộc của nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý - lời Bảo Định Giang về Đảng.
Nhưng theo tôi, thành tựu có ý nghĩa lớn của sự nghiệp trước tác Bảo Định Giang là nằm ở phần nghiên cứu, phê bình, chính luận.
Ông đã có công rất lớn cùng GS Ca Văn Thỉnh và nhiều người khác, sưu tầm, dịch thuật, bình luận về văn học Nam Bộ, đặc biệt là văn học yêu nước Nam Bộ.
Ông tâm niệm, thành kính... với tác phẩm và nhân cách của cụ Đồ Chiểu, Nguyễn Thông, Thủ Khoa Huân, Phan Văn Trị... và biết bao văn nhân Nam Bộ cổ điển khác. Và tôi đồ rằng, trong ông, có kế thừa khá rõ tinh hoa của các bậc tiền nhân đáng yêu đáng kính đó.
Bảo Định Giang là một người như thế! Một nhà quản lý văn hóa- văn nghệ có công lớn, một nhà sáng tác - biên khảo có tâm, và trước hết đó là một con người! Một con người đã tổ chức lễ tang cho bao đồng chí, đồng đội văn nghệ chu tất, tình nghĩa. Người đã đưa Ca Lê Hiến, Diệp Minh Tuyền, Chu Cẩm Phong... trở về chiến trường để trở thành nhà thơ - nhạc sĩ bất tử! Người đã sưu tầm, gìn giữ các bức thư của văn nghệ sĩ từ Trị Thiên vô Nam những năm gian khổ, ác liệt mà thiêng liêng ấy để in thành sách cho chúng ta hình dung được ngọn nguồn của bao sáng tác rung động lòng người!
Khó có thể nói hết về Bảo Định Giang trong một bài báo nhỏ. Ngay chuyện ông gặp lại, gần như tình cờ, sau tập kết 1954, bà vợ ông, cô Trinh ở Hà Nội, cũng là một câu chuyện “truyền kỳ”! Và cũng là một “truyền kỳ” như thế, chuyện ông công tác ở Bắc Kinh 6 tháng uống trà Long Tỉnh, uống rượu Mao Đài, ăn tiệc liên hoan, tiếp kiến Mao Trạch Đông và Đặng Tiểu Bình, thư từ đi lại cùng Ba Kim... Ông đã nêu cho chúng ta một tấm gương sống, chiến đấu kiên cường, dũng cảm, không mệt mỏi; và trong những năm cuối cùng, dù bệnh, yếu, ông vẫn như một sợi chỉ bền, quyết gắn bó với đại nghiệp, với cuộc đời...
Bảo Định Giang, tên ông như dòng sông quê ông, còn mãi!
