Theo Ngân hàng Nhà nước (NHNN) Việt Nam, tính đến ngày 31/8/2021, tín dụng toàn nền kinh tế đạt hơn 9,87 triệu tỷ đồng, tăng trưởng tín dụng (TTTD) ước đạt 7,42% so cuối năm 2020. Trước đó, tín dụng toàn ngành cuối tháng 6 tăng 6,44% so đầu năm (từ mức 2,95% cuối tháng 3) và gần gấp đôi mức tăng 3,65% của cùng kỳ năm ngoái. Như vậy, tín dụng đang tăng chậm lại trong giai đoạn giãn cách xã hội khi tháng 7 và 8 chỉ tăng 0,9%.
Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) nhận định, nhu cầu tín dụng cho đến nay vẫn giảm do đại dịch Covid-19 làm gián đoạn sản xuất, kinh doanh, dù trong tháng 9, NHNN chỉ đạo các tổ chức tín dụng (TCTD) gia hạn các biện pháp hỗ trợ tín dụng cho những khách hàng bị ảnh hưởng thông qua tái cơ cấu nợ và duy trì phân loại nợ, miễn hoặc giảm lãi suất các khoản vay hiện có và cho vay ưu đãi đến ngày 30/6/2022. Dự báo, TTTD của Việt Nam ở mức 10 - 11% trong năm nay, thấp hơn chỉ tiêu (12%).
Tuy nhiên, theo Giám đốc Quốc gia ADB tại Việt Nam Andrew Jeffries, điều quan trọng nhất của hệ thống NH là câu chuyện nợ xấu. Báo cáo tài chính quý II/2021 của gần 30 NHTM cho thấy, tổng nợ xấu nội bảng tăng 4,51% so cuối năm 2020. Trong đó, quá nửa NH có số dư nợ xấu tăng và hơn một phần ba số NH ghi nhận tăng trưởng nợ xấu hai con số. Trong khi đó, nợ xấu cũ chưa được xử lý dứt điểm.
Cụ thể, tính đến ngày 30/6/2021, tốp 3 NH có mức tăng nợ xấu cao nhất là Nam A Bank, VietinBank và Vietcombank, lần lượt là 83,2%, 52,1% và 31,3%. Đáng lưu ý, nợ có khả năng mất vốn (nợ nhóm 5) của VietinBank tăng gấp đôi trong nửa đầu năm, từ hơn 6.000 tỷ đồng lên gần 12.300 tỷ đồng. Với Nam A Bank, số dư nợ xấu tăng lên 1.362 tỷ đồng, trong đó nợ nhóm 5 tăng 2,2 lần so đầu năm. Không ít NH ghi nhận khoản lãi dự kiến thu được trong tương lai từ các tài sản sinh lãi (bao gồm cho vay khách hàng) vào báo cáo thu nhập.
Đơn cử, tại ABBank, giá trị nợ xấu tăng 17,6% trong sáu tháng đầu năm 2021, lên 1.556 tỷ đồng, chiếm 2,32% tổng dư nợ cho vay (đầu năm là 2,09%). Trong đó, nợ nhóm 3 tăng 90%, nợ nhóm 5 tăng gần 40%.
Tương tự, nợ đủ tiêu chuẩn của PVcomBank tăng 6,6% trong nửa đầu năm 2021, lên hơn 86.078 tỷ đồng; nợ nghi ngờ tăng gần 15%, lên mức 824 tỷ đồng; nợ có khả năng mất vốn tăng hơn 2%, lên đến… 1.184 tỷ đồng.
Báo cáo của các TCTD gửi tới NHNN cho thấy, từ ngày 15/8/2017 đến 31/12/2020, số nợ xấu được xử lý là 331.870 tỷ đồng. Tổng nợ xấu xác định theo Nghị quyết 42/2017/QH14 tính đến ngày 31/12/2020 là 440.400 tỷ đồng, giảm 4,29% so cuối năm 2019. Toàn hệ thống còn khoảng 425.400 tỷ đồng nợ xấu, chiếm hơn 42% tổng dư nợ.
Tháng 9 sắp kết thúc với việc phải công bố báo cáo tài chính quý III/2021, trong khi nền kinh tế vừa trải qua tháng 7, tháng 8 gần như không có hoạt động gì bởi yêu cầu giãn cách chống dịch. Để bảo đảm tuân thủ các tỷ lệ an toàn về vốn, quản trị rủi ro cho NH đáp ứng các chuẩn quốc tế Basel II, hướng tới Basel III, vấn đề đặt ra là tăng vốn.
Thực tế, tổng lợi nhuận các NH tăng gần 60% trong sáu tháng đầu năm 2021 một phần do mức nền thấp của sáu tháng năm 2020. Đà tăng trưởng lợi nhuận của ngành dự kiến chậm lại trong nửa cuối năm do biên lợi nhuận (NIM) giảm, bởi động thái giảm lãi suất cho vay nhằm hỗ trợ doanh nghiệp bị ảnh hưởng do đại dịch.
Một trong những giải pháp được lựa chọn làm “đòn bẩy” là lãi dự thu. Đây là khoản lãi NH dự kiến thu được trong tương lai từ các tài sản sinh lãi. NH chưa thu được tiền thật từ khoản này, song vẫn được ghi nhận vào báo cáo thu nhập của NH và từ đó tạo ra lợi nhuận. Khoản lãi dự thu được NH cho vào nợ nhóm 1.
Minh chứng là Báo cáo tài chính VietinBank cho thấy, các khoản lãi, phí phải thu của VietinBank tính đến ngày 30/6/2021 là 9.695 tỷ đồng, tăng 24% so cuối năm 2020; con số này tại ABBank là 979 tỷ đồng, tăng 26%; lãi dự thu tại MB tăng 20%, từ 3.782 tỷ đồng lên 4.554 tỷ đồng; tương tự, lãi dự thu tại HDBank tăng 17%, từ 3.091 tỷ đồng lên 3.602 tỷ đồng; lãi dự thu tại Techcombank tăng 11%, từ 5.185 tỷ đồng lên 5.737 tỷ đồng. Đặc biệt, lãi dự thu tại PVcomBank trong sáu tháng đầu năm 2021 tăng 10,4%, lên 21.177 tỷ đồng, gấp gần 400% lợi nhuận sau thuế mà NH này đạt được trong kỳ.
Giới phân tích nhận định, một số NH có tỷ lệ lãi dự thu/tổng tài sản tương đối cao, điều này có thể khiến lợi nhuận chưa được phản ánh chính xác. Đồng thời, rủi ro tiềm ẩn gia tăng nếu NH không thu được các khoản lãi này, đồng nghĩa NH buộc phải ghi giảm doanh thu nếu khoản lãi không thu được xảy ra trong cùng kỳ kế toán, hoặc phải ghi tăng chi phí nếu xảy ra ở một kỳ kế toán khác.
Theo SSI, tổng mức “hy sinh” lợi nhuận của các NH để hỗ trợ khách hàng trong dịch Covid-19 lên tới 24.000 tỷ đồng. Khi khách hàng gặp khó khăn, không trả được nợ, nợ xấu hình thành, đòi hỏi NH phải gia tăng bộ đệm dự phòng rủi ro. Thực tế, nhiều NH đã tăng tỷ lệ bao phủ nợ xấu, chuẩn bị cho tình huống nợ xấu sẽ tăng trong tương lai.
Cho nên, mặc dù vẫn được coi là CP “vua”, nhưng bức tranh lợi nhuận không sáng, CPNH sẽ khó thu hút được NĐT, vốn đang ngày càng thận trọng trong bối cảnh kinh tế khó khăn hiện nay.
